تندرو‌های کنگره چه نقشه‌ای برای ایران دارند؟

فرارو- در شرایط تشدید تنش در خاورمیانه برخی از نمایندگان کنگره آمریکا فرصت را مناسب می‌بینند تا توافق هسته‌ای اوباما را یکبار و برای همیشه نابود کنند.

به گزارش فرارو به نقل از آتلانتیک، ایران در تقابل با تشدید تحریم‌ها از سوی ترامپ، سرعت گام‌هایش در مسیر خروج از برجام را سرعت بخشیده است. روز یکشنبه ایران برخی تعهداتش در برخی مفاد برجام را کاهش داد و اعلام کرد این مسیر ادامه خواهد داشت. در آمریکا، تندرو‌های کنگره در حال متحد شدن هستند و اقدامات اخیر ایران پشتیبان خواست آن‌ها شده است. تلاش تندور‌ها در این جهت است که فرصت را غنیمت شمرده تا بتوانند توافق هسته‌ای اوباما را یکبار و برای همیشه نابود کنند.

هفته گذشته تد کروز، تام کاتن و مارکو روبیو نمایندگان جمهوری خواه کنگره، نامه‌ای برای ترامپ نوشتند و او را تشویق کردند فشار بیشتری بر ایران وارد کند. ارسال این نامه بعد از آن صورت گرفت که ایران اعلام کرد میزان ذخایر اورانیوم این کشور از حد تعیین شده فراتر رفته است.

یک هفته بعد، ایران روز یکشنبه اعلام کرد در حال غنی سازی اورانیوم با خلوص بیشتر نسبت به آن چیزی بوده که در برجام مجاز شمرده شده است.

این گام جدید حتی نزدیک به میزان غنی سازی لازم برای دستیابی به سلاح اتمی هم نیست، اما این هشدار را به طرف‌های اروپایی می‌دهد که اگر برخی معافیت‌های اقتصادی را اعمال نکنند، ایران این آمادگی را دارد که به غنی سازی بالاتر نزدیک شود. آمریکا سال گذشته از برجام خارج شد و از آن موقع چند دور تحریم سخت بر ایران اعمال کرده است. اروپایی‌ها تاکنون قادر به تسهیل تحریم‌ها برای ایران نبوده اند.

با اینکه ایران و آمریکا هردو می‌گویند خواستار جنگ نیستند، اما این تابستان تحریکاتی از سمت هردو طرف به وجود آمده است. آمریکا حضور نظامی خود در منطقه را افزایش داده و ایران متهم به حمله به نفت کش‌هایی در خلیج عمان شده و یک پهپاد آمریکایی را سرنگون کرده است.

حالا فرصتی مناسب برای کسانی است که توافق اتمی را سرزنش کردند، چون به نظر آن‌ها فقط اوباما به این توافق خوشبین بود. تندرو‌ها اینطور استدلال می‌کنند که فعالیت‌های اخیر ایران ثابت کرد سال‌های معافیت از تحریم در دوره اوباما اشتباه بوده است و تنها ایران را در راه آسیب رساندن به آمریکا و متحدینش در منطقه تقویت کرده است. در عین حال، طرفداران برجام می‌گویند کمپین تحریم ترامپ بحران فعلی را به وجود آورده است و ایران قبلا به توافق پایبند بوده است.

حالا تندرو‌های کنگره می‌خواهند دو پایه باقی مانده از برجام را هم نابود کنند: همکاری بین المللی در برنامه صلح آمیز هسته‌ای ایران و معافیت از تحریم‌های سازمان ملل در انتقال فناوری‌های خاص مرتبط با انرژی هسته ای. احتمالا تندور‌ها در هدف اولشان موفق شوند، ولی دومی گامی مهم‌تر است که اساسا می‌تواند دشوار‌تر هم باشد.

اقتصاد ایران پیشتر به وسیله تحریم‌های دولت ترامپ خفه شده است، برخی مقامات این فشار را موفق توصیف می‌کنند، اما قبول دارند که چنین کاری تهران را تحریک می‌کند تا از توافق خارج شود. اما به نظر ترامپ، هدف نهایی کمپین بازگرداندن ایران به میز مذاکره برای یک توافق بهتر است. در عین حال افرادی از فشار مالی به ایران راضی هستند.

جان بولتون، یکی از معماران سیاست ترامپ در قبال ایران روز یکشنبه به گروه "مسیحیان متحد برای اسراییل" گفت کمپین فشار حداکثری دولت کار می‌کند. «حدود یکسال پیش، کسانی که همیشه ساز مخالف می‌زنند پیش بینی می‌کردند که ما نمی‌توانیم و تحریم‌های یکجانبه ما موثر نخواهد بود. از آن زمان تاکنون، آمریکا سخت‌ترین تحریم‌ها را بر رژیم ایران اعمال کرده است و به قول فایننشیال تایمز اقتصاد ایران زیر فشار تحریم‌ها "در حال فروپاشی" است».

در شدیدترین اقدام، در ماه می، دولت کشور‌های دیگر را از واردات نفت ایران منع کرد. رابرت مالی، مذاکره کننده دولت اوباما در برجام که به تازگی با مقامات ایران گفتگو کرده است خبر داد ایرانی‌ها از اینکه صادرات نفتش انقدر زود کاهش یافته است شگفت زده شدند و تحریم‌ها از آنچه در ابتدا فکر می‌کردند سخت‌تر بوده است.

مالی می‌گوید این تاثیر زودهنگام تحریم‌ها کمک کرده است تا ایران محاسباتش را از «دست روی دست گذاشتن و انتظار برای تمام شدن دوره ترامپ و امید به اینکه یک رییس جمهور جدید به برجام برگردد» به «مانور برای کسب اهرم‌ فشار در مذاکرات با استفاده از تحریکات منطقه‌ای و گام‌هایی برای بازسازی برنامه اتمی» تغییر دهد.

اما حتی این کمپین تحریم‌ها هم برای تندرو‌های کنگره کافی نیست و الان تمرکزشان را از فشار اقتصادی به فشار هسته‌ای تغییر داده اند. توافق هسته‌ای به کشور‌های دیگر اجازه می‌دهد در برنامه اتمی صلح آمیز ایران همکاری کنند. تندرو‌های کنگره حالا می‌خواهند این فعالیت‌ها هم تحریم شود؛ تاکنون آمریکا برای ادامه پیدا کردن این همکاری‌ها معافیت صادر می‌کرد.

کریستوفر اشلی فورد، معاون ویزر امور خارجه در امور امنیت بین الملل و عدم اشاعه هسته‌ای دسامبر گذشته گفت: «ما بادقت از برگرداندن آنگونه تحریم‌ها که مانع همکاری بین المللی با ایران می‌شد و فرصت ایران برای استفاده از فناوری‌های هسته‌ای که خطرات عدم اشاعه را به وجود نمی‌آورد، نابود می‌کرد، خودداری کردیم». به گفته او هدف، حفظ وضعیت فعلی هسته‌ای بود تا زمانی که بتوان در مورد یک توافق بهتر مذاکره کرد.

اما به نظر تندورها، معافیت‌ها عملا برای برنامه هسته‌ای ایران، که آن‌ها آن را "غیر مشروع" می‌دانند، مشروعیت و مشارکت بین المللی به ارمغان می‌آورد، ایران با اقدامات اخیر، خودش توافق را نابود کرده است. برخی تندور‌ها اقدامات ایران را سندی دیگر بر این نظرشان می‌دانند که برنامه صلح آمیز هسته‌ای ایران واقعا پوششی برای دستیابی به سلاح اتمی است.

در نامه کروز، کاتن و روبیو آمده است: «حالا ایرانی‌ها وضعیت موجود هسته‌ای را تغییر داده اند و تلاش می‌کنند یک نقض جزیی یا نرمال انجام دهند که خیز آن‌ها برای دستیابی به سلاح اتمی را ممکن می‌سازد».

مارک دوبوویتز، مدیر اندیشکده دفاع از دمکراسی ها، که به مخالفت با برجام کمک کرده است، می‌گوید اقدامات انجام شده برای نابودی برجام کافی نیست. او از پایان معافیت‌ها دفاع می‌کند، اما نه به دلایل قبلی. «من با دوستانم که می‌گویند ما نباید این معافیت‌ها را ادامه دهیم موافقم چراکه معتقدم ما نباید به توسعه و گسترش برنامه هسته‌ای ایران کمک کنیم». اگر شما هم مانند دووبیتز و تندور‌ها فرض کنید که ایران قصد ساخت سلاح اتمی دارد، این دلیل برای پایان دادن به معافیت‌ها کافی است (ایران چنین قصدی را رد کرده است).

آنچه واقعا برجام را نابود می‌کند تجدیدنظر در تحریم‌های سازمان ملل است که در قالب برجام تعلیق شده بود. تندرو‌ها در نامه خود ترامپ را تشویق می‌کنند به دنبال بازگشت تحریم‌ها از طریق شورای امنیت باشد. استدلال آن‌ها این است که تحت شرایط توافق، هرکدام از مشارکت کنندکان اصلی در برجام می‌تواند به دنبال اعمال تحریم‌های یکجانبه باشند. حامیان برجام می‌گویند آمریکا نمی‌تواند چنین کاری کند، چون از توافق خارج شده است.

اما ممکن نیست چنین طرحی به نتیجه برسد. کشور‌های اروپایی تاکنون واکنش به تشدید تنش‌ها با ایران را به اظهارات لفظی و دیپلماسی محدود کرده اند. اگرچه اظهارات شدید الحن‌تر شده اند و ممکن است اگر ایران مثلا به سمت غنی سازی ۲۰ درصد برود یکی از طرف‌های برجام بخواهد از برجام خارج شود، اما تاکنون اروپایی‌ها تمایلی برای چنین اقدامی از خود نشان نداده اند. چنین مساله‌ای ممکن است نسبت به تحریم آمریکا اثر اقتصادی کمتری داشته باشد، اما اثر سیاسی آن برای ایران ویرانگر خواهد بود.

به گفته یکی از جمهوری خواهانی که با استراتژی تندور‌ها آشناست و نخواست نامش فاش شود، منطق اقدام آمریکا، این است که "بند بازگشت سریع تحریم ها" تنها تا ۶ سال آینده معتبر است و بعد از آن اگر آمریکا بخواهد ایران را از طریق سازمان ملل مجازات کند باید دوباره یک اجماع جهانی به وجود بیاورد که کاری دشوار است. او می‌گوید: «اگر ترامپ کاری نکند، آخرین شانس واقعی برای نگه داشتن فشار بین المللی بر ایران در دولت تحت نظر او از بین می‌رود.» به ویژه اگر ترامپ دور بعدی هم دوباره به قدرت نرسد.

اما اگر ترامپ اقدامی انجام بدهد چه؟ آیا ایران به اقدامات تدریجی و برگشت‌پذیر خود ادامه می‌دهد یا حس می‌کند دیگر چیزی برای از دست دادن ندارد و به سمت ساخت سلاح اتمی می‌رود؟ ترامپ که هم گفته ایران هرگز به سلاح اتمی دست پیدا نمی‌کند و هم از اقدام نظامی در خاورمیانه ابراز تنفر کرده است به این اقدام ایران چطور پاسخ خواهد داد؟

آن حرکت قابل شناسایی نیست و در عین حال اروپایی‌ها برای پیدا کردن راه‌های دیپلماتیکِ خروج از بحران تقلا می‌کنند و بسیاری از نامزد‌های دمکرات قول داده اند در صورت رسیدن به صندلی ریاست جمهوری به توافق اوباما بر می‌گردند.

اما حکومت ایران به وضوح از انتظار برای احتمالات خسته شده است. در ۲۰۲۰ حتی اگر ترامپ انتخاب نشود ممکن است دیگر چیزی از توافق هسته‌ای باقی نمانده باشد که حالا کسی بخواهد آن را حفظ کند!