مذاکره هسته‌ای ایران و آمریکا با تمرکز بر جزئیات فنی نظیر غنی‌سازی اورانیوم و نظارت بر تأسیسات هسته‌ای وارد مرحله حساس‌تری شده است. ایران تأکید دارد که برنامه هسته‌ای‌اش صلح‌آمیز است و آماده کاهش سطح غنی‌سازی به ۳.۶۷ درصد است. در حالی که بی‌اعتمادی عمیق میان دو طرف باقی است، احتمال توافق موقت برای تعلیق غنی‌سازی و دستیابی به توافق دائمی وجود دارد. به گفته مقامات ایرانی و آمریکایی، اراده سیاسی برای رسیدن به توافق جدید وجود دارد، ولی چالش‌های فنی همچنان پابرجاست.
فرارو– دور سوم مذاکرات میان ایران و ایالات متحده بر سر فعالیت‌های هسته‌ای تهران، روز شنبه پس از چندین ساعت گفت‌و‌گو‌های غیرمستقیم که بخشی از آن به صورت مکتوب انجام شد با حضور مقام‌های ارشد و تیم‌های کارشناسی دو طرف به پایان رسید.
به گزارش فرارو به نقل از روزنامه نیویورک تایمز، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، در گفت‌وگویی با تلویزیون دولتی ایران، فضای مذاکرات را «بسیار جدی» توصیف کرد و گفت که تمرکز اصلی بر بررسی جزئیات یک توافق احتمالی بوده است. وی با اشاره به تداوم برخی اختلافات میان تهران و واشنگتن، ابراز امیدواری کرد که «با امیدواری محتاطانه» می‌توان به پیشرفت‌هایی دست یافت.
عباس عراقچی همچنین اعلام کرد که مذاکرات روز شنبه آینده از سر گرفته خواهد شد و عمان همچنان نقش میانجی را در این گفت‌و‌گو‌ها ایفا خواهد کرد؛ مذاکراتی که با حضور استیو ویتکاف، فرستاده ویژه رئیس‌جمهور ترامپ و تیم‌های کارشناسی دو طرف ادامه می‌یابد. وی با اشاره به فضای مذاکرات تأکید کرد: «جو مذاکرات بسیار جدی و سازنده بود. از برخی مسائل بزرگ عبور کردیم، اما این به معنای حل تمامی اختلافات نیست.» عباس عراقچی تاکید کرد: «ما همچنان در مسائل بزرگ و کوچک اختلاف نظر داریم، اما این هفته در پایتخت‌ها گفت‌و‌گو‌هایی برای کاهش این اختلافات انجام خواهد شد.» یک مقام ارشد آمریکایی نیز اعلام کرد که دور بعدی مذاکرات در اروپا و با میانجی گری عمان برگزار می‌شود. این مقام خاطرنشان کرد که مذاکرات اخیر چهار ساعت به طول انجامیده و آن را «سازنده» توصیف کرد.
در همین راستا، رئیس‌جمهور ترامپ در مصاحبه‌ای که روز جمعه با مجله تایم منتشر شد، پیش‌بینی کرد: «فکر می‌کنم ما با ایران به توافق خواهیم رسید. هیچ‌کس دیگری نمی‌تواند این کار را انجام دهد.» ترامپ در سال ۲۰۱۸، در نخستین دوره ریاست‌جمهوری خود، توافق هسته‌ای قبلی با ایران را لغو کرده و آن را توافقی معیوب و ناقص خوانده بود. این مذاکرات پتانسیل آن را دارد که امنیت منطقه‌ای و جهانی را بازتعریف کند و احتمال تشدید تنش را کاهش دهد.
علاوه بر این، یک توافق می‌تواند چشم انداز اقتصادی و سیاسی ایران را دگرگون سازد؛ اگر تحریم‌های آمریکا علیه ایران کاهش یابد و در‌های کشور به روی سرمایه گذاران خارجی باز شود. در همین راستا، استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ترامپ در امور خاورمیانه، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران و تیم‌های کارشناسان فنی از هر دو طرف در سلطان‌نشین عمان دیدار کردند. رسانه‌های دولتی ایران گزارش دادند که مذاکرات حوالی ظهر آغاز شد.
در این دور از مذاکرات، گفت‌و‌گو‌های فنی و تخصصی نیز صورت گرفت؛ گفت‌و‌گو‌هایی که تیم‌های هسته‌ای دو طرف را گرد هم آورد تا درباره جزئیات فنی از جمله نظارت بر تأسیسات هسته‌ای ایران، سطح غنی‌سازی اورانیوم، سرنوشت ذخایر اورانیوم غنی‌شده با درصد بالا و همچنین نحوه کاهش تحریم‌ها به توافق برسند. رئیس‌جمهور ترامپ شخصاً هدف از این مذاکرات را جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای عنوان کرده است؛ با این حال، مقام‌های دولت او پیام‌های متناقضی درباره معنای دقیق این هدف ارسال کرده‌اند. تحقق این هدف، به طور خاص، خواسته‌های دیگر اسرائیل را در خصوص برنامه موشکی ایران، حمایت تهران از گروه‌های مقاومت و موضع خصمانه آن نسبت به اسرائیل در بر نمی‌گیرد.
اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران روز شنبه اعلام کرد که موضوع توانمندی‌های دفاعی و موشکی کشور «هیچ‌گاه مطرح نبوده و نخواهد شد» و این مسائل در مذاکرات غیرمستقیم با ایالات متحده جایی ندارند. یک توافق هسته‌ای جدید می‌تواند درگیری گسترده‌تر میان ایران، اسرائیل و ایالات متحده را به تأخیر اندازد یا از وقوع آن جلوگیری کند. از زمان آغاز جنگ غزه در سال ۲۰۲۳، ایران و اسرائیل به طور مستقیم حملاتی علیه یکدیگر انجام داده‌اند. هفته گذشته، نیویورک تایمز مدعی شد که اسرائیل قصد داشت ماه آینده به تأسیسات هسته‌ای ایران حمله کند، اما این طرح با مخالفت ترامپ مواجه شد؛ چرا که او ترجیح می‌داد به جای اقدام نظامی، با تهران به توافق برسد.
دونالد ترامپ در مصاحبه‌ای با مجله تایم اظهار داشت که حمله اسرائیل را متوقف نکرده است، اما تاکید کرد: «من شرایط را برای آنها راحت نکردم، زیرا فکر می‌کنم می‌توانیم بدون حمله به توافق برسیم. امیدوارم بتوانیم.»
ایران در حال حاضر اورانیوم را تا سطحی حدود ۶۰ درصد غنی‌سازی می‌کند. طبق ادعای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران به اندازه‌ای مواد غنی‌شده در اختیار دارد که می‌تواند برای ساخت چندین بمب به کار گرفته شود. ایران تأکید دارد که برنامه هسته‌ای‌اش صرفاً اهداف صلح‌آمیز دارد و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز اعلام کرده که نشانه‌ای از تلاش ایران برای تسلیحاتی کردن برنامه هسته‌ای پیدا نکرده است.
ایران هشدار داده است که در صورت حمله به تأسیسات هسته‌ای‌اش، به شدت پاسخ خواهد داد و احتمال خروج از معاهده عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای سازمان ملل را نیز بررسی خواهد کرد.
دور نخست مذاکرات هسته‌ای دو هفته پیش در عمان برگزار شد و دور دوم نیز اوایل هفته گذشته در رم انجام گرفت. هر دو طرف اعلام کرده‌اند که مذاکرات سازنده بوده و روند گفت‌و‌گو‌ها در مسیر درستی پیش می‌رود. مقام‌های ایرانی تأکید کرده‌اند که آماده‌اند سطح غنی‌سازی اورانیوم را به میزان مشخص‌شده در توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ با دولت اوباما، یعنی ۳.۶۷ درصد کاهش دهند؛ سطحی که برای تولید سوخت نیروگاه‌های هسته‌ای مناسب است.
اما کدام مسائل هنوز محل اختلاف باقی مانده‌اند؟ یکی از موارد اصلی، ادامه غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران است که موجب بروز اختلافات میان مشاوران ترامپ شده است. استیو ویتکاف، در توصیف یک توافق احتمالی گفته است که ایران می‌تواند غنی‌سازی در سطح پایین مورد نیاز برای تولید سوخت انرژی را حفظ کند، مشروط بر آن که نظارت‌های لازم انجام شود. در مقابل، مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا در مصاحبه‌ای پادکستی که هفته گذشته انجام داد، پیشنهاد کرد که ایران می‌تواند بدون غنی‌سازی داخلی، برنامه هسته‌ای غیرنظامی خود را ادامه دهد و این از طریق واردات اورانیوم غنی‌شده میسر است.
مایک والتز، مشاور امنیت ملی ایالات متحده اعلام کرده است که آمریکا خواستار «برچیدن کامل» برنامه هسته‌ای ایران است؛ موضعی که از دید تهران به کلی مردود و غیرقابل پذیرش است. بر اساس گفته‌های عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، تهران از ایالات متحده دعوت کرده است تا در برنامه هسته‌ای ایران سرمایه‌گذاری کند و در ساخت ۱۹ راکتور هسته‌ای جدید به عنوان اقدامی برای افزایش امنیت، همکاری نماید. عباس عراقچی در سخنرانی‌ای که در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد، اظهار کرد: «فرصت اقتصادی تریلیون‌دلاری که کشور ما فراهم می‌کند، می‌تواند در اختیار شرکت‌های آمریکایی قرار گیرد. این شامل شرکت‌هایی می‌شود که قادر به کمک در تولید برق پاک از منابع غیرهیدروکربنی هستند.»
موافقت با محدودیت‌هایی درباره میزان اورانیوم غنی‌شده‌ای که ایران می‌تواند در اختیار داشته باشد و همچنین سطح غنی‌سازی مجاز، ممکن است ترامپ را در معرض انتقاد قرار دهد؛ انتقادی مبنی بر اینکه او در حال بازتولید عناصر کلیدی توافق هسته‌ای دوران اوباما است. کارشناسان بر این باورند که برخی اقدامات ممکن برای بهبود توافق قبلی می‌تواند شامل نظارت سخت‌گیرانه‌تر بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران، مشارکت‌های مشترک در مدیریت تأسیسات هسته‌ای و دائمی کردن تضمین‌های ایران باشد.
مذاکرات در حالی آغاز شد که بی‌اعتمادی عمیق دو طرف، فضای گفت‌و‌گو را سنگین کرده بود. توافق قبلی میان ایران، ایالات متحده و دیگر قدرت‌های جهانی، موسوم به «برنامه جامع اقدام مشترک»، مجموعه‌ای از مکانیسم‌های بازدارنده را پیش‌بینی می‌کرد: محدود کردن غنی‌سازی اورانیوم تا ۳.۵ درصد، انتقال بخش عمده ذخایر غنی‌شده به روسیه و نصب دوربین‌های نظارتی همراه با بازرسی‌های مستمر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی. اما در عمل، شرکت‌های اروپایی بازار ایران را ترک کردند و بانک‌های بین‌المللی از بیم تحریم‌های آمریکا، از همکاری با تهران خودداری کردند. حدود یک سال پس از امضای برجام، وقتی منافع اقتصادی وعده‌داده‌شده محقق نشد، ایران گام‌به‌گام از تعهداتش کاست و سطح غنی‌سازی را تا حدود ۶۰ درصد افزایش داد.
اما گام بعدی چیست؟ تا این لحظه به نظر می‌رسد که اراده سیاسی لازم برای حصول توافق جدید در تهران و واشنگتن فراهم آمده و گفت‌و‌گو‌ها تا رسیدن به نقطه توافق ادامه خواهد داشت. با این حال، چشم‌انداز دستیابی به تفاهم هنوز فاصله دارد؛ چرا که بخش فنی مذاکرات که در دور‌های قبلی دشوارترین و پیچیده‌ترین محور گفت‌و‌گو‌ها بود، همچنان می‌تواند سنگ‌راه پیشرفت باشد. از سوی دیگر، احتمال آن وجود دارد که طرفین ابتدا به توافق موقت برای تعلیق غنی‌سازی اورانیوم دست یابند تا پس از آن، مقدمات یک قرارداد دائمی و جامع را با جزئیات فنی بیشتر فراهم کنند.
