اسرائیل در تلاش است با حملات گسترده هوایی و تخریب زیرساخت‌های نظامی، توان دفاعی سوریه را نابود کند. دولت جدید سوریه، با توان نظامی محدود، از مسیر‌های دیپلماتیک برای توقف این حملات استفاده می‌کند. در همین حال، روسیه در بازگشت به نقش امنیتی منطقه‌ای خود، جایگاه مهمی پیدا کرده است. این تحولات، به‌ویژه توافق‌های اخیر در حلب، نشان‌دهنده رقابت بازیگران منطقه‌ای و تلاش اسرائیل برای تثبیت موقعیت برتر خود در خاورمیانه است.
فرارو – «وائل علوان»، نویسنده و تحلیلگر سیاسی در امور سوریه و پژوهشگر در مرکز پژوهشهای «جسور»
به گزارش فرارو به نقل از پایگاه تحلیلی الجزیره، در شامگاه چهارشنبه، دوم آوریل ۲۰۲۵ (برابر با ۱۳ فروردین ۱۴۰۴) جنگنده‌های اسرائیلی مجموعه‌ای از حملات سنگین و هدفمند را علیه زیرساخت‌های نظامی سوریه اجرا کردند. در جریان این عملیات، فرودگاه نظامی حما به‌شدت آسیب دید و بخش‌های گسترده‌ای از آن تخریب شد. همچنین، فرودگاه تی فور (T4) در شرق حمص نیز مورد حمله قرار گرفت و خسارات قابل توجهی به آن وارد شد. هم‌زمان، مراکز تحقیقاتی واقع در استان حما و حومه دمشق نیز هدف این حملات قرار گرفتند.
این یورش هوایی هم‌زمان با تحرکات زمینی و درگیری‌هایی در استان‌های درعا و قنیطره در جنوب سوریه صورت گرفت؛ تحرکاتی که از هم‌زمانی عملیات هوایی و زمینی در این مناطق حکایت دارد. تمرکز حملات بر زیرساخت‌های هوایی سوریه، نشان‌دهنده تلاش اسرائیل برای تضعیف توان عملیاتی ارتش سوریه است. این تحولات در حالی رخ می‌دهد که حملات هوایی اسرائیل، از زمان فروپاشی نظام اسد در هشتم دسامبر ۲۰۲۴، با شدت و تداوم بالا ادامه داشته و اکنون وارد مرحله‌ای از تخریب هدفمند و گسترده شده است.
تحلیل‌گران نظامی حملات اخیر اسرائیل به خاک سوریه را در چارچوب تلاش تل‌آویو برای نمایش قدرت در دوره پس از پایان جنگ غزه ارزیابی می‌کنند. در شرایط ناپایدار فعلی سوریه، این کشور به عرصه‌ای برای ارسال پیام‌های منطقه‌ای و بین‌المللی از سوی اسرائیل بدل شده است. با این حال، فراتر از ابعاد نمادین، هدف اصلی این حملات، ادامه روند تخریب سیستماتیک زیرساخت‌های نظامی سوریه عنوان می‌شود. به باور ناظران، اسرائیل در پی تضعیف کامل توان بازدارندگی نظامی سوریه و جلوگیری از احیای آن است تا از شکل‌گیری هرگونه تهدید احتمالی علیه امنیت ملی خود جلوگیری کند. این سیاست که از مدت‌ها پیش در دستور کار تل‌آویو قرار داشت، پس از فروپاشی نظام بشار اسد در دسامبر ۲۰۲۴، با شدت بیشتری دنبال شده است.
اسرائیل همچنان به اجرای حملات هدفمند هوایی، پیشروی‌های محدود زمینی و تخریب برنامه‌ریزی‌شده زیرساخت‌های نظامی در سوریه ادامه می‌دهد. هدف از این اقدامات، از میان بردن کامل تسلیحات باقی‌مانده از جمله تجهیزات فرسوده و غیرعملیاتی عنوان شده است. به‌طور هم‌زمان، تل‌آویو تلاش دارد مانع از آن شود که دولت جدید سوریه بتواند نیروی نظامی مؤثری با توان موشکی، هوایی یا پدافندی بازسازی کند.
به گفته ناظران، پیام این اقدامات برای مخاطبان منطقه‌ای و بین‌المللی آشکار است: اسرائیل قصد ندارد اجازه بازسازی یا تقویت مجدد ارتش سوریه را بدهد. بر اساس گزارش‌ها، ارتش اسرائیل در حال پیگیری راهبردی برای ایجاد منطقه‌ای خالی از زیرساخت‌های نظامی در امتداد خطوط تماس با سوریه است؛ منطقه‌ای که به‌راحتی قابل رصد و در صورت لزوم، قابل بازرسی و کنترل مداوم باشد. این اقدامات با هدف جلوگیری از ایجاد هرگونه زیرساخت پنهان از جمله پایگاه‌ها، تونل‌ها یا انبار‌های تسلیحاتی در این منطقه دنبال می‌شود.
در ابعادی گسترده‌تر، گزارش‌ها حاکی از آن است که اسرائیل در تلاش است منطقه جنوبی دمشق را به‌طور کامل از حضور نیرو‌های نظامی و تسلیحات پاک‌سازی کند. در این چارچوب، احتمال استقرار ناظران خارجی در برخی نقاط مطرح شده است، هرچند تل‌آویو با مشارکت ترکیه در این روند موافقتی ندارد. در مقابل، روسیه به‌عنوان گزینه‌ای محتمل‌تر در نظر گرفته می‌شود؛ هم به‌دلیل سوابق همکاری امنیتی پیشین و هم به‌واسطه سطحی از اعتماد متقابل که میان مسکو و تل‌آویو شکل گرفته است. از سوی دیگر، روسیه نیز تمایل دارد بار دیگر نقش فعال‌تری در تحولات سوریه ایفا کند؛ حتی اگر این بازگشت از مسیر هماهنگی با اسرائیل صورت گیرد.
در سطحی فراتر، منابع مطلع از دنبال شدن راهبردی مشخص از سوی اسرائیل خبر می‌دهند که هدف آن، نابودی کامل توان هوایی سوریه و هرگونه زیرساخت دفاع هوایی در شعاعی تا ۲۰۰ کیلومتر از مرز‌های شمالی فلسطین اشغالی است. این منطقه شامل بخش‌هایی از شرق حمص و استان حما نیز می‌شود؛ مناطقی که در جریان حملات اخیر به‌شدت هدف قرار گرفتند. این عملیات تنها چند روز پس از یک توافق در شهر حلب صورت گرفت؛ توافقی که بر اساس آن نیرو‌های دموکراتیک سوریه از محله‌های شیخ مقصود و اشرفیه عقب‌نشینی کردند.
بر اساس برخی گمانه‌زنی‌ها، توافق اخیر در شهر حلب احتمالا میان «مظلوم عبدی»، فرمانده نیرو‌های دموکراتیک سوریه، و «احمد الشرع»، رئیس‌جمهور جدید سوریه، به امضا رسیده است. تحلیل‌گران معتقدند این توافق ممکن است با نگاه منفی اسرائیل روبه‌رو باشد؛ چرا که می‌تواند روندی متفاوت از سناریوی تجزیه و تضعیف ساختار ژئوپلیتیکی سوریه را در پی بگیرد؛ سناریویی که تل‌آویو طی سال‌های گذشته پیگیر آن بوده است.
در همین حال، گزارش‌هایی منتشر شده مبنی بر بازدید گروهی از کارشناسان نظامی ترکیه از فرودگاه‌ها و پایگاه‌های مرکزی سوریه از جمله مکان‌هایی که به‌تازگی در جریان حملات اسرائیل به‌شدت آسیب دیده‌اند. به گفته ناظران، پیام تل‌آویو در این مقطع مشخص است: اسرائیل تمایلی ندارد مدیریت صحنه امنیتی و نظامی سوریه به‌طور کامل در اختیار بازیگرانی چون ترکیه یا عربستان سعودی قرار گیرد؛ حتی در صورتی که چنین روندی با موافقت ضمنی ایالات متحده همراه باشد؛ مگر آنکه حضور مستقیم و فعال اسرائیل در این فرآیند تضمین شده باشد.
دولت جدید سوریه که پس از سقوط نظام پیشین در دسامبر ۲۰۲۴ به قدرت رسیده، از آغاز فعالیت خود موضعی شفاف اتخاذ کرده است، مبنی بر اینکه این کشور در حال حاضر فاقد توانایی نظامی برای ورود به هرگونه رویارویی مستقیم است. در همین راستا، دمشق به‌جای پاسخ نظامی، تلاش‌هایی را از طریق مجامع بین‌المللی، از جمله سازمان ملل متحد و برخی کشور‌های صاحب‌نفوذ برای توقف حملات اسرائیل آغاز کرده است.
با این حال، علی‌رغم ارسال پیام‌های اطمینان‌بخش از سوی میانجی‌های بین‌المللی که تأکید دارند دولت جدید سوریه نه به‌دنبال تقابل با همسایگان است و نه قصد درگیری با نیرو‌های منطقه‌ای یا بین‌المللی دارد، حملات هوایی اسرائیل همچنان ادامه دارد. به گفته ناظران، تل‌آویو نسبت به این تضمین‌ها بی‌اعتماد است؛ هرچند این بی‌اعتمادی لزوماً به‌معنای رد کامل تعامل نیست. برخی منابع آگاه احتمال می‌دهند که اسرائیل در صورت اطمینان از حذف کامل تهدیدات بالقوه، به توافق‌هایی تاکتیکی با دولت جدید سوریه تن دهد؛ توافق‌هایی که نه بر پایه اعتماد متقابل، بلکه بر اساس ملاحظات امنیتی و محاسبات راهبردی تنظیم خواهند شد.
بر اساس ارزیابی ناظران منطقه‌ای، اسرائیل در تلاش است تا با بهره‌گیری از نفوذ میدانی و استمرار عملیات نظامی، معادلات امنیتی و نظامی سوریه را به‌گونه‌ای بازتعریف کند که در هرگونه مذاکرات احتمالی آتی، از موقعیت برتر برخوردار باشد. هم‌زمان با تداوم حملات هوایی و پیشروی‌های زمینی محدود، تل‌آویو در حال ترسیم مجموعه‌ای از خطوط قرمز است که می‌تواند در مراحل بعد، مبنای توافقاتی قرار گیرد که منافع راهبردی آن را تأمین کند. در این میان، دولت جدید سوریه که با محدودیت‌های جدی در حوزه توان نظامی و فشار‌های فزاینده سیاسی روبه‌روست، گزینه‌های عملیاتی محدودی در اختیار دارد. در چنین شرایطی، برخی تحلیل‌گران معتقدند دمشق ناگزیر خواهد بود شرایطی را که از سوی بازیگران قدرتمند منطقه‌ای تحمیل می‌شود، بپذیرد.
