«ما برنامه‌ریزی‌های گسترده‌ای انجام داده‌ایم تا با مشارکت مردم و بخش خصوصی، حفاظت را تقویت کنیم. سال‌ها از نقش این بخش‌ها غفلت شده بود. در حال حاضر، حدود ۴۲۰ هزار هکتار از زیستگاه‌های یوزپلنگ توسط انجمن قرق‌داران ایران، با استقرار نیرو و تجهیزات حفاظتی، تحت حفاظت قرار گرفته‌اند؛ دقیقاً در محدوده‌ای که یوزپلنگ‌ها بین توران، میاندشت و خوش ییلاق جابه‌جا می‌شوند.»
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست بزرگترین مشکل حوزه محیط زیست را بخشی نگری عنوان کرد و ضمن اشاره به چهار ستون اصلی برنامه‌های محیط زیست، بر لزوم نجات یوزپلنگ آسیایی از انقراض تاکید کرد.
به گزارش ایسنا، حمید ظهرابی ضمن اشاره به فرارسیدن بهار، از تصمیم‌سازان خواست با نگاهی مهربان‌تر به طبیعت، تصمیماتی اتخاذ کنند که بهره‌برداری از منابع طبیعی، همراه با حفظ آن‌ها برای نسل‌های آینده باشد.
وی در گفت‌وگو با یک برنامه تلویزیونی در پاسخ به این پرسش که مهم‌ترین چالش‌های محیط زیست کشور چیست و سازمان حفاظت محیط زیست چه تدابیری برای مقابله با آن‌ها اندیشیده است؟ گفت: به اعتقاد من بزرگترین مشکل در حوزه محیط زیست، بخشی‌نگری در فعالیت‌ها و برنامه‌ریزی‌های توسعه کشور است. در واقع هر بخش، صرفاً به دنبال بیشترین بازده از فعالیت‌ها در جهت اهداف خود است، در حالی که حفظ محیط زیست باید بخشی از مفهوم توسعه باشد.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست افزود: اگر منابع انسانی خوب آموزش ندیده باشد یا به محیط زیست آسیب زده باشیم، می‌توان رشد صنعتی یا تکنولوژیک داشت اما به توسعه دست پیدا نکرد. توسعه‌ای واقعی است که درون آن، هم رشد اقتصادی و هم حفاظت از محیط زیست دیده شود.
ظهرابی در ادامه با اشاره به اینکه چالش آب، یکی از بحرانی‌ترین مسائل کشور است، ادامه داد: ناترازی شدیدی در منابع آبی وجود دارد. میزان مصرف از منابع آبی، چه سطحی و چه زیرزمینی، بسیار فراتر از ظرفیت طبیعت است. بخش عمده این مصرف به کشاورزی کم‌بازده اختصاص یافته و نتیجه آن خشک‌شدن تالاب‌ها، رودخانه‌ها، افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی و پدیده‌هایی مانند فرونشست زمین و افزایش گرد و غبار است.
ظهرابی در توضیح مشکل بخشی نگری و در پاسخ به اینکه آیا سازمان حفاظت محیط زیست اختیارات کافی برای مداخله در سیاست‌گذاری‌های کلان دارد یا خیر؟ توضیح داد: در استان‌های مرکزی استقرار صنایع آب‌بر توصیه نمی‌شود اما از نظر تاریخی به مبحث آمایش سرزمین بی‌توجهی شده است و بررسی توان اکولوژیک سرزمین برای استقرار پروژه‌ها مورد توجه قرار نگرفته است.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست افزود: در سال‌های اخیر مقداری به موضوع آمایش سرزمین توجه شده و سازمان برنامه و بودجه و دولت نیز با جدیت بیشتری در حال پیگیری هستند.
وی در ادامه در پاسخ به این پرسش که آیا قوانین محیط زیستی در کشور ما کافی است یا خیر؟ گفت: ایران از نظر قوانین و مقررات جزو کشورهای پیشرو در حوزه محیط زیست است. کم و کسری قانونی خاصی نیست، گرچه در برخی حوزه‌ها مثل معادن با تفکر توسعه، قوانینی وجود دارد که محیط زیست را محدود می‌کند. با این حال عمده مشکل، بی‌توجهی به قوانین یا دور زدن قانون است. فشارهایی از بخش‌های مختلف وارد می‌شود که باعث می‌شود در برخی موارد پروژه‌های خلاف صلاح محیط زیست و مقررات اجرا شود که نتیجه چنین تصمیماتی، آسیب به طبیعت و مواجهه با پیامدهای منفی است.
ظهرابی درباره دو معضل محیط زیستی آلودگی هوا و گرد و غبار نیز گفت: در کلان‌شهرها، فراتر از ظرفیت طبیعی‌شان، آلودگی تزریق می‌شود. در روزهایی که هوا دچار سکون یا وارونگی دماست، هوای شهرها آلوده می‌شود و به شرایط نابسامان می‌رسد. از سوی دیگر، گرد و غبار نیز چه در قالب زمینه‌ای و چه در قالب بحران ناگهانی ناشی از باد، سلامت و اقتصاد مردم را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: بعضی گونه‌های جانوری در آستانه انقراض هستند. به‌عنوان نمونه، یوز آسیایی اکنون در وضعیتی بحرانی به سر می‌برد. ایران آخرین بازماندگان یوز آسیایی را در جهان دارد و مسئولیت بزرگی در حفظ آن بر عهده داریم.
وی به سایر عوامل، همچون آفات و بیماری‌های جنگلی، از بین رفتن درختان و… نیز اشاره کرد و از تبعات دراز مدت آن سخن گفت و به این نکته اشاره کرد که مسائل در دراز مدت هم افزایی خواهد شد. به عنوان مثال گرد و غبار موجب افزایش آفات خواهد شد و زنجیره‌ای از اتفاقات را به وجود می‌آورد که سلامت و رفاه و اقتصاد را تحت تاثیر جدی قرار خواهد داد.
ظهرابی در پاسخ به چگونگی وضعیت تنوع زیستی، جنگل‌ها و مراتع کشور نیز گفت: در بخش‌های مختلف، از جمله جنگل‌ها و مراتع، بحران‌هایی وجود دارد؛ از آفات و بیماری‌ها گرفته تا آتش‌سوزی‌ها و چرای بی‌رویه. کشت زیراشکوب در جنگل‌ها به‌گونه‌ای زادآوری طبیعی را به‌ویژه در منطقه زاگرس از بین برده است. در بسیاری نقاط دیگر، اصلاً فرصتی برای تولد و رشد نهال‌های جدید باقی نمانده است.
وی در پاسخ به اینکه سازمان محیط زیست متولی مستقیم همه مشکلات زیست‌محیطی است یا خیر؟ اظهارکرد: درست است که بسیاری از وظایف، حاکمیتی و نظارتی است. ما موظفیم دستگاه‌ها را گرد هم جمع کنیم و برنامه‌ریزی مشارکتی داشته باشیم اما موفقیت در حل این مشکلات چندوجهی، زمانی ممکن است که از دیگر سطوح نگاه به محیط زیست و حمایت کافی وجود داشته باشد.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست افزود: متأسفانه برنامه‌ها کوتاه‌مدت دیده شده است. صبر می‌شود تا بحران رخ دهد، و بعد فاز مدیریت بحران آغاز می‌شود. به عنوان مثال سیل رخ می‌دهد، چند روز درباره آن صحبت و بعد فراموش می‌شود. باید از این رویکرد عبور کرد و برنامه‌های بلند مدت داشت. سازمان حفاظت محیط زیست باید در جایگاه حاکمیتی خود قرار گیرد.
ظهرابی درباره راهکارهای سازمان حفاظت محیط زیست برای اصلاح وضعیت موجود گفت: یکی از برنامه‌های جدی محیط زیست این است که موضوع محیط زیست را با اقتصاد تلفیق کند، یعنی پروژه‌هایی که در طبیعت اجرا می‌شود، باید هزینه آسیب به منابع طبیعی و خدمات اکوسیستم نیز در محاسبات مالی‌شان لحاظ کنند. به عنوان مثال اگر جاده‌ای ساخته می‌شود، فقط نباید هزینه ساخت و ساز دیده شود بلکه باید خسارت آسیب به جنگل، مرتع و ذخایر آبی هم با عدد و رقم محاسبه شود. آن زمان بسیاری از این پروژه‌ها به‌خودی خود کنترل می‌شود. لازمه این امر ارزش‌گذاری اقتصادی منابع محیط زیستی و دخالت آن در سود و زیان است.
وی افزود: سازمان حفاظت محیط زیست همچنین به دنبال راهکارهایی برای بهره‌برداری پایدار از منابع طبیعی به‌ویژه در مناطق حفاظت‌شده است. اکوتوریسم یا گردشگری مبتنی بر طبیعت یکی از این راهکارهاست. گردشگری مسئولانه می‌تواند به حفاظت کمک و درآمدی برای جوامع محلی ایجاد کند. با آموزش و مشارکت مردم، می‌توان این حفاظت را پایدار کرد و منافع آن نیز بین جامعه محلی پخش شود. در حقیقت همسوسازی منافع مردم و حفاظت است.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه گفت: سازمان حفاظت محیط زیست در دوره جدید، چهار ستون اصلی را برای برنامه‌های خود تعریف کرده که توافق‌سازی، مشارکت‌محوری، علم‌محوری و مشارکت‌پذیری است و تلاش می‌کند محیط زیست را به یک خواست اجتماعی تبدیل کند، ارزش‌های محیط زیستی را با مفاهیم اقتصادی پیوند بزند و از علم اقتصاد برای حفاظت بهره بگیرد. در کنار آن، فضا را برای مشارکت مردم و تقویت سازمان‌های مردم‌نهاد باز کند.
ظهرابی درباره موضع سازمان حفاظت محیط زیست درباره پروژه‌هایی مانند پتروشیمی میانکاله اظهارکرد: من موضوع تخریب در طبیعت را به سه بخش تقسیم می‌کنم؛ یک بخش ناشی از ناآگاهیست. مردم نمی‌دانند کاری که می‌کنند چه پیامدی دارد. بخش دوم به فقر و شرایط اقتصادی برمی‌گردد که دست‌اندازی به طبیعت را افزایش می‌دهد اما بخش سوم آزمندی و فرصت‌طلبی برخی گروه‌هاست که آگاهانه محیط زیست را تخریب می‌کنند.
وی درباره پروژه میانکاله تصریح کرد: پتروشیمی میانکاله یکی از نگرانی‌های جدی است. مطالبات مردمی در این خصوص بسیار است و هر اقدامی در خصوص این فعالیت غیرقانونی انجام می‌شود. سازمان حفاظت محیط زیست برای این پروژه هیچ مجوزی صادر نکرده است. طبق قانون، باید ارزیابی اثرات زیست‌محیطی انجام شود و به تأیید سازمان برسد، اما متأسفانه این مسیر طی نشد و اجرای پروژه آغاز شد.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: رسماً و صراحتا در چند مرحله مخالفت با اجرای این پروژه اعلام شده است. اخیراً مدیرکل حقوقی سازمان به مراجع قضایی استان مراجعه کرده است و درخواست توقف عملیات اجرایی را داشته‌اند. امیدواریم با حمایت دستگاه قضایی، با چنین اقداماتی برخورد بازدارنده شود تا شاهد تکرارشان نباشیم.
وی در پاسخ به اینکه آیا این موضوع در سطح عالی کشور نیز مطرح شده است یا خیر نیز گفت: رئیس سازمان حفاظت محیط زیست اخیراً جلسه‌ای در این خصوص برگزار کردند. رئیس‌جمهوری نیز مأمور ویژه‌ای را برای پیگیری این پروژه منصوب کرده‌اند تا با مراجعه به سازمان، اسناد و مدارک را بررسی کند گزارشی به ایشان ارائه دهد.
ظهرابی با ابراز امیدواری از موضع دولت گفت: با شناختی که از نگاه و سابقه رئیس‌جمهوری داریم، امیدواریم تصمیمی قاطع و به نفع مردم و محیط زیست اتخاذ شود.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، در پاسخ به این پرسش که با توجه به اطلاعات ارائه‌شده، وضعیت اقلیمی کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید، گفت: متأسفانه کشور ما از نظر موقعیت جغرافیایی در جایی قرار گرفته که به‌شدت متأثر از موضوع تغییر اقلیم و آثار و پیامدهای آن است. ما شاهد تغییر در روند بارندگی، میزان بارش، افزایش دما همچنین بروز سیل‌های ویرانگر و خشکسالی هستیم. پدیده‌های حدی در طبیعت ما افزایش پیدا کرده است و ما باید بتوانیم با آثار آن‌ها مقابله و از طرفی شرایطی برای سازگاری با این تحولات ایجاد کنیم.
وی ادامه داد: یکی از راهکارهایی که باید به آن توجه کنیم، حفاظت بهتر از منابع است. روز گذشته تفاهم‌نامه‌ای با یونسکو امضا کردیم که یکی از محورهایش افزایش تاب‌آوری در برابر تغییرات اقلیمی است. هدف این است که با استفاده از فناوری‌های روز، بتوانیم پیش‌آگاهی از خشکسالی، سیل و دیگر مخاطرات اقلیمی داشته باشیم. این طرح‌ها به‌صورت پایلوت در برخی مناطق اجرا می‌شود و امیدواریم با همکاری دستگاه‌هایی مانند وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی و مدیریت بحران بتوانیم آن را به سایر مناطق کشور گسترش دهیم.
ظهرابی تأکید کرد: تغییر اقلیم در خشکسالی‌هایی که برای سال‌های آینده پیش‌بینی شده، نقش آفرین است. دیگر نمی‌توان خشکسالی را پدیده‌ای مقطعی دانست. ما اکنون با وضعیت خشکسالی و کم‌آبی روبه‌رو هستیم. بارش‌های بی‌موقع، بارش کم یا بارش‌هایی که منجر به سیلاب می‌شوند را شاهد هستیم بنابراین باید الگوی کشت خود را متناسب با منابع آب و توان سرزمین، از جمله خاک و سایر عوامل مؤثر در کشاورزی اصلاح کنیم.
در ادامه گفت‌وگو، مجری برنامه با اشاره به پایان تعطیلات نوروزی، از ظهرابی درباره وضعیت حفاظت از یوز آسیایی و اقدامات نوروزی در مسیرهای پرخطر پرسید که ظهرابی در پاسخ گفت: اتفاقی که در روزهای پرتردد جاده‌ها برای یوز آسیایی رخ می‌دهد، فعالیتی مردمی و مشارکت‌محور است که به علت آگاهی و خواست عمومی شکل گرفته است. این مشارکت اگرچه بسیار ارزشمند و مؤثر بوده اما راهکار اساسی نیست. نمی‌شود صرفاً از مردم خواهش کرد که در یک مسیر ۵۰ تا ۶۰ کیلومتری با احتیاط برانند.
وی افزود: ما باید به سمت ایمن‌سازی جاده‌ها برویم و مسیرهای عبور برای این گونه وحشی ایجاد کنیم چرا که این حیوان به‌طور طبیعی در حال جابه‌جایی است؛ بسته به شرایط تغذیه، اقلیم، فصل جفت‌گیری و… بنابراین باید جاده‌ها را ایمن کنیم. ما مطالعاتی با همکاری یکی از دانشگاه‌ها انجام داده‌ایم و اکنون دقیقاً می‌دانیم که در محور عباس‌آباد به میامی، همان مسیری که بیشترین تصادفات با یوز در آن رخ داده، تاکنون حدود ۱۳ یوز تلف شده‌اند. در کل طبیعت کشور، تنها ۱۷ یوز آسیایی را می‌شناسیم؛ ۱۰ توله و هفت یوز بالغ هستند.
ظهرابی در ادامه درباره خطرات جاده‌ای برای یوز آسیایی و اقدامات انجام‌شده با اشاره به اینکه در حال حاضر فقط ۱۷ یوز در طبیعت کشور شناسایی شده است، گفت: اگر این عدد تلفات را کنار موجودی فعلی بگذاریم، می‌بینیم که با یک اتفاق وحشتناک مواجه هستیم. ما با وزارت راه و سازمان برنامه و بودجه تعاملاتی داشته‌ایم و قرار شده وزارت راه ایمن‌سازی جاده‌ها را انجام دهد حتی برای جاده‌هایی که در آینده احداث خواهند شد، ما طرح‌ها و برنامه‌های خود را آماده کرده‌ایم و انتظار داریم وزارت راه در ایمن‌سازی جاده‌ها نقش بیشتری ایفا کند. پروژه‌ای که در حال اجراست، به‌صورت کلی در حال پیشرفت است.
وی افزود: ما ناچار شدیم با وجود محدود بودن منابع سازمان حفاظت محیط زیست، بخش عمده‌ای از بودجه حفاظت از یوزپلنگ را صرف فنس‌کشی و اقدامات حفاظتی در همان جاده کنیم البته اقدامات خوبی هم رخ داده؛ از جمله اعمال محدودیت سرعت، نصب دوربین و تابلو، حضور مردمی، و روشن‌سازی نقاط پرخطر. این اقدامات طی سال‌های اخیر مؤثر بوده‌اند و در دو سال گذشته تقریباً تلفات نداشتیم.
ظهرابی در ادامه با تأکید بر لزوم حفاظت از زیستگاه یوز آسیایی گفت: ما برنامه‌ریزی‌های گسترده‌ای انجام داده‌ایم تا با مشارکت مردم و بخش خصوصی، حفاظت را تقویت کنیم. سال‌ها از نقش این بخش‌ها غفلت شده بود. در حال حاضر، حدود ۴۲۰ هزار هکتار از زیستگاه‌های یوزپلنگ توسط انجمن قرق‌داران ایران، با استقرار نیرو و تجهیزات حفاظتی، تحت حفاظت قرار گرفته‌اند؛ دقیقاً در محدوده‌ای که یوزپلنگ‌ها بین توران، میاندشت و خوش ییلاق جابه‌جا می‌شوند.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: در جنوب شرق منطقه نیز یک دامدار فعالیت می‌کند و در زمینه تکثیر طعمه‌های یوز و حفاظت از حیات وحش تلاش می‌کند. او موفق شده هم جمعیت را افزایش دهد و هم حضور یوز را در آن منطقه مشاهده کند.
ظهرابی در این‌باره تصریح کرد: تجربه شخصی من نشان می‌دهد که مشارکت مردمی بسیار مؤثر و سریع‌تر از بسیاری روش‌های دولتی عمل می‌کند. به همین دلیل ما در سازمان حفاظت محیط زیست بخش ویژه‌ای برای نظارت برزاد و ولد یوزها اختصاص داده‌ایم.
معاون سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه گفت: در کنار حفاظت در طبیعت، که همچنان اولویت اصلی ماست، ما یک مرکز تکثیر و پرورش یوزپلنگ هم راه‌اندازی کرده‌ایم. یوزهایی که امکان بازگشت به طبیعت را ندارند، در این مرکز نگهداری می‌شوند. در حال حاضر، یک متخصص دارای دکترای یوزپلنگ از آفریقا به‌صورت شبانه‌روزی در آن‌جا مستقر است و ما در حال استانداردسازی سایت و تجهیز آن به امکانات روز هستیم.
وی در ادامه توضیح داد: این مرکز، نمونه‌ای از مراکز تکثیر در اسارت است که تکثیر در یک محیط تحت کنترل انجام می‌شود. در کنار آن ما ذخیره‌گاه‌های نیمه‌طبیعی طراحی کرده‌ایم و یک برنامه پنج‌ساله برای آینده یوزپلنگ تدوین شده که نیازمند حمایت دولت و بخش خصوصی است؛ به‌ویژه معادنی که در زیستگاه‌های یوز مستقر بودند و متأسفانه بخشی از کاهش جمعیت یوز ناشی از همین فعالیت‌ها بوده است.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، هشدار داد: در گذشته زیستگاه‌های یوز از استان‌های فارس و کرمان تا خراسان جنوبی، رضوی و شمالی امتداد داشتند اما اکنون فقط به سمنان و بخشی از خراسان شمالی به‌عنوان زیستگاه‌های فعال این گونه جانوری امید داریم.
ظهرابی در پایان تأکید کرد: این کاهش پراکنش یک زنگ خطر جدی است. ما شاید آخرین نسلی باشیم که فرصت داریم مانع انقراض این گونه شویم حتی این دولت، شاید آخرین دولتی باشد که می‌تواند در این زمینه اقدام مؤثر انجام دهد بنابراین انتظار داریم هم از نظر مالی و بودجه و بخش خصوصی نیز هم از نظر کنترل فعالیت‌های آسیب‌زا، از سازمان حفاظت محیط زیست حمایت شود.
