گفت‌و‌گو‌های مقدماتی میان مقامات آمریکایی و ایرانی در عمان، به‌عنوان فرصتی برای سنجش امکان مذاکرات رسمی درباره محدودسازی برنامه هسته‌ای ایران تلقی می‌شود. در حالی که ترامپ به دنبال توافقی برای جلوگیری از تشدید بحران است، ایران همچنان بر حفظ حق غنی‌سازی خود اصرار دارد. این مذاکرات، با وجود بی‌اعتمادی عمیق و فشار‌های اسرائیل، می‌تواند به تعیین چارچوب و جدول زمانی گفت‌و‌گو‌ها منجر شود، اما سرنوشت آن همچنان نامعلوم است.
فرارو– لارا جیکس روزنامه نگار و خبرنگار دیپلماتیک دفتر واشنگتن روزنامه نیویورک تایمز
به گزارش فرارو به نقل از روزنامه نیویورک تایمز، یک دست دادن مختصر، محتمل‌ترین نتیجه‌ای است که از مذاکرات مقدماتی دیپلماتیک میان مقامات آمریکایی و ایرانی در روز شنبه انتظار می‌رود؛ گفت‌و‌گو‌هایی که می‌تواند به اندازه کافی فضای لازم برای تداوم تماس‌ها را فراهم کرده و احتمالاً راه را برای نخستین مذاکرات رسمی رودررو میان دو کشور از زمان خروج آمریکا از برجام هموار کند.
مذاکراتی که در عمان برگزار می‌شود، به‌عنوان فرصتی برای سنجش فضا تلقی می‌شود؛ تا مشخص شود آیا دولت ترامپ و جمهوری اسلامی ایران آمادگی ورود به گفت‌و‌گو‌های جامع درباره محدودسازی برنامه هسته‌ای تهران را دارند یا نه. هر دو طرف به‌ویژه در سایه تصمیم دونالد ترامپ در نخستین دوره ریاست‌جمهوری‌اش مبنی بر خروج از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ و اعمال مجموعه‌ای از تحریم‌های سخت گیرانه علیه ایران در فضایی آکنده از بی اعتمادی وارد این روند می‌شوند.
در شرایطی که تنش‌ها میان ایران و اسرائیل رو به افزایش است و خطر گسترش درگیری در خاورمیانه شدت گرفته، دونالد ترامپ در پی دستیابی به توافقی است که نه تنها مهارت‌های مذاکره‌ای‌اش را به نمایش بگذارد، بلکه از تشدید بحران نیز جلوگیری کند. در همین حال، مقامات ایرانی با وجود تردید‌های موجود، اعلام کرده‌اند که آماده گفت‌و‌گو با نیت جدی و با هدف دستیابی به توافق هستند. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، این هفته در یادداشتی «واشنگتن‌پست تأکید کرد: «ما آماده‌ایم که با دیدگاهی جدی و با هدف رسیدن به یک توافق وارد مذاکره شویم.»
اهداف نشست روز شنبه به‌روشنی شکاف عمیق میان مواضع دو طرف را منعکس می‌کند: دستیابی به توافقی درباره چارچوب مذاکرات و تعیین جدول زمانی برای مراحل بعدی. به گفته دو مقام ارشد ایرانی که نخواستند نامشان فاش شود، هیأت ایرانی قصد دارد نشان دهد که برای بحث درباره کاهش سطح غنی‌سازی و اعطای مجوز برای بازرسی‌های خارجی آماده است.
با این حال، این مقامات تصریح کرده‌اند که تیم مذاکره‌کننده تمایلی به گفت‌و‌گو درباره برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ندارد؛ موضوعی که مقامات دولت ترامپ روی آن اصرار می‌ورزند. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که یک دست دادن یا برخورد کوتاه در حاشیه مذاکرات می‌تواند به‌عنوان نشانه‌ای از حسن نیت، بدون ورود به گفت‌و‌گو‌های مستقیم، به هر دو طرف امکان دهد تا موقعیت خود را حفظ کرده و مسیر دیپلماسی را باز نگاه دارند.
دونالد ترامپ اعلام کرده است که تصمیم‌گیری درباره ادامه مذاکرات به ارزیابی شخصی او از فضای گفت‌و‌گو‌ها در نشست روز شنبه وابسته می‌باشد؛ نشستی که قرار است در یکی از مجتمع‌های ساحلی برگزار شود. او این هفته اظهار داشت: «وقتی مذاکرات را آغاز می‌کنید، متوجه می‌شوید که آیا مسیر درست طی می‌شود یا نه و من می‌گویم، لحظه نتیجه‌گیری، زمانی است که احساس کنم اوضاع خوب پیش نمی‌رود و این صرفاً یک احساس است.»
در مرکز این تحولات، نگرانی از تضعیف تدریجی توافق اولیه هسته‌ای قرار دارد؛ توافقی که از زمان خروج یک‌جانبه ایالات متحده به دستور ترامپ در سال ۲۰۱۸، رهبران اروپایی تلاش کرده‌اند به‌سختی آن را زنده نگاه دارند؛ پیش از آنکه سخت‌گیرانه‌ترین محدودیت‌های آن در ماه اکتبر به پایان برسد. این توافق، که با عنوان برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) شناخته می‌شود و در دوران ریاست‌جمهوری باراک اوباما حاصل شد، نتیجه سال‌ها مذاکرات فنی و پیچیده‌ای بود که بر اساس آن، ایران در ازای پذیرش محدودیت‌هایی بر برنامه هسته‌ای خود، از لغو تحریم‌های بین‌المللی بهره‌مند شد.
در سال‌هایی که از خروج دونالد ترامپ از توافق هسته‌ای می‌گذرد، ایران به‌طور مداوم سطح غنی‌سازی اورانیوم را افزایش داده است؛ روندی که به باور برخی کارشناسان، ممکن است این کشور را به آستانه توانایی ساخت سلاح هسته‌ای برساند. هم‌زمان، اقتصاد ایران تحت فشار تحریم‌های گسترده ایالات متحده به‌شدت آسیب دیده و ترامپ در همین هفته، تحریم‌های جدیدی را علیه تجارت نفت ایران اعمال کرده است. در این میان، اسرائیل نسبت به گسترش برنامه هسته‌ای ایران هشدار داده و برای متوقف‌سازی آن، فشار‌های خود را تشدید کرده است. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، این هفته اعلام کرد: «توافق با ایران تنها زمانی قابل قبول خواهد بود که تأسیسات هسته‌ای این کشور تحت نظارت آمریکا نابود شوند. در غیر این صورت، گزینه نظامی تنها راه باقی‌مانده است.»
در حالی که عباس عراقچی پیش‌تر نقشی محوری در مذاکرات هسته‌ای ایفا کرده بود، استیو ویتکاف، فرستاده ایالات متحده، از تجربه محدودی در زمینه جزئیات فنی برنامه هسته‌ای ایران برخوردار است. ویتکاف پس از دیدار روز جمعه با ولادیمیر پوتین در سنت‌پترزبورگ؛ دیداری که با محوریت بررسی احتمال آتش‌بس میان روسیه و اوکراین انجام شد، عازم عمان شد تا در گفت‌و‌گو‌های مقدماتی با تهران شرکت کند.
الیوت آبرامز، نماینده ویژه دولت ترامپ در امور ایران طی نخستین دوره ریاست‌جمهوری او، با اشاره به رویکرد تهران در مواجهه با مذاکرات پیش‌رو گفت: «ایران این فرصت را دارد که ایالات متحده و اسرائیل را در چرخه‌ای سردرگم از گفت‌و‌گو‌ها گرفتار کند و ویتکاف را متقاعد سازد که این مذاکرات می‌تواند دستاورد‌های قابل توجهی داشته باشد. در نتیجه، روند گفت‌و‌گو آغاز می‌شود، اسرائیل موقتاً عقب می‌نشیند و این روند ادامه پیدا می‌کند.»
آبرامز در ادامه تاکید کرد دستیابی به توافقی جدید «ممکن است نسبتاً سریع محقق شود»، اما بعید است که ایران فراتر از تعهداتی که در توافق سال ۲۰۱۵ پذیرفته بود، پیش برود. به گفته او، چنین نتیجه‌ای برای اسرائیل غیرقابل‌قبول خواهد بود و احتمالاً از نظر ترامپ نیز کافی نخواهد بود؛ چرا که رئیس‌جمهور سابق آمریکا بار‌ها خواستار گنجاندن محدودیت‌های بیشتری بر برنامه موشکی ایران و فعالیت‌های نیرو‌های مقاومت این کشور در عراق، لبنان و یمن شده تا بتواند توافقی «بهتر» از آنچه دولت دموکرات قبلی به دست آورده بود، ارائه دهد.
در همین حال، دولت ترامپ نیز آرایش نظامی قابل‌توجهی را در منطقه حفظ کرده است از جمله استقرار دو ناو هواپیمابر، بمب‌افکن‌های رادارگریز B-۲، جنگنده‌های اضافی و سامانه‌های پیشرفته دفاع هوایی. با این وجود، دونالد ترامپ تمایل زیادی دارد که از ورود به یک جنگ جدید در خاورمیانه اجتناب کند؛ زیرا مشاوران او هشدار داده‌اند که درگیری نظامی با ایران می‌تواند منابع دفاعی آمریکا را از تهدید‌های راهبردی دیگر از جمله چین منحرف کند و همچنین به تلاش‌های او برای تثبیت چهره‌اش به‌عنوان رئیس‌جمهوری که به‌دنبال صلح است، آسیب برساند.
دانا استرول، که در دولت بایدن بالاترین مقام سیاست‌گذاری خاورمیانه در وزارت دفاع آمریکا بود، اظهار داشت: «رئیس‌جمهور واقعاً تمایلی به استفاده از نیروی نظامی در این پرونده ندارد.» به گفته او، دونالد ترامپ مانند بسیاری از رؤسای‌جمهور پیشین به‌نظر می‌رسد که سناریوی یک کارزار نظامی را مورد بررسی قرار داده، پیامد‌های احتمالی آن را ارزیابی کرده و در نتیجه، تصمیم گرفته ابتدا مسیر دیپلماسی را دنبال کند. استرول همچنین اعلام کرد که ترامپ قصد دارد به‌زودی به قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی سفر کند؛ کشور‌هایی که نقشی کلیدی در ترتیبات امنیتی منطقه ایفا می‌کنند. او تاکید کرد: «تمام رهبران عربی که ترامپ با آنها در تماس است، به‌صراحت تأکید دارند که خواهان آغاز جنگی دیگر در منطقه نیستند.»
دونالد ترامپ اعلام کرده است که برای مواجهه با بدترین سناریو‌ها آمادگی کامل دارد. او روز چهارشنبه تصریح کرد: «اگر لازم باشد، از نیروی نظامی استفاده خواهیم کرد» و در ادامه تاکید کرد که در این زمینه، «اسرائیل بدیهی است که رهبری را بر عهده خواهد داشت.» در سوی دیگر، ایران نیز خود را برای هرگونه تحول احتمالی آماده می‌کند. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در یادداشتی نوشت: «این را به خاطر بسپارید: ایران دیپلماسی را ترجیح می‌دهد، اما شیوه دفاع از خود را نیز به‌خوبی می‌داند. ما خواهان صلح هستیم، اما هرگز تسلیم را نخواهیم پذیرفت.»
