رهبری اخیراً درباره مذاکره با آمریکا سخنی نگفته‌اند، وقتی رهبری تصمیم بگیرند، تندرو‌ها هم ساکت می‌شوند

سرعت تحولات مرتبط با مذاکرات ایران و امریکا، هر روز بیشتر از قبل می‌شود. به نظر می‌رسد چنانچه نظام، تصمیم به مذاکرات مستقیم بگیرد، فضا برای این مذاکرات کاملا مهیا است. حضور چهره‌ای مانند ایلان ماسک در دولت جدید ترامپ و اظهارات گاه و بیگاه او درباره اولویت دیپلماسی در مواجهه با ایران باعث شده تا وزن دیپلماسی در این دوران سنگین‌تر شود. فارین‌پالیسی حتی خبر علاقه‌مندی ترامپ برای دیدار از تهران را روی خروجی خود قرار داده؛ خبری که دیروز در شبکه‌های اجتماعی بازخورد‌های بسیاری پیدا کرد و دست به دست چرخید.

به گزارش اعتماد، سیدحسین مرعشی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب و دبیر کل حزب کارگزاران سازندگی، اما معتقد است ایران با عبور از این ظواهر شکلی و کلیشه‌ای باید سعی کند در زمینه‌های محتوایی، تار‌های ارتباطی جدیدی را با امریکا بتند. به اعتقاد مرعشی با توجه به این واقعیت که در مناسبات ارتباطی ایران و امریکا مشکلات سیاسی بسیاری وجود دارد، دو کشور باید تلاش کنند زنجیره توافقات احتمالی را حول محور مسائل اقتصادی شکل بدهند.

مرعشی به یکی از مشکلات عدیده برجام نیز اشاره کرده و معتقد است در شرایطی که برای امضای برجام اوباما و کری، نقش محوری را ایفا کردند، ایران منافع ناشی از برجام را با اروپا، چین و روسیه تقسیم کرد و سهمی برای امریکا در نظر نگرفت. شکافی که باعث شد ترامپ به بهانه آن از برجام خارج شده و آن را از درجه اعتبار خارج سازد. مبتنی با این تجربیات است که مرعشی به دولت پزشکیان توصیه می‌کند توافقات احتمالی با امریکا را مبتنی بر مسائل اقتصادی شکل بدهد تا هر توافقی از پایداری قابل توجه برخوردار باشد.

به نظر می‌رسد فضای سیاسی - امنیتی جهان وارد دوره پیچیده‌ای شده باشد. ترامپ در کاخ سفید مستقر شد و همزمان با این رخداد آتش‌بس میان اسراییل و حماس هم عینیت پیدا کرد. اخیرا فارین‌پالیسی از علاقه‌مندی ترامپ برای سفر به تهران خبر داده بود! در عین حال نظام سیاستگذاری‌های بنیادین ایران هم با تحولاتی همراه شده. این فضای تازه را چطور می‌توان تحلیل کرد؟

آنچه اتفاق افتاده، اظهارنظر‌های شخصی سیاستمداران ایرانی است که همگی علاقه‌مندند ایران وارد چالش تازه‌ای نشود. آقای رییس‌جمهور هم در گفت‌و‌گو با شبکه NBC موضع معقولی اتخاذ کردند. ایران هرگز گام نخست برای چالش با امریکا را برنداشته و این امریکایی‌ها بوده‌اند که از برجام خارج شده‌اند. حرف آقای پزشکیان در گفت‌و‌گو با شبکه امریکایی این است که ایران مشکلی برای گفت‌و‌گو با امریکا ندارد و این امریکایی‌ها هستند که باید نشان بدهند به نتایج گفت‌و‌گو‌ها متعهد هستند.

برداشت شخصی من این است که هنوز رهبری در فضای جدید اظهارنظر روشنی نداشته‌اند. برای آگاهی از اینکه سیاست نظام به چه سمت و سویی می‌رود، باید منتظر اظهارنظر ایشان باشیم. ایشان این هفته احتمالا صحبتی در این زمینه خواهند داشت.

توصیه و پیشنهاد شما برای تعیین راهبرد‌های کشور چیست؟ اگر از شما نظرخواهی می‌شد چه پیشنهاد‌هایی را برای کنشگری در این دوران جدید مطرح می‌کردید؟

من جزو گروهی از سیاستمداران ایرانی هستم که معتقدند گفت‌و‌گو‌های با واسطه با امریکایی‌ها، مشکلی از ایران حل نمی‌کند. اگر قرار است گفت‌وگویی اتفاق بیفتد، بهتر است این گفت‌و‌گو‌ها رو در رو و مستقیم باشد. این به عنوان توصیه و پیشنهاد ماست. ضمن اینکه برای دو طرف هم مسائل امنیتی، هم مسائل هسته‌ای و هم مسائل اقتصادی دارای اهمیت است.

در دوره جدید بر اساس آموزه‌هایی که در برجام و پس از برجام داشتیم، ایران باید جدی‌تر در مسائل اقتصادی و فعالیت‌هایی که منافع مشترکی برای دو طرف ایران و امریکا ایجاد می‌کند، ورود کرده و روی این موارد تمرکز کند. در زمان برجام گفته می‌شد مقامات امریکایی ازجمله اوباما و جان کری، نقش برجسته‌تری از روسیه و اروپا برای انعقاد و امضای برجام ایفا کردند، اما پس از تصویب برجام ایران به جای همکاری‌های اقتصادی با شرکت‌های امریکایی، با سایر طرف‌های مذاکره کننده در برجام مثل اروپا، چین و حتی روسیه همکاری‌های اقتصادی‌اش را سامان داد و سهم چندانی برای شرکت‌های امریکایی قائل نشد. بهتر است ایران در این دوره، وزن بیشتری به همکاری‌های اقتصادی با امریکا بدهد.

در واقع شما معتقدید که اقتصاد می‌تواند محور گفت‌و‌گو‌ها و مذاکرات ایران و امریکا قرار بگیرد؟

بله، اقتصاد می‌تواند برای دو طرف ایران و امریکا منفعت داشته باشد. حتی اگر مذاکرات دو طرف منجر به توافق سیاسی نشود، توافقات اقتصادی می‌تواند دوره‌ای از همکاری‌ها را شکل بدهد. مشکلات سیاسی ما با امریکا زیاد است و اگر قرار باشد متوقف بر تفاهمات سیاسی شویم، ممکن است توافقات به تاخیر بیفتد. اما اقتصاد می‌تواند منافع دو طرف را محقق کرده و توافق را تسریع کند.

برخی طیف‌های تندرو و رسانه‌های همسوی آنها اخیرا و با افزایش احتمال گفت‌و‌گو‌ها میان ایران و امریکا دوباره صحبت از بستن تنگه هرمز کرده‌اند. فکر نمی‌کنید کاسبان تحریم همه تلاش‌های خود را به کار می‌گیرند تا این توافقات اقتصادی با امریکا انجام نشود؟

به هر حال تندرو‌ها حضور دارند و نمی‌توان آنها را حذف کرد. در جمهوری اسلامی آنها همواره حرکت‌های ایذایی داشته‌اند ولی تعیین کننده نبوده‌اند. وقتی رهبری تصمیمی را بگیرند، آنها نیز ساکت می‌شوند. امروز مهم این است که هماهنگی و رابطه جناب آقای پزشکیان با رهبری بسیار خوب و نزدیک است. همکاری و همراهی آقای رییس‌جمهور با سیاست‌های کلی نظام و آوردن قدرت رهبری پشت سر دولت، می‌تواند تحرکات تندرو‌ها و مانع تراشی‌های‌شان را خنثی کند.

تحلیلگران معتقدند عدم ارتباط مناسب دولت‌های اصلاح‌طلب و میانه‌رو با راس هرم تصمیم‌ساز کشور، اصلی‌ترین عامل برای به نتیجه نرسیدن برنامه این دولت‌ها بود. شما فکر می‌کنید مسعود پزشکیان این شکاف را پر کرده است؟

به نظر من در این دوره، نزدیکی بسیار خوبی بین آقای رییس‌جمهور و رهبری وجود دارد. از این نزدیکی می‌توان برای اجرای برنامه‌ها و تحقق وعده‌ها استفاده کرد.

فکر می‌کنم نتیجه عینی این نزدیکی و همراهی را در ماجرای طرح دوباره FATF در مجمع می‌توان دید.

دقیقا؛ پیوستن به گروه مالی FATF یک امر ضروری است. حتی با کشورهایی، چون چین، امارات و... که مشکلی با ایران ندارند و دوستان ایران تلقی می‌شوند، نمی‌توان روابط اقتصادی و تجاری برقرار کرد. این کشور‌ها به ایران پیام می‌دهند که برای توسعه روابط باید حتما به این گروه مالی بپیوندد. از سوی دیگر عدم پیوستن به این گروه، هزینه‌های بسیاری را بر دوش ایران انداخته است. با FATF نمی‌توان شوخی کرد و ایران حتما باید به آن بپیوندد.

این یک ضرورت اقتصاد بین‌الملل است و ایران برای ایجاد ارتباط با شرکای سنتی و حتی شرکای جدید مثل اروپا و امریکا باید به آن بپیوندد. طرح دوباره پرونده FATF در مجمع در راستای این واقعیت‌ها عملیاتی شده است. ایران می‌داند برای بهبود شاخص‌های اقتصادی خود و حضور جدی در بازار‌های منطقه‌ای و جهانی باید این محدودیت‌ها را رفع کند.

ترامپ از اول بهمن رسما کلید کاخ سفید و زعامت بر دولت امریکا را بر دست گرفت. مواجهه ایران و امریکا در دوران زمامداری پزشکیان و ترامپ را چطور ارزیابی می‌کنید؟

ترامپ یک شخصیت متعارف سیاسی نیست. به لحاظ سیاسی رفتار‌های قابل پیش‌بینی ندارد. هرچند ممکن است از منظری خاص کار کردن با افرادی که بر اساس روش‌های متعارف و کلیشه‌ای عمل نمی‌کنند، دشوار باشد، اما از زاویه دیگر، گفت‌و‌گو و توافق و تحقق منافع ملی با این افراد ساده‌تر از سیاستمداران کلیشه‌ای است. ایران فعلا باید اصل را بر این واقعیت بگذارد که ترامپ ۴ سال رییس‌جمهور امریکا خواهد بود و طوری برنامه‌ریزی کند که آسیب کمتری به کشور برسد.

این روز‌ها پالس‌های مثبتی از سوی ترامپ و نزدیکان او در مورد ارجح بودن دیپلماسی در رابطه با ایران ارسال می‌شود. حتی ترامپ صحبت از علاقه‌مندی‌اش برای سفر به تهران خبر داده است. آیا می‌توان تصویری از دیدار ترامپ و پزشکیان در دوره آتی مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک در مهرماه ۱۴۰۴ داشت؟

معتقدم مسائل مهم‌تری وجود دارد که می‌توان به آن فکر کرد. فکر کردن به مسائل شکلی و ظاهری نباید ما را از اصل همکاری‌های سازنده میان دو کشور دور کند. حالا چه عجله‌ای هست؟

اگر قرار بود توصیه‌ای به مسعود پزشکیان درباره مذاکره با امریکا داشته باشید به چه مواردی اشاره می‌کردید؟

توصیه‌ام به رییس‌جمهور این است که برای موفقیت در هر پرونده‌ای باید ۳ عنصر با هم ترکیب شوند. ۱) اولین موضوع، اراده رییس‌جمهور برای تحقق یک امر است. ۲) به کارگیری بهترین کارشناسان و مدیران در پیگیری موضوع ۳) جلب رضایت رهبری، مهم است. درباره اولویت‌ها هم باید بگویم که اولویت ایران روابط خارجی است. به خصوص پس از حوادث اخیر خاورمیانه ایران باید تغییرات سیاسی در خاورمیانه را بدون تعصب‌های خاص به رسمیت شناخته و کاملا در فضا جدید با ابزار دیپلماسی جایگاه ایران را ارتقا بدهد. روابط خارجی باعث ثبات امنیت ایران، شکوفایی اقتصاد و افزایش سرمایه اجتماعی دولت می‌شود. ضمن اینکه نشانه یک پیشرفت مهم در موفقیت‌های دولت است.

تاثیر آتش‌بسی که میان اسراییل و حماس ایجاد شده در دورنمای منطقه و کنشگری ایران چگونه خواهد بود؟

هنوز زود است که درباره این موضوع بتوان قضاوت قطعی داشت. باید دید غزه را در آینده چه گروهی اداره می‌کند. نقش عباس و حکومت خودگردان در آینده این بخش چگونه است؟ نقش سعودی‌ها، قطری‌ها، اماراتی‌ها و مصری‌ها در این منطقه چگونه تعریف می‌شود و سایر ابهاماتی که وجود دارد. به نظرم حداقل ۶ هفته باید صبر کنیم تا با فرو نشستن غبار‌ها بتوانیم تصویری از احتمالات منطقه‌ای ارائه کنیم.

توصیه‌ام به رییس‌جمهور این است که برای موفقیت در هر پرونده‌ای باید ۳ عنصر اراده رییس‌جمهور برای تحقق یک امر، به کارگیری بهترین کارشناسان و مدیران و جلب رضایت رهبری را مد نظر داشته باشد.

در جمهوری اسلامی تندرو‌ها همواره حرکت‌های ایذایی داشته‌اند ولی تعیین کننده نبوده‌اند. وقتی رهبری تصمیمی را بگیرند، آنها نیز ساکت می‌شوند.

به نظر من در این دوره، نزدیکی بسیار خوبی بین آقای رییس‌جمهور و رهبری وجود دارد. از این نزدیکی می‌توان برای اجرای برنامه‌ها و تحقق وعده‌ها استفاده کرد.

در زمان برجام گفته می‌شد مقامات امریکایی از جمله اوباما و جان کری، نقش برجسته‌تری در برجام ایفا کردند، اما پس از تصویب برجام ایران به جای همکاری‌های اقتصادی با شرکت‌های امریکایی، با سایر طرف‌های مذاکره‌کننده در برجام همکاری‌های اقتصادی‌اش را سامان داد.

حرف آقای پزشکیان در گفت‌و‌گو با شبکه امریکایی این است که ایران مشکلی برای گفت‌و‌گو با امریکا ندارد و این امریکایی‌ها هستند که باید نشان بدهند به نتایج گفت‌و‌گو‌ها متعهد هستند.

برداشت شخصی من این است که هنوز رهبری در فضای جدید اظهارنظر روشنی نداشته‌اند. برای آگاهی از اینکه سیاست نظام به چه سمت و سویی می‌رود باید منتظر اظهارنظر ایشان باشیم.

طرح دوباره پرونده FATF در مجمع در راستای این واقعیت‌ها عملیاتی شده است. ایران می‌داند که برای بهبود شاخص‌های اقتصادی خود و حضور جدی در بازار‌های منطقه‌ای و جهانی باید این محدودیت‌ها را رفع کند.