قمار «اردوغان» در جنگ غزه

پیش از حمله ۷ اکتبر حماس به شهرک‌های اسراییلی در امتداد نوار غزه و تجاوز سنگین ارتش اسراییل به غزه، محمود عباس، رییس تشکیلات خودگردان فلسطین در ۳۰ ژوییه ۲۰۲۳، ریاست نشستی چهارساعته را با رهبران حماس در مصر برای حل‌وفصل اختلافات دیرینه بین این دو جناح رقیب (فتح و حماس) بر عهده داشت؛ دو گروهی که هر یک کنترل بخش‌هایی از خاک فلسطین را در دست دارند.

به گزارش اعتماد، نشست در شهر ساحلی العلمین برای دستیابی به توافق وحدت، ناموفق بود، اما منجر به تشکیل «کمیته آشتی» شد و دو طرف وعده دادند که در آینده گفتگو‌های بیشتری را از سر گیرند. اکنون جنگ خونینی در غزه در جریان است و ارتش اسراییل سه ماه است با هر چه در توان دارد، برای نابودی این منطقه کوشیده است و غیرنظامیان بیشترین آسیب را از این تجاوز دیده‌اند.

به نظر می‌رسد این جنگ تمام‌عیار علیه موجودیت فلسطینیان و نه فقط حماس باشد. بنابراین جنبش فتح و حماس قصد دارند بار دیگر برای اتحاد علیه تجاوزگری اسراییل، به اتحاد فرصت مجددی بدهند.

به نوشته المانیتور، رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه از قصد خود یعنی آشتی میان حماس و فتح گفته است.

به همین منظور، اردوغان بر تمایل آنکارا جهت میزبانی نشستی بین‌المللی برای گرد هم آوردن رهبران فتح و حماس تاکید کرده است. یک بار دیگر، جناح‌های فلسطینی حماس و فتح، به ابتکار اردوغان، به دنبال آشتی و کنار گذاشتن اختلافات خود هستند. به ادعای ناظران، کنار هم قرار دادن این دو جریان فلسطینی به دلیل پیچیده‌تر شدن معادله فلسطین، ممکن است نفوذ اردوغان در منطقه را کاهش دهد. این گروه مدعی‌اند که هیچ‌یک از جناح‌ها آماده سازش نیستند. گفته می‌شود شکاف میان دو جریان نه در سطح سرزمینی، بلکه در رویکرد و راهبرد است. اما هرگونه فعل و انفعالی، هرچند اندک، جهت رسیدن به آشتی میان دو جناح رقیب فلسطینی می‌تواند برای مردم سرزمین‌های اشغالی خوشبینانه تلقی شود.

شراکت راهبردی!

میزان ارتباط ترکیه تحت رهبری اردوغان با حماس موضوع گمانه‌زنی‌های زیادی بوده است. حماس دفتری در منطقه باشاک شهیر استانبول دارد، با موسسات خیریه ترکیه ارتباط برقرار کرده است و روابطی قوی با پایگاه حزب عدالت و توسعه اردوغان (AKP) و همچنین حزب اپوزیسیون سعادت (SP) ترکیه دارد، این در حالی است که اردوغان همواره سعی داشته روابط خود را با رژیم اسراییل و هر کابینه‌ای که در راس آن باشد، به خطر نیندازد. البته اهداف اردوغان از این امر راهبردی است: از نیاز به ثبات و امنیت در مدیترانه شرقی گرفته تا حفظ معادله قدرت با اعراب منطقه، به خصوص قطر، امارات و عربستان سعودی و ترس از نفوذ بیشتر ایران در منطقه، اردوغان را بر آن داشته است تا به شکل راهبردی همکاری خود با رژیم اسراییل را حفظ کند.

بنابراین به نظر نمی‌رسد به جز میزبانی از دفاتر سیاسی حماس، همان کاری که قطر نیز انجام می‌دهد، اقدمات قابل توجه بیشتری به نفع حماس از سوی ترکیه انجام شود. البته از منظر تاکتیکی، ترکیه از سال ۲۰۱۰، زمانی که روابط ترکیه و اسراییل به دلیل حمله مرگبار اسراییل به فعالان حامی فلسطین که اکثر آن‌ها شهروند ترکیه بودند، در کشتی ماوی مرمره با بحران مواجه شد، مامن حماس بوده است. به ادعای المانیتور اعضای حماس که از سوی اسراییل در جریان مبادله اسرا آزادشده بودند نیز در ترکیه ساکن شدند، از جمله صالح العاروری، عضو دفتر سیاسی که در سال ۲۰۱۲ از سوریه به ترکیه نقل مکان کرد، اما در سال ۲۰۱۵ و در پی تلاش ترکیه و اسراییل برای عادی‌سازی روابط به قطر رفت.

سیاست یک بام و دو هوای ترکیه

سیاست ترکیه در قبال فلسطینی‌ها با همکاری موازی هم با جنبش فتح (تشکیلات خودگردان فلسطین) و هم با حماس تعریف می‌شود. آنکارا اخیرا در حال توسعه روابط نزدیک با دولت تشکیلات خودگردان به رهبری محمود عباس بوده است. سیاستمداران ترکیه به‌شدت از تصمیمات دولت ایالات متحده در مورد فلسطینی‌ها از جمله اعلام طرح صلح ترامپ در ژانویه انتقاد کرده‌اند. ترکیه از فعالیت خود در سازمان همکاری اسلامی برای دفاع از فلسطینی‌ها نیز استفاده می‌کند و به عنوان عضوی از ناتو، همواره در مقابل طرح‌های ایالات متحده علیه فلسطینی‌ها ایستاده است. ترکیه یکی از مهم‌ترین شرکای اقتصادی تشکیلات خودگردان فلسطین نیز هست. آمار‌ها نشان می‌دهد ترکیه حجم تجارت حدود ۸۴ میلیون دلاری با این تشکیلات دارد.

اخیرا سطح این همکاری‌ها و نفوذ ترکیه در تشکیلات خودگردان بیشتر نیز شده است چرا که دولت اردوغان ظاهرا مایل است اسناد بایگانی شده مربوط به دوران عثمانی را در خصوص منازعات حقوقی با رژیم اسراییل در اختیار فلسطینی‌ها قرار دهد. این اسناد بایگانی‌شده می‌تواند مالکیت فلسطینی‌ها بر املاک و زمین‌های غیرمنقول در بیت‌المقدس شرقی و کرانه باختری را تایید کند و دست بالا را به فلسطینیان در دادگاه‌های بین‌المللی جهت جلوگیری از شهرک‌سازی اسراییل بدهد.

ریشه‌های شکاف

ناظران مدعی‌اند متحد کردن فلسطینی‌ها هدف نسبتا بلندپروازانه‌ای است. به گفته منابع فلسطینی، هنوز چارچوب مشخصی برای گفتگو‌های آشتی در دسترس نیست. اردوغان در سال ۲۰۲۰ تمام هم‌وغم خود را به این موضوع اختصاص داد و با عباس و اسماعیل هنیه، رییس دفتر سیاسی حماس گفتگو کرد. در نشست استانبول در سپتامبر همان سال، مقامات حماس و فتح نقشه راه را برای پایان دادن به شکاف میان خود تهیه کردند، اما سایر گروه‌های فلسطینی که در این طرح نادیده گرفته شده بودند، یک صدا مخالف بودند. در سال ۲۰۲۲ با میانجیگری الجزایر، توافقنامه آشتی گسترده‌تر، با حضور ۱۴ گروه فلسطینی امضا شد. به ادعای ناظران، یکی از موانع آشتی، مساله طرح دو کشوری است؛ طرحی که حماس و گروه‌های دیگر فلسطینی با آن مخالف هستند.

اکنون آینده غزه پس از جنگ و تجاوز اسراییل نیز چشم‌انداز آشتی را مبهم کرده است چرا که طرحی از سوی ایالات متحده برای کنترل نوار غزه پس از جنگ از سوی تشکیلات خودگردان ارایه شده است، طرحی که ظاهرا تشکیلات تمایل خود را نسبت به آن نشان داده است و همین امر می‌تواند آینده آشتی را به مخاطره اندازد. از سوی دیگر، نقش بازیگری که میانجیگری را بر عهده می‌گیرد نیز بسیار مهم است. فتح مصر را برای میانجیگری ترجیح می‌دهد، اگرچه اخیرا از آنکارا برای آشتی فلسطین کمک گرفته است. بنابراین نقش ترکیه احتمالا محدود به بسترسازی برای مذاکرات بین فتح و حماس خواهد بود و اقدامات بیشتر همت دو طرف و سایر کشور‌های عربی را می‌طلبد.

خیز برای جنگی بی‌سرانجام!

در همین حال، خبر‌ها از میدان جنگ در غزه حاکی از آن است که ارتش اسراییل در حال آماده‌سازی برای جنگی طولانی‌مدت در نوار غزه است و نیرو‌های خود را به منظور بررسی چگونگی ادامه جنگ آماده می‌کند. وزیر جنگ و برخی از سران ارتش اسراییل قائل بر آن هستند که نابودی (ادعایی) قابلیت‌های نظامی حماس در غزه حداقل چند ماه دیگر طول خواهد کشید.

به گزارش وال استریت ژورنال، روز دوشنبه، ارتش اسراییل مدعی شد که ترکیب نیروی زمینی خود در غزه را تعدیل خواهد کرد و برنامه‌هایی را برای عقب‌نشینی پنج تیپ از نوار غزه در هفته جاری تعریف خواهد کرد. این نشریه به نقل از سخنگوی ارتش اسراییل مدعی شد اکنون ارتش اسراییل بیشتر سعی دارد با تکیه بر نیرو‌های ویژه و مهندسی- رزمی به زیرساخت‌ها و تونل‌های زیرزمینی حماس در غزه دسترسی یابد و از این طریق مراکز فرماندهی حماس را هدف قرار دهد؛ امری که ناظران آن را کاری بسیار پیچیده و سخت توصیف می‌کنند.

سازه‌های پر هزینه

در تحلیلی که رویترز از زبان هفت مشاور امنیتی و نظامی از زیرساخت‌ها و تونل‌های حماس منتشر کرده است، بافت شنی و ماسه‌ای زمین‌های غزه، مصالح به کار رفته در ساخت تونل‌ها و همچنین گستردگی و پیچیدگی طراحی آن از نقاط قوت این سازه‌ها عنوان شده است.

این ویژگی‌ها می‌تواند بازسازی و حتی ساخت تونل‌ها را برای حماس کم‌زمان‌تر کرده و به همین میزان، تخریب و دسترسی آن را برای نیرو‌های اسراییلی سخت‌تر کند. دانیال هاگاری، سخنگوی ارتش اسراییل نیز در نشست خبری اخیر خود، ضمن تایید سختی و زمانبری تخریب این تونل‌ها، این روند را برای ارتش اسراییل حیاتی توصیف کرد؛ امری که اگر محقق نشود، شکست سنگینی برای اسراییل در رسیدن به اهداف خود در غزه خواهد بود.