یک استاد ژئوپلیتیک گت: «اکنون که مذاکرات میان ایران و امریکا در مسقط برگزار خواهد شد، من معتقدم که گفت‌و‌گو‌های ایران با اروپا نیز می‌تواند روند بهتری پیدا کند؛ به‌ویژه اینکه پس از مذاکرات روز شنبه، شرایط شفاف‌تر و مسیر روشن‌تری ترسیم خواهد شد. اگر مذاکرات مستقیم شود، این گفت‌و‌گو‌ها می‌توانند به‌سمت جلو حرکت کنند و همچنین امیدواری بیشتری نسبت به جلوگیری از بروز تنش و بحران فراهم شود.»
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری امریکا روز دوشنبه، ۱۸ فروردین، به وقت محلی در کاخ سفید با تکرار ادعاهایش خطاب به خبرنگاران گفت: «ما در حال گفت‌و‌گو‌های مستقیم با ایران هستیم. همه موافق هستند که انجام یک توافق بر انجام امور بدیهی ارجحیت دارد و بدیهی است امری نیست که من بخواهم از آن استفاده کنم. ما وارد مرحله بسیار خطرناکی شده‌ایم.»
به گزارش اعتماد، این ادعا‌ها از سوی دونالد ترامپ در شرایطی مطرح شده است که پیش‌تر مقامات رسمی ایران صرفا بر تمایل به انجام مذاکرات غیرمستقیم با واشنگتن تاکید داشته و دارند. مسعود پزشکیان، رییس‌جمهور کشورمان طی نشستی خاطرنشان کرد که ما به مذاکره باور داریم، اما زیر بار ذلت نمی‌رویم و به هر قیمتی مذاکره نمی‌کنیم. همزمان اسماعیل بقایی، سخنگوی دستگاه دیپلماسی کشورمان ضمن رد ادعا‌های پیشین مبنی بر انجام مذاکرات مستقیم، از پیشنهاد تهران برای میزبانی عمان از گفت‌و‌گو‌های میان طرفین خبر داد.
بامداد سه‌شنبه نیز سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان در واکنش به ادعا‌های دونالد ترامپ درباره گفت‌وگوی ایران و امریکا، با انتشار پیامی در شبکه ایکس (توییتر سابق) نوشت: «ایران و ایالات‌متحده روز شنبه در عمان برای گفت‌و‌گو‌های غیرمستقیم در سطح مقامات عالی ملاقات خواهند کرد. این یک فرصت و نیز یک آزمون است. توپ در زمین امریکاست.»
هرچند که همچنان جزییات بیشتری از دیدار نمایندگان تهران و واشنگتن رسانه‌ای نشده است، اما آنچه که به تایید طرفین رسیده این است که میزبان این مذاکرات مسقط خواهد بود؛ کشوری که تهران از طریق آن، به نامه دونالد ترامپ پاسخ داد. براساس آنچه که منابع خبری رسما منتشر کرده‌اند ریاست هیات ایران در دور اول گفت‌و‌گو‌ها را عراقچی و ریاست هیات امریکایی را استیو ویتکاف مذاکره‌کننده ارشد امریکایی و نماینده ویژه ترامپ در خاورمیانه برعهده خواهند داشت. همچنین سید بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان نقش واسطه را ایفا خواهد کرد.
گفتنی است پیش‌تر استیو ویتکاف در واکنش به پیام عراقچی در ایکس مبنی بر اینکه «ایران بار دیگر تاکید می‌کند که هیچ‌گاه و تحت هیچ شرایطی به دنبال جست‌و‌جو، تولید یا به دست آوردن سلاح هسته‌ای نخواهد بود» در کامنتی نوشت: «عالی» البته که به فاصله کوتاهی این عبارت حذف شد!
از سویی دیگر در شرایطی که خبر آغاز رایزنی‌های غیرمستقیم ایران و امریکا در سطح عالی در راس اخبار رسانه‌ها قرار گرفته، نمایندگان ایران، روسیه و چین در مسکو نشستی سه جانبه برگزار کردند؛ نشستی که گمانه‌زنی‌ها در باب چرایی همزمانی‌اش با آغاز مذاکرات تهران و واشنگتن به اوج رسیده بالاخص آنکه روسیه رسما اعلام کرده که حاضر است نقش میانجی میان تهران و واشنگتن را ایفا کند.
باتوجه به تحولات دومینوار اخیر و با هدف ارزیابی و تحلیل نتایج آغاز دور اول مذاکرات میان ایران و امریکا به میزبانی مسقط روزنامه اعتماد با عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپلیتیک گفت‌و‌گو کرده است.
فرجی‌راد در گفت‌و‌گویی ضمن ابراز خوش بین بودن در باب به نتیجه رسیدن گفت‌و‌گو‌های ابتدایی میان تهران و واشنگتن در مسقط بر این باور است که به احتمال بالا چنانچه فرآیند گفت‌و‌گو‌ها در مسیر مثبتی قرار بگیرد، نمایندگان ایران و امریکا مذاکرات مستقیم را نیز تجربه خواهند کرد.
مشروح گفت‌و‌گو در ادامه می‌آید:
به باور شما دلیل تاکید دونالد ترامپ رییس‌جمهور امریکا بر مذاکرات مستقیم با ایران آن هم در شرایطی که تهران بار‌ها بر رایزنی غیرمستقیم تاکید دارد، چیست؟ آن‌هم در نشستی با حضور نخست‌وزیر اسراییل که گفته می‌شود سفری شتاب‌زده به کاخ سفید داشته است؟
به باورم ترامپ در نشست خبری با نتانیاهو ادعای درستی را مطرح کرده است. از طرفی دیگر مقام‌های جمهوری اسلامی ایران نیز در مصاحبه‌هایی که انجام دادند، بحث مذاکره مستقیم را به شکلی ضمنی مطرح کردند هر چند تهران انجام رایزنی مستقیم را منوط کرده به نتیجه‌بخش بودن گفت‌و‌گو‌های غیرمستقیم. مقام‌های رسمی کشورمان تاکید داشته و دارند که مذاکره غیرمستقیم طی یک یا دو جلسه برگزار شود.
در چنین شرایطی اگر ترامپ یا نماینده‌هایش واقعا به دنبال این هستند که نگرانی‌هایشان درباره مسائل هسته‌ای رفع شود و گفت‌و‌گو‌های برابر و منطقی با ایران شکل بگیرد، این رایزنی‌ها می‌تواند به مذاکرات مستقیم تبدیل شود. در‌نتیجه، هم ایران از اصلِ مذاکرات خبر داده بود و هم صحبت ترامپ درباره مذاکرات درست بود.
دو روز پیش از دیدار نتانیاهو ترامپ و رسانه‌ای شدن رایزنی‌های غیرمستقیم، آقای دکتر عراقچی اعلام کردند که اسامی مطرح‌شده برای مذاکره با امریکا صحیح نیست و صرفا یک شایعه است. ایشان تاکید کردند که وزارت امور خارجه مسوول مذاکره با امریکاست، این موضع‌گیری یعنی شخص وزیر مسوولیت مذاکرات را عهده‌دار است.
تحلیلگران و کارشناسان نظام سیاسی باید متوجه باشند که وقتی وزیر امور خارجه می‌گوید مسوولیت مذاکرات برعهده اوست، این به معنای آن است که مذاکرات انجام خواهد شد. همان‌طور که پیش‌تر هم گفتم، احتمال دارد یکی، دو جلسه اول رایزنی‌ها به‌صورت غیرمستقیم برگزار شود تا طرف ایرانی اطمینان حاصل کند که خواسته‌های امریکا غیرمعقول نیست و هدف‌شان ازبین بردن کامل برنامه هسته‌ای ایران نخواهد بود.
اگر چنین خواسته‌ای مطرح نشود، مسیر برای مذاکرات مستقیم هموار خواهد شد. ذکر این نکته اهمیت دارد که آقای ترامپ نیز شب گذشته تاکید کرد که «ما فقط نمی‌خواهیم ایران به سلاح هسته‌ای دست پیدا کند.»
در باب اینکه چرا ترامپ در حضور نتانیاهو از رایزنی با تهران گفت باید گفت موضع اخیر رییس‌جمهوری امریکا نوعی شکست برای آقای نتانیاهو قلمداد می‌شود؛ چراکه او از بوداپست توسط ترامپ احضار شد تا رییس‌جمهور امریکا به او اعلام کند که شنبه، مذاکرات سطح بالایی با ایران انجام خواهد شد. در واقع به او گفته شد که صرفا مطلع باشد و سعی نکند در مسیر مذاکرات سنگ‌اندازی کند.
ارزیابی شما از رویکرد احتمالی اسراییل چیست؟ رسانه‌های امریکایی-عبری به شکلی برجسته به سکوت سنگین نتانیاهو اشاره کرده و نوشته‌اند که نخست‌وزیر اسراییل دست خالی بازگشت، با توجه به معادلات حاکم این تحلیل تا چه اندازه قابل اعتنا است؟
به‌واقع، من پیام مثبتی از موضع‌گیری دونالد ترامپ در حضور نتانیاهو دریافت می‌کنم. اینکه قرار بود آقای نتانیاهو هفته آینده به واشنگتن دی‌سی سفر کند، اما در حالی که در یک سفر رسمی به بوداپست، مجارستان بود، طی تماسی تلفنی از کاخ سفید از او خواسته شد که سفرش را به تعویق نیندازد و مستقیما از بوداپست به واشنگتن دی‌سی برود، نشان می‌دهد که امریکایی‌ها می‌خواستند پیش از آغاز مذاکرات با ایران در عمان، هماهنگی‌هایی را با اسراییل انجام دهند.
پس از آن نیز، کنفرانس مطبوعاتی مفصل‌تری که برنامه‌ریزی شده بود، لغو شد تا نتانیاهو بیش از این صحبت نکند و فرصت کمتری برای تاثیرگذاری بر افکار عمومی داشته باشد. در همین کنفرانس مطبوعاتی کوتاه و مدیریت‌شده، تلاش شد تا فضا کنترل شود و مانع از تخریب ذهنیت عمومی نسبت به مذاکرات توسط نتانیاهو شود.
در واقع، همان‌طور که برخی رسانه‌ها و کاربران اسراییلی هم اشاره کردند، در این سفر نتانیاهو «تحقیر» شد و به نوعی، به اعتقاد من، فعلا چاره‌ای جز منتظر ماندن ندارد تا وزیر خارجه ایران با نماینده ارشد ترامپ گفت‌و‌گو کند و ببیند به چه نتایجی خواهند رسید.
فارغ از شکل مذاکرات، نتایج گفت‌و‌گو‌ها را که از روز شنبه در مسقط آغاز می‌شود را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ ضمن آنکه تجربه دولت اول دونالد ترامپ نشان از آن دارد که او احتمالا خواسته‌های جاه‌طلبانه‌ای را در قبال ایران مطرح خواهد کرد؟
تصور من این است که در واقع این مذاکرات می‌تواند نتیجه‌بخش باشد یا دست‌کم می‌توانم این ادعا را داشته باشم که احتمال بالایی برای ادامه مذاکرات و تبدیل آن به مذاکرات مستقیم وجود دارد. به عبارت دیگر، واقعیت این است که نه ایران به دنبال درگیری است و نه امریکا. امریکا نتانیاهو را به خوبی می‌شناسد و همان توییت جنجالی که توسط ترامپ درباره نتانیاهو بازنشر شد درواقع نشان‌دهنده دیدگاه ترامپ و برخی از نزدیکانش نسبت به نخست‌وزیر اسراییل است. این نشان می‌دهد که اسراییل می‌تواند در مسیر مذاکرات ایران و امریکا سنگ‌اندازی کند.
در شرایط کنونی منطقه آرایش نظامی به خود گرفته، حال تصور کنید که ایران از خطوط قرمز ترسیمی خود به واسطه غیرمنطقی بودن خواسته‌های امریکایی‌ها عقب‌نشینی نکرده یا خواسته‌های ایالات‌متحده حداکثری و جاه‌طلبانه باشد و بدین طریق مانعی در برابر رایزنی‌ها ایجاد شود، به باور شما آیا اسراییل قادر است ترامپ را که ظاهرا خود را مخالف جنگ‌طلبی جلوه داده به ماجراجویی پرهزینه وادارد؟
ترامپ کاملا آگاه است که اگر مذاکرات با ایران به نتیجه نرسد، با توجه به هیاهویی که در منطقه ایجاد کرده، باید با ایران وارد درگیری شود. اما واقعیت این است که این درگیری، درگیری‌ای نیست که امریکا بتواند آن را به‌راحتی کنترل کند و نتایج آن نیز نامشخص خواهد بود. در حال حاضر، ترامپ تلاش کرده با مساله تعرفه‌ها قیمت نفت را از حدود ۷۵ دلار به زیر ۶۵ دلار کاهش دهد.
این موضوع برای شخص او در داخل امریکا یک موفقیت محسوب می‌شود، چون منجر به کاهش قیمت بنزین، کاهش قیمت اجناس و درنهایت کاهش تورم می‌شود. ترامپ کسی نیست که بخواهد وارد یک درگیری شود، مخصوصا اگر بداند که نتیجه رویارویی افزایش قیمت نفت به بالای ۱۰۰ دلار و نارضایتی عمومی خواهد بود.
او به دنبال توافق با ایران است، توافقی که بتواند آن را رسانه‌ای کند و به یک شوی نمایشی بزرگ تبدیل کند. هدف ترامپ این است که این توافق را یک پیروزی بزرگ برای خود جلوه دهد و بگوید که بایدن احمق نتوانست با چهار سال تلاش آن را انجام دهد، اما او در عرض چند ماه موفق به انجامش شده است.
ما باید این موضوع را از منظر روانشناسی و با لحاظ کردن شخصیت ترامپ در‌نظر بگیریم؛ برای او بسیار مهم است که یک پیروزی بزرگ و قابل نمایش در برابر افکار عمومی ترسیم کند. اما درمورد نکته‌ای که در باب خواسته‌های جاه‌طلبانه ترامپ از ایران مطرح کردید هم باید بگویم که من بعید می‌دانم امریکا خواسته حداکثری داشته باشد چرا که اگر قرار بود ترامپ خواسته نامعقولی داشته باشد آقای ویتکاف، نماینده ترامپ ریاست هیات امریکایی را برعهده نمی‌گرفت.
رییس‌جمهور امریکا هیچ‌گاه مدعی نشده که چه درخواست‌های عمده‌ای را از طرف ایرانی دارد. بنابر آنچه که در نامه او در رسانه‌ها منتشر شده عمدتا بر مساله هسته‌ای تاکید کرده و اینکه اجازه نخواهد داد تهران به سلاح هسته‌ای دست یابد. مساله مهم این است. از سوی دیگر، مقامات ایرانی همواره اعلام کرده‌اند که ایران به‌دنبال دستیابی به سلاح هسته‌ای نیست. بنابراین، اگر هر دو طرف بر همین موضع باقی بمانند، راه برای ادامه گفت‌و‌گو‌ها همچنان باز خواهد بود.
به باور شما در صورت به نتیجه رسیدن دور اول مذاکرات، دونالد ترامپ در قبال پذیرش هر نوع توافق احتمالی خود با تهران حاضر است چه امتیازاتی را به نتانیاهو اعطا کند؟
توجه داشته باشید که وقتی ترامپ رییس‌جمهور شد، نتانیاهو به خوبی می‌دانست که ترامپ علاقه‌ای به او ندارد، به همین دلیل، سعی کرد در برابر ترامپ رفتاری محتاطانه داشته باشد. برخلاف آقای بایدن، که نتانیاهو در مقابل او ایستادگی می‌کرد، ترامپ شخصیتی دارد که با یک جمله یا یک سخنرانی، طرف مقابلش را تخریب می‌کند. نتانیاهو اکنون در موقعیت متزلزلی قرار دارد. با یکی، دو مصاحبه، جایگاه او تضعیف می‌شود و در داخل اسراییل نیز وضعیت پایداری ندارد.
به اعتقاد من، نتانیاهو تمام تلاش‌های خود را تاکنون انجام داده است. پیش از دیدار روز دوشنبه با امریکا نیز، رسانه‌های اسراییلی اسنادی منتشر کردند و مدعی شدند که ایران حدود پانصد میلیون دلار به رهبران حماس و فلسطین کمک کرده تا عملیات هفته هفتم اکتبر را ترتیب دهند. با این حال، ترامپ برای ورود به مذاکرات با ایران تحت‌تاثیر این شانتاژ‌ها قرار نمی‌گیرد.
درست است که مدعی شد ایران در مساله هفتم اکتبر نقش داشته، اما حمایت ایران از فلسطینی‌ها موضوعی واضح است. نتانیاهو بسیار تلاش کرد تا با فکت‌ها و گزارش‌های ادعایی، ترامپ را تحت‌تاثیر قرار دهد، اما درنهایت ترامپ مسیر خود را رفت و نماینده‌ای برای مذاکره با ایران تعیین کرد.
نکته مهم این است که نماینده موردنظر او برای دیدار با آقای عراقچی استیو ویتکاف است نه چهره‌هایی مانند آقای روبیو که هم‌سو با اسراییل هستند و موضعی تند علیه ایران دارند. روبیو شخصی است که به‌صراحت از حمله نظامی به ایران حمایت کرده، اما ترامپ کسی را انتخاب کرده که از نزدیکان مورد اعتماد خودش است و می‌تواند برداشت‌های دقیق‌تری از فضای مذاکره به او منتقل کند.
در واقع، می‌توان گفت که در میان تیم ترامپ، تنها کسی که تاکنون مواضعی نسبتا مثبت درباره گفت‌و‌گو با ایران داشته، همین فرد است. او نیز خواهان به نتیجه رسیدن مذاکرات و جلوگیری از هرگونه درگیری در منطقه خاورمیانه است.
به عنوان سوال آخر، برگزاری نشست سه‌جانبه نمایندگان ایران، روسیه و چین در مسکو در آستانه برگزاری مذاکرات ایران و امریکا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
توجه داشته باشید که در این مورد دو نکته اهمیت دارد؛ اول اینکه در شرایط کنونی، هیچ‌کدام از کشور‌های همسایه ایران چه عربی و چه غیرعرب مایل به آغاز جنگ نیستند. در عین حال، بسیاری از آنها نیز علاقه‌مند نیستند که مذاکرات مستقیمی میان ایران و امریکا شکل بگیرد. در راس این بازیگران، اسراییل قرار دارد و البته تعداد کشور‌هایی که چنین نظری دارند کم نیستند؛ هرچند من از ذکر نام آنها خودداری می‌کنم.
بنابراین باید بدانیم که به نتیجه نرسیدن مذاکرات میان ایران و امریکا، برخی از کشور‌های منطقه را نه‌تنها ناراحت نمی‌کند، بلکه برایشان خوشایند است. این کشور‌ها نه جنگ می‌خواهند، نه صلح کامل؛ آنها ترجیح می‌دهند ایران همچنان تحت فشار و تحریم باقی بماند. دلیلش این است که به نتیجه رسیدن گفت‌و‌گو‌ها میان ایران و امریکا، به‌ویژه پس از حوادث اخیر در غزه، لبنان، عراق و سوریه، باعث افزایش وزن ژئوپلیتیکی ایران خواهد شد و این مساله به مذاق بسیاری از رقبای ایران خوش نمی‌آید. آنها نمی‌خواهند ایران که تاحدودی وزن ژئوپلیتیکش در پی آن حوادث کاهش یافته، مجددا جایگاه خود را بازپس بگیرد.
نکته دوم این است که مذاکراتی که در مسکو انجام می‌شود، کاملا اتفاقی و بدون هماهنگی قبلی بوده و از پیش تعیین شده نیستند که بخواهد پیش‌زمینه‌ای برای مذاکرات در مسقط باشد. ایران از قبل اعلام کرده بود که مشورت‌هایی با طرف‌های اروپایی، چین و روسیه انجام داده و خواهد داد. در واقع، زمانی که ایران تصمیم گرفت وارد مذاکره با امریکا شود، لازم بود که با چین و روسیه که از اعضای گروه ۱+۵ هستند و برخی از آنها دوستان راهبردی ایران به‌حساب می‌آیند مشورت کند.
فارغ از آن بعد از مذاکرات مسکو، گفت‌و‌گو‌هایی نیز با طرف‌های اروپایی صورت خواهد گرفت، چراکه پس از دور دوم مذاکرات، نماینده اروپا به طرف ایرانی متذکر شد که بدون مذاکره مستقیم میان ایران و امریکا، اروپا قادر به پیش‌بردن هیچ طرحی نخواهد بود. به‌عبارتی، اکنون که مذاکرات میان ایران و امریکا در مسقط در حال برگزاری است، من معتقدم که گفت‌و‌گو‌های ایران با اروپا نیز می‌تواند روند بهتری پیدا کند؛ به‌ویژه اینکه پس از مذاکرات روز شنبه، شرایط شفاف‌تر و مسیر روشن‌تری ترسیم خواهد شد. اگر مذاکرات مستقیم شود، این گفت‌و‌گو‌ها می‌توانند به‌سمت جلو حرکت کنند و همچنین امیدواری بیشتری نسبت به جلوگیری از بروز تنش و بحران فراهم شود.
