جان بولتون، مشاور امنیت ملی، و مایک پمپئو، وزیر خارجه، در کنار شاناهان، تلاش میکنند برای جلوگیری از تکرار حمله به نفتکشها، سایر کشورها، خصوصا کشورهای اروپایی، را با خود همراه کنند. احتمالا، آنها امیدوارند که پس از ایجاد چنین اجماعی، حتی اگر درگیری میان ایران و آمریکا رخ دهد، این درگیری میان دو کشور نخواهد بود، بلکه میان ایران و جامعه جهانی خواهد بود.
اگر نخست وزیر ژاپن لیستی از درخواستهایی که ایران باید بپذیرد را با خود آورده باشد، آبه باید شکست ماموریتش را بپذیرد. در اینصورت خطر درگیری نظامی از پیش طراحیشده یا تصادفی در منطقه، پس از این شکست دیپلماتیک افزایش خواهد یافت.
تمرکز دولت آمریکا بر ایران با انتقادهایی مواجه شده است: «دولت ترامپ چشمش را روی سایر اهداف ایالات متحده آمریکا بسته است». اسمیت میگوید پنتاگون باید توضیح دهد افزایش درگیری وزارت دفاع در خاورمیانه بر نقشههایی که قرار است طبق آنها منابع مالی برای رقابت با چین و روسیه هزینه شود، چه تاثیری میگذارد.
در این میان به سناریوی مهم دیگری هم باید اشاره کرد و آن احتمال عدم موفقیت سفر آبه است. به طور کلی برای این سفر پر مخاطره دو نتیجه قابل تصور است: نخست اینکه آبه موفق میشود ایران و آمریکا را به برقراری گفتگو مستقیم یا غیرمستقیم متقاعد کند. دوم، اینکه آبه در وساطت خود شکست میخورد. سناریوی عدم موفقیت آبه، میتواند تنشها را بیش از پیش افزایش دهد. چرا؟
اروپا جز لفاظی دیپلماتیک نمیتواند کاری برای ایران انجام دهد و ایران هم نباید به دور زدن تحریمهای آمریکا توسط اروپا امیدوار شود. سازوکار اینستکس عملا مرده متولد شد. همین دیشب خبرگزاری بلومبرگ مدعی شد آمریکا در حال بررسی اعمال تحریم بر نهاد ایرانی متناظر اینستکس است. اعمال چنین تحریمی، اینستکس را بیش از پیش بیخاصیت میکند.
مطمئنا اگر آمریکا با ایران نجنگد، «عدم تمایل پنتاگون برای ورود به این جنگ» قطعا نقش بزرگی در تصمیم آمریکا بازی کرده است. البته معنای عدم جنگ با ایران این نیست که در آینده آمریکا با چشم اندازی خونین رو به رو نخواهد شد. گشت زنی نیروی دریایی آمریکا در دریای جنوبی چین میتواند جرقه انفجار یک جنگ بزرگ در آن منطقه باشد. جنگی بسیار متفاوت که عیله یک دشمن قدرتمندتر و دارای سلاح هستهای اتفاق میافتد.
آبه میداند که موفقیت تلاشش، علاوه بر نظر مساعد ایران، به نظر مثبت سایر طرفها در منطقه هم بستگی دارد. به همین دلیل، او پیش از سفر به ایران با سه تن از رهبران منطقهای، که با ایران اختلافاتی دارند، تماس گرفت. بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، محمد بن زاید، ولیعهد ابوظبی، و محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، درباره سفر آتی آبه به تهران تماسهایی از نخستوزیر ژاپن دریافت کردند.
منبع مذکور همچنین افشا کرد که آمریکا طی نامهای به ایران، از آمادگی ترامپ برای دور کردن جان بولتون از منصب مستشار امنیت ملی، صحبت کرده است؛ که به دشمنی با جمهوری اسلامی شهره است. اما ایران به امریکا اعتماد ندارد و مسئولان در تهران بر این عقیده اند که ترامپ به دنبال استفاده از برگه برنده مذاکره در جریان انتخابات سال ۲۰۲۰ است.
بی بی سی عربی مدعی شد
در همین رابطه، یک منبع آگاه دیپلماتیک به بیبیسی عربی گفته است که ظریف در سفر اخیرش به بغداد، از طریق عراق پیام قاطعی از جانب تهران به واشنگتن ارسال کرد؛ مبنی بر اینکه ایران به آمریکا اجازه نمیدهد آن را اصطلاحا «قورباغه آبپز» کند. طبق ادعای این منبع، مفاد پیام ظریف هشدارآمیز بود. همین منبع در توصیف پیام ظریف گفت: ایران «بین جنگ اقتصادی و جنگ نظامی تفاوتی قائل نمیشود و به آمریکا اجازه نمیدهد که روی حرارت کم آن را بپزد و بمیراند.»
از دیدگاه رایت، محاسبه اوباما این بود که حذف خطرناکترین مسئله (توانمندی هستهای) و برقراری یک کانال دیپلماتیک، راه گفتگو بر سایر مسائل مانند برنامه موشکی، نفوذ منطقهای و مسئله حقوق بشر را هموار میکند.
در گرایش دستگاه دیپلماسی ایران به شرق، یک نکته برجسته وجود دارد و آن تاکید ویژه بر توسعه مناسبات اقتصادی و سیاسی با همسایگان است. ۲۶ روز از لغو کل معافیتهای فروش نفت ایران به هشت کشور و اجرای تحریمهای نفتی میگذرد. در این دوره، که با کاهش تعهدات هستهای مصادف شده، پیدا کردن روزنههای جدید اقتصادی، در رأس اولویتهای دستگاه دیپلماسی ایران قرار گرفته است. اقتصاد، اما، تنها هدف وزارت خارجه نیست.
اکثر کشورهایی که برای وساطت میان تهران و واشنگتن به تکاپو افتادهاند، خصوصا عراق، گمان میکنند که آمریکا و ایران بزودی وارد جنگ خواهند شد. این در حالی است که در حال حاضر هیچکدام از دو طرف تمایلی به جنگ ندارند. از این رو، کشورهای واسطه در واقع برای دفع چیزی وساطت میکنند که اساسا در برنامههای دو طرف نزاع وجود ندارد.
یک منبع که برای سالها با نتانیاهو در زمینه مسائل نظامی کار کرده، به المانیتور گفته است که نتانیاهو پشت درهای بسته دعا میکند که بولتون در متقاعد کردن ترامپ به انجام حمله نظامی به ایران موفق شود. اما نمیتواند این را علنی بگوید.
به نظر میرسد تا همین چند هفته پیش، بریتانیا و به طور کلی اروپاییها، فکر میکردند که آمریکا در حال زمینهسازی برای جنگ با ایران است، اما اکنون با شناخت قصد اصلی آمریکا (اعمال فشار اقتصادی بر ایران و ایجاد بازدراندگی نظامی در برابر آن در خلیج فارس)، مواضع خود را تغییر داده و به واشنگتن نزدیک شدهاند. البته آنها هنوز از توافق هستهای حمایت میکنند و از لزوم استمرار آن سخن میگویند.
«قبل از کنار زدن مایک پومپئو و جان بولتون از پرونده، مذاکره نمیکنیم. قبل از آغاز هرگونه تماس با رئیسجمهور آمریکا، از آمریکا میخواهیم که عذرخواهی کند و به توافق هستهای بازگردد و نقش منطقهای ما را بپذیرد و تحریمها را رفع کند.»
مطالبه برخی محافل عربی برای حضور در مذاکرات ایران و غرب، از دیرباز مطرح بوده است. زمانی که دولت باراک اوباما در سال ۲۰۱۵ با ایران به توافق هستهای رسید، برخی عربها او را متهم کردند که منافع عربی را نادیده گرفته است. این روزها، با اوجگیری تنشها، و نیز مطرح شدن احتمال آغاز دور جدیدی از مذاکرات، بار دیگر، این نگرانی قدیمی مطرح شده است.
وقتی روسیه دیپلماسی را کنار میگذارد
پوتین درباره ایران هم اظهارات قابلتأملی بیان کرده است. او گفت: «من مکررا به شرکای ایرانیمان گفتهام که به عقیده من، عاقلانهتر است که ایران، صرفنظر از هر نتیجهای، در این توافق باقی بماند.»
در حالی که ترامپ تقریبا به طور منظم از بولتون گلایه میکند، نارضایتی او از مشاور امنیت ملی، به سطوح نارضایتیاش از رکس تیلرسون در زمان تصدی وزارت خارجه نزدیک نشده است. علاوه بر ترامپ، برخی مقامات پنتاگون هم رویکرد تهاجمیتر بولتون را دردسرساز توصیف کردهاند.
طی ۱۰ روز گذشته وضعیت به سرعت به سمت تشدید تنش بین دو کشور حرکت کرده است. جان بولتون، مشاور امنیت ملی و مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا در مورد حملههای احتمالی از طرف ایران هشدار داده اند و اعلام کردند که ایالات متحده هر تحرکی از طرف ایران را در حجم وسیعی پاسخ میدهد.
سناریوی دوم اندکی بدبینانهتر است. بر اساس این سناریو، ترامپ به دیپلماسی پرزرق و برق و گرفتن عکس با رهبرانی که هرگز قبل از او رئیسجمهوری از آمریکا با آنها عکس نگرفته است، علاقه شدیدی دارد. به همین دلیل، مکررا از تمایلش برای «دیدار با سران ایران» سخن میگوید.