روز گذشته هیئت‌های مذاکره کننده ارشد ایران و آمریکا برای نخستین بار پس از خروج ترامپ از توافق برجام در سال ۲۰۱۸، مذاکراتی را به‌شکل غیر مستقیم بر سر برنامه هسته‌ای ایران به انجام رساندند.
فرارو- روز گذشته برای نخستین بار پس از گذشت هفت سال از خروج ترامپ از توافق برجام در سال ۲۰۱۸، مقامات ایرانی و آمریکایی در بالاترین سطح، مذاکراتی غیر مستقیم را در مسقط، پایتخت عمان به انجام رساندند.
به گزارش فرارو، مذاکرات روز گذشته از آن جهت اهمیت داشت که پس از سال‌ها تنش در مسأله هسته‌ای ایران که با خروج ترامپ از توافق ۲۰۱۵ برجام تشدید نیز شده بود، نشان داد اکنون اراده‌ای میان طرف آمریکایی و ایرانی برای حل مسالمت‌آمیز پرونده هسته‌ای ایران به وجود آمده است. اما پیش از آنکه به جزئیات مذاکرات روز گذشته ایران و آمریکا در عمان بپردازیم، به بیان خلاصه‌ای از شرایطی خواهیم پرداخت که به انجام مذاکرات روز گذشته در عمان ختم شد.
ماه گذشته میلادی بود که دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا در مصاحبه‌ای با شبکه فاکس نیوز اعلام کرد که نامه‌ای را به «آیت الله علی خامنه‌ای»، رهبر معظم انقلاب ایران در خصوص گفت‌و‌گو بر سر مسأله هسته‌ای ایران ارسال کرده است. ترامپ در آن مصاحبه که به میزبانی «ماریو بارتیرومو» (Maria Bartiromo) انجام شد، با اشاره به ارسال این نامه، ایران را تهدید کرد و گفت: «ایران دو راه در پیش رو دارد؛ یا اینکه توافق کند و یا با اقدام نظامی رو‌به‌رو شود. من توافق را ترجیح می‌دهم.»
پس از این بود که مقامات ایران اعلام کردند که هنوز نامه‌ای به دستشان نرسیده است. سید عباس عراقچی، وزیر خارجه کشورمان همان زمان در گفت‌و‌گو با یک خبرنگاری که از وی در خصوص این نامه پرسیده بود، گفت: «ما هم شنیده‌ایم؛ چیزی نگرفته‌ایم و هنوز نامه‌ای نرسیده است.»
پس از این کش و قوس‌ها بود که رسانه‌های خبری اعلام کردند بر خلاف روند معمول، این بار نامه ترامپ از طریق امارات برای ایران ارسال شده است. با آنکه در چهاردهه گذشته به‌شکل معمول عمان و قطر به عنوان کانال اصلی تبادل پیام میان ایران و آمریکا عمل کرده‌اند، اما این بار ترامپ تصمیم گرفته بود تا امارات را به عنوان واسطه برای ارسال پیام خود به ایران انتخاب کند.
اما به خلاف آنکه ترامپ امارات را به عنوان واسطه برای ارسال پیام خود انتخاب کرد، ایران ترجیح داد تا جواب نامه او از طریق عمان به دست مقامات کاخ سفید برسد. در همین ارتباط سید عباس عراقچی، وزیر خارجه کشورمان در تاریخ هفتم فروردین ماه اعلام کرد که تهران پاسخ کتبی به نامه دونالد ترامپ را از طریق عمان ارسال کرده است. عراقچی در یک نشست خبری اعلام کرد که ایران تا زمانی که کارزار فشار حداکثری ترامپ ادامه داشته باشد، وارد مذاکرات مستقیم نخواهد شد؛ اما برای مذاکرات غیرمستقیم آمادگی دارد. پس از سخنان عراقچی، کمال خرازی، مشاور رهبر انقلاب هم در سخنانی که نشان از موافقت ایران با مذاکرات داشت، گفت: «تهران آماده مذاکره غیرمستقیم با آمریکا است.»
پس از اینکه مقامات ایرانی از آمادگی خود در خصوص مذاکرات غیرمستقیم سخن گفتند، دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا دوشنبه هفته گذشته پس از دیدار خود با «بنیامین نتانیاهو»، نخست وزیر اسرائیل در کنفرانسی مطبوعاتی اعلام کرد که آمریکا و ایران قرار است تا مذاکرات مستقیم خود را از روز شنبه آغاز کنند؛ سخنانی که تعجب همگان را در زمان اعلام آن برانگیخت. وی در آن کنفرانس مطبوعاتی گفت: «ما یک مذاکره مستقیم با ایران داریم که آغاز شده و در روز شنبه ادامه خواهد یافت. ما یک نشست بزرگ داریم و خواهیم دید چه اتفاقی خواهد افتاد.».
اما این سخنان ترامپ با تأیید ضمنی وزیر خارجه کشورمان همراه شد؛ هرچند وی بلافاصله مستقیم بودن مذاکرات را رد کرد. وی در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «ایران و ایالات متحده روز شنبه در عمان برای گفت‌و‌گو‌های غیرمستقیم در سطح مقامات عالی ملاقات خواهند کرد. این یک فرصت و نیز یک آزمون است. توپ در زمین آمریکاست.»
با رسیدن شنبه، چشم رسانه‌ها و مردم به عمان دوخته شد؛ جایی که از پیشتر اعلام شده بود قرار است مذاکرات ایران و آمریکا به میزبانی این کشور برگزار شود. «استیو ویتکاف»، نماینده آمریکا در مذاکرات خاورمیانه که روز جمعه، یک روز قبل از برگزاری مذاکرات عمان، برای دیدار با «ولادیمیر پوتین»، رئیس جمهور روسیه به سن پرترزبورگ سفر کرده بود، هواپیمایش از سن پرترزبورگ راهی مسقط شد و روز شنبه صبح، رسانه‌های خبری از ورود وی و تیم مذاکره کننده همراه او به پایتخت عمان خبر دادند.
همچنین تیم مذاکره کننده کشورمان نیز به ریاست «سید عباس عراقچی»، وزیر خارجه کشورمان راهی عمان شدند تا در این مذاکرات شرکت کنند. «اسماعیل بقایی»، سخنگوی وزارت خارجه کشورمان روز گذشته با انتشار پستی در شبکه اجتماعی ایکس با اشاره به سفر خود به عمان نوشت: «فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ. به اتفاق جمعی از مجرب‌ترین همکارانمان در معیت وزیر محترم امور خارجه عازم مسقط هستیم. مصمم به استفاده از همه ظرفیت‌ها برای صیانت از اقتدار و منافع ملی ایران هستیم.»
پس از ورود هیئت‌های مذاکره کننده ایرانی و آمریکایی به عمان، مسأله شیوه مذاکره همچنان محل بحث بود. در ابتدا رسانه‌های ایرانی اعلام کردند مذاکرات بین ویتکاف و عراقچی به شکل مکتوب خواهد بود و وزیر خارجه عمان، پیام‌ها میان دو طرف را جا‌به جا میکند. اما پایگاه خبری- آمریکایی اکسیوس صبح دیروز اعلام کرد نشست مسقط میان ایران و آمریکا در ابتدا بصورت غیرمستقیم آغاز خواهد شد و در صورتی که جو مذاکرات مثبت باشد، به مذاکرات مستقیم بدل خواهد شد.
روز گذشته پیش از آنکه مذاکرات غیرمستقیم میان هیئت‌های ایرانی و آمریکایی آغاز شود، سید عباس عراقچی، وزیر خارجه کشورمان، دیداری با «بدر بن حمد البوسعیدی»، همتای عمانی خود به انجام رساند و طی آن دیدار، مواضع ایران را برای انتقال به طرف آمریکایی در اختیار وزیر خارجه عمان قرار داد. همچنین از دیدار وزیر خارجه کشورمان با همتای عمانی‌اش عکس‌هایی نیز از سوی رسانه‌های خبری منتشر شد.
پس از این دیدار، عراقچی، وزیر خارجه کشورمان، در مصاحبه‌ای در همان محل برگزاری مذاکرات اعلام کرد: «هدف ما دستیابی به یک توافق شرافتمندانه و منصفانه از موضعی برابر است.» وی همچنین گفت: «در صورتی که طرف مقابل از موضعی برابر حاضر شود، فرصتی برای دستیابی به یک تفاهمی که راه را برای روند مذاکرات هموار میکند، فراهم خواهد شد.»
عراقچی همچنین در این مصاحبه گفت: «تیمی که بنده را همراهی می‌کنند، از دوستان کاملا متخصص و مطلع در این حوزه خاص هستند و سابقه مذاکراتی در رابطه با همین بحث دارند. ما با جدیت لازم [در این مذاکرات]شرکت کردیم. در این دیدار خیلی از مسائل اولیه و اصولی روشن خواهد شد؛ از جمله اگر اراده کافی در طرفین وجود داشته باشد، ما در مورد جدول زمانی تصمیم می‌گیریم. ولی هنوز زود است در این خصوص صحبت کرد.»
او همچنین گفت: «آنچه الان روشن است، این است که مذاکرات غیرمستقیم و از نظر ما فقط در موضوع هسته‌ای است و با اراده لازم برای حصول یک توافقی که از موضع برابر باشد و منجر به تامین منافع ملی مردم ایران شود، صورت خواهد گرفت.»
حدود ساعت دو و نیم بعداز ظهر بود که خبرنگار اعزامی صداوسیما در خصوص جزئیات مذاکرات عمان گفت: «مواضع اصولی جمهوری اسلامی ایران از طریق عراقچی در اختیار طرف عمانی قرار گرفت. تا نیم ساعت دیگر عراقچی به محل برگزاری گفت‌و‌گو‌های غیر مستقیم عزیمت میکند. دو سالن مجزا وجود دارد، در یک سالن طرف ایرانی و در سالنی دیگر، طرف آمریکایی مستقر خواهد بود.»
حدود ساعت سه بعد از ظهر روز شنبه بود که رسانه‌های خبری از آغاز مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا خبر دادند. اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «گفت‌و‌گو‌های غیرمستقیم دکتر عراقچی وزیر امور خارجه و استیو ویتکاف، نماینده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا در امور خاورمیانه با وساطت بدر البوسعیدی وزیر امور خارجه عمان آغاز شد.»
بقایی همچنین نوشت: «این گفت‌و‌گو‌ها در محل پیش‌بینی‌شده توسط میزبان عمانی، با استقرار نمایندگان جمهوری اسلامی ایران و آمریکا در سالن‌های مجزا انجام می‌شود و طرفین، نقطه‌نظرات و مواضع خود را از طریق وزیر امور خارجه عمان به یکدیگر منتقل می‌کنند.»
اما در حین انجام مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا، رسانه‌های غربی نیز بیکار ننشستند و سعی کردند به نقل از منابعی آگاه از روند مذاکرات، به انعکاس نقطه نظرات و نیز روند مذاکرات بپردازند.
در همین راستا خبرگزاری رویترز به نقل از یک منبع عمانی اعلام کرد: «مذاکرات میان ایران و آمریکا با هدف کاهش تنشهای منطقه‌ای و تبادل زندانیان و دستیابی به توافق‌های محدود در جهت کاهش تحریم‌ها در برابر محدود کردن برنامه هسته ای ایران صورت می گیرد.»
از سوی دیگر، پایگاه خبری- آمریکایی اکسیوس به نقل از یک مقام آمریکایی اعلام کرد: «ترامپ آماده مصالحه به منظور دستیابی به یک توافق با ایران است. این منبع همچنین اعلام کرد: «در صورتی که نشست‌ها به شکل مثبت به پیش برود، می‌توان مذاکرات مستقیمی بین عراقچی و ویتکاف امروز و یا فردا شکل بگیرد.»
اما حوالی ساعت ۵:۳۰ دقیقه بعداز ظهر روز شنبه بود که مذاکرات میان ایران و آمریکا به پایان رسید. وزارت خارجه کشورمان دقایقی بعد از اتمام مذاکرات اعلام کرد: گفت‌و‌گو‌های غیرمستقیم بین جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا راجع به موضوع رفع تحریم‌ها و بحث هسته‌ای، دقایقی پیش پایان یافت. در این گفت‌و‌گو‌ها که با وساطت عمان انجام شد، سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و استیو ویتکاف، نماینده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا در امور خاورمیانه، در فضایی سازنده و مبتنی بر احترام متقابل، مواضع دولت‌های متبوع خود راجع به موضوعات مرتبط با برنامه هسته‌ای صلح آمیز ایران و رفع تحریم‌های غیرقانونی علیه ایران را از طریق وزیر امور خارجه عمان تبادل کردند. همچنین طرفین موافقت کردند که این گفت‌و‌گو‌ها در هفته آینده ادامه یابد.»
وزارت خارجه کشورمان همچنین اعلام کرد: پس از پایان بیش از دو ساعت و نیم مذاکرات غیر مستقیم، روسای هیئت‌های نمایندگی ایران و آمریکا در هنگام ترک محل گفت‌و‌گو‌ها با حضور وزیر امور خارجه عمان دقایقی گفت‌و‌گو کردند.
اما پس از اتمام دور نخست مذاکرات، از مقامات کشورمان گرفته تا مقامات آمریکایی و نیز کشور‌های همسایه، واکنش‌های متفاوتی را به این دور از مذاکرات از خود نشان دادند؛ واکنش‌هایی که از استقبال و خوش‌بینی گرفته تا واکنش‌های محتاطانه را شامل می‌شد.
در نخستین واکنش، وزارت خارجه کشورمان همانطور که بالاتر آمد، فضای مذاکرات را فضایی سازنده و مبتنی بر احترام متقابل توصیف کرد. همچنین سید عباس عراقچی، وزیر خارجه کشورمان در مصاحبه با خبرنگار اعزامی صداوسیما اعلام کرد: «جلسه اول، جلسه سازنده‌ای بود و در محیطی آرام و بسیار محترمانه انجام شد. چهار بار با رفت‌وآمد طرف عمانی بین طرف ایرانی و آمریکایی تبادل پیام انجام شد و هیچ زبان غیر مناسب در این مذاکرات بکار برده نشد.»
وزیر خارجه عمان نیز در خصوص روایت خود از روند مذاکرات روز گذشته، با انتشار پستی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «باعث افتخار من است که امروز در مسقط میزبان دکتر سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، و استیو ویتکاف، فرستاده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا بودیم و میانجی‌گری برای آغاز روند گفت‌و‌گو و مذاکرات را با هدف مشترک دستیابی به توافقی عادلانه و الزام‌آور انجام دادیم. مایلم از دو همکارم برای این تعامل تشکر کنم؛ تعاملی که در فضایی دوستانه و مناسب برای نزدیک‌سازی دیدگاه‌ها و در نهایت دستیابی به صلح، امنیت و ثبات منطقه‌ای و جهانی انجام شد. ما به همکاری ادامه خواهیم داد و تلاش‌های بیشتری برای رسیدن به این هدف به کار خواهیم گرفت.».
اما طرف آمریکایی نیز روایتش از روند مذاکرات روز گذشته عمان، روندی سازنده و مثبت بود. کاخ سفید روز گذشته پس از پایان مذاکرات عمان با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد: «استیون ویتکاف، نماینده ویژه رئیس جمهور آمریکا به همراه سفیرآمریکا در عمان، مذاکراتی را در مسقط با دکتر عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران به میزبانی سعید بدر، وزیر خارجه عمان به انجام رساند. این گفت‌و‌گو‌ها بسیار مثبت و سازنده بود و ایالات متحده عمیقا از پادشاهی عمان برای حمایتش از این ابتکار عمل قدردانی میکند.»
از سوی دیگر، دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در نخستین اظهار نظر پس از نخستین دور گفت‌و‌گو‌های غیرمستقیم میان تهران - واشینگتن در مسقط، پایتخت عمان اعلام کرد: «گفت‌و‌گو‌ها با ایران خوب پیش می‌رود.» دونالد ترامپ شنبه شب به وقت محلی در گفت‌و‌گو با خبرنگاران در هواپیمای ایر فورس وان، هواپیمای ریاست جمهوری آمریکا درباره مذاکرات عمان بر اهمیت اتمام مذاکرات و رسیدن به نتیجه تاکید کرد و گفت که به همین دلیل دوست ندارد اکنون درباره آن صحبت کند.
از سوی دیگر در خصوص کنشگران منطقه‌ای، عربستان، مصر، کویت و قطر نیز در پیام‌های جداگانه‌ای، از این مذاکرات استقبال کردند.
در آن طرف ماجرا، برخی طرف‌های نگران تلاش کردند واکنش‌های محتاطانه‌ای را به این مذاکرات از خود نشان دهند. در همین ارتباط، سناتور تام کاتن، از سناتور‌های جمهوری خواه اعلام کرد: «تهران هسته‌ای تهدیدی وجودی علیه آمریکا و متحدانش به شمار می‌رود.»
اما طبق آنچه مقامات کشورمان و نیز طرف آمریکایی اعلام کرد، دور بعدی مذاکرات قرار است شنبه هفته آینده برگزار شود. همانطور که بالاتر آمد، وزارت خارجه ایران در بیانیه‌ای که بلافاصله پس از پایان مذاکرات انجام شد، اعلام کرد دور بعدی مذاکرات، شنبه ۳۰ فرودین برگزار خواهد شد. همچنین «استیو ویتکاف»، مذاکره کننده ارشد آمریکا در مصاحبه با شبکه ان‌بی‌سی با مثبت خواندن این دور از مذاکرات اعلام کرد: مذاکرات با ایران در ۱۹ آوریل ۲۰۲۵ (۳۰ فروردین ۱۴۰۴) ادامه خواهد یافت.
اما یکی دیگر از مسائلی که هنوز مشخص شده، این است که دور بعدی مذاکرات در کجا برگزار خواهد شد و آیا همچنان عمان میزبانی مذاکرات را برعهده خواهد داشت یا خیر. در همین ارتباط، شبکه سی‌ان‌ان به نقل از یک منبع آگاه اعلام کرد مذاکرات ایران و آمریکا که برای هفته آینده برنامه ریزی شده است، احتمالا در اروپا برگزار خواهد شد.
این در حالی است که اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان در گفتگویی تلفنی با برنامه صداوسیما گفت: «کماکان مذاکرات غیرمستقیم به میزبانی عمان ادامه خواهد یافت. اینکه محلش عمان باشد یا جای دیگر، در حال بحث بر سر این موضوع هستیم، ولی مهم این است که عمان همچنان نقش میانجیگر را انجام خواهد داد.»
حال بایستی تا هفته آینده منتظر ماند و دید دور بعدی مذاکرات که قرار است شنبه هفته آینده برگزار شود، آیا سبب نزدیکی طرف‌های مذاکره کننده ایرانی و امریکایی خواهد شد و آنها را به حصول یک توافق نزدیک‌تر میکند یا خیر.
