حجت‌الاسلام والمسلمين سيدمحمد خاتمي با اظهار تعجب از سخنان برخي دولت‌مردان مبني بر اين‌که «درحال آفرينش تمدن بزرگ اسلامي دوباره هستيم»، به نقد اين سخن پرداخت و تأکيد کرد: «نمي‌شود جامعه را محدود كرد كه به راه خاصي برود يا اگر مردم انتخاب كردند جامعه به كدام سو برود با هيچ ترفندي يا با زور و تبليغات نمي‌توان جلوي آن را گرفت.»
رييس‌جمهور پيشين ايران در رونمايي از سايت گنجينه‌ي باز نسخ خطي اسلامي ـ ايراني هم‌زمان با ايام ميلاد پيامبر رحمت، حضرت محمد مصطفي (ص) گفت: «اميدوارم ملت ما و همه‌ي جهان اسلام در پرتو آموزش و هدايت حضرت رسول اكرم (ص) و حضرت امام صادق (ع) بتواند بر مشكلات موجود مادي و معنوي غلبه پيدا كند و راه خود را به سوي آينده‌ي بهتر، آينده‌اي كه مورد نظر و خواست خدا و پيامبر است، بگشايد و بر مشكلات غلبه پيدا كند و به آن هدف والايي كه اين بزرگواران مي‌خواستند برسد.»
رييس بنياد باران با بيان اين‌که «آثار و مآثر فرهنگي و مدني، شناسنامه‌ي تاريخي يك قوم است»، اظهار داشت: «اين‌ها همه نشانه‌ي زندگي تاريخي است و طبيعي است انسان‌هايي كه گذشته‌ي تاريخي قوي‌تري داشتند، آثار بيش‌تري نيز دارند.»
رييس مؤسسه‌ي بين‌المللي گفت‌وگوي فرهنگ‌ها و تمدن‌ها تصريح کرد: «ايران يكي از برجسته‌ترين و بزرگ‌ترين سرزمين‌ها و ملت ايران از جمله ملت‌هايي است كه سابقه‌ي درخشان فرهنگي و مدني داشته و گواه آن آثار و مآثر به‌جا مانده از اين ملت است.»
وي با اشاره به اين‌که ملت‌هاي بزرگ و تأثيرگذار بر کل جهان در تاريخ کم بوده‌اند، گفت: «ملت ايران يكي از اين ملت‌هاست كه دوبار آفريننده‌ي تمدن بزرگ جهاني بوده است؛ يكي قبل از اسلام و بعد از آن‌كه اسلام آمد و آفتاب درخشان اسلام بر جان اين ملت تابيد. ايراني نيز معنويت و حقيقت اسلام را پذيرفت و در ايجاد و بسط تمدن فاخر اسلامي نقش ممتازي داشت.»
خاتمي يادآور شد: «حتا آن‌هايي كه اسلام نياوردند، عظمت آموزش‌ها و جهت‌گيري‌هاي اسلام را پذيرفتند و به همين دليل است، كم نيستند شخصيت‌هاي غيرمسلمان که در آفرينش تمدن اسلامي نقش داشته‌اند.»
وي تصريح کرد: «البته بخش عظيم اين ملت، اسلام را به‌عنوان دين خود پذيرفت و بخش عظيمي از ملت سر در گرو محبت به اهل بيت نهاد و تشيع را قبول كرد.»
رييس‌جمهور پيشين کشور تأکيد کرد: «بدون اين‌كه ما بخواهيم نقش ديگر ملت‌ها و اقوام را در ايجاد و بسط تمدن اسلامي انکار کنيم، بدون هيچ‌گونه تعصبي عرض مي‌كنم، اگر ايران و ايراني را از عرصه‌ي تمدن فرهنگ اسلامي حذف كنيم، مشخص نيست از اين جريان چه خواهد ماند.»
رييس بنياد باران افزود: «تمدن اسلامي در يك برهه‌اي از زمان درخشش خود را داشته و بعد، روبه افول نهاده است و امروز بيش‌تر آثار ذهني آن تمدن و فرهنگ در ما باقي مانده است، هم‌چنان که آثار و مآثر تمدن اسلامي امروز خزانه‌ي ارزشمندي است، براي هويت تاريخي ما.»
خاتمي در ادامه اظهار داشت: «البته مطالبي شنيده مي‌شود كه خيلي براي ما تعجب‌آور است كه دولت يا دولت‌مردان يا كسان ديگري مي‌گويند، در حال آفرينش تمدن بزرگ اسلامي دوباره هستيم و گويا تمدن بزرگ اسلامي مثل يك ساختمان است كه طراحي بكنيم و مهندسي بياوريم و كار آماده شود!»
وي تأکيد کرد: «تمدن اين چنين نيست! تمدن از متن جان مردم برمي‌خيزد و بستگي به چگونگي نگاهي دارد كه به عالم و آدم داشته باشد.»
رييس دولت اصلاحات تصريح کرد: «در حال حاضر ما در دوره‌ي آشفتگي ذهني به‌سرمي‌بريم، يعني معلوم نيست نگاه ما چه نگاهي به عالم و آدم است. نگاهي كه گذشتگان ما داشتند در جاي خود قابل توجه بود و در نتيجه‌ي آن فرهنگ و تمدن خاصي پديد آمد؛ اما امروز دنيا عوض شده است و معلوم نيست ما چه نگاهي به عالم و آدم داريم. بنابراين معلوم نيست آينده‌ي ما چه خواهد بود.»
وي افزود: «آنچه داريم يك دين بزرگ و آموزش‌هاي ارجمندي است كه اين دين دارد، گرچه بايد متن و محتواي آموزش‌ها را با شكل‌ها و تجسم‌هايي كه در تاريخ به تناسب زمان و مكان داشته يکي بگيريم، حتما بايد بكوشيم، در ضمن تذکر نسبت به محتواي دين و فرهنگ خود در دست‌آوردهايي که تمدن و فرهنگ اسلامي داشته است، زمان و شرايط آن را درک کنيم و با نگاهي متناسب با زمان، راه خود را به سوي آينده بهتر باز کنيم.»
خاتمي يادآور شد: «انديشمندان و متفكران برداشت‌هاي خود را از اين محتوا در گذشته داشتند و براساس آن، راه زندگي‌شان را انتخاب كردند.»
وي با تأکيد بر اين‌که «معتقد به فراتاريخي بودن دين و وحي الهي هستيم»، اظهار داشت: «امروز حتا اگر بخواهيم كلام جديد در دنيا داشته باشيم، نمي‌توانيم از انديشمندان و بزرگان ديروز و حاصل انديشه‌ي آنان، بي‌نياز باشيم. در عين حالي كه ما نمي‌توانيم بگوييم که ما خاتم الفلاسفه و نه خاتم العلما داريم، آن‌ها آدم‌هاي بزرگي بودند كه سؤال‌هاي زمان خودشان را درك كردند و پاسخ‌هايي دادند و امروز پرسش‌ها و نيازهاي تازه‌اي مطرح شده است.»
رييس بنياد باران در ادامه گفت: «سرمايه‌ي بزرگ ما، مجموعه‌اي از آثار و مآثري است که داريم، بايد آن‌ها را احيا كنيم و به آن‌ها بپردازيم و با نگاه به آينده بتوانيم در زمان خود زندگي كنيم و با تكيه بر آن منابع و ديدگاه‌هاي اصيل ديني خود، راه خود را بيابيم.»
رييس دولت اصلاحات با اشاره به طبيعي بودن اين مسائل که در طول زمان به‌وجود آمده است و خواهد آمد، تصريح کرد: «نمي‌شود جامعه را محدود كرد كه به راه خاصي برود يا اگر مردم انتخاب كردند جامعه به كدام سو برود، با هيچ ترفندي يا با زور و تبليغات نمي‌توان جلو آن را گرفت.»
وي يادآور شد: «آنچه براي ما مهم است، اين است كه منابع اصلي و پايه‌هاي هويت فرهنگي و تاريخي خود را بشناسيم. كاري كه كم‌وبيش شده است. در ايران هم بعضي مؤسسات و شخصيت‌ها در اين زمينه كارهاي خوبي كرده‌اند.»
خاتمي بيان کرد: «انصافا يكي از عزيزاني كه معناي زندگيش را در تعلق به اين فرهنگ و شناخت پايه‌هاي آن معني كرده، آقاي صادق خرازي است و بدون هيچ چشم‌داشت مادي در اين مسير گام برداشته است.»
وي ادامه داد: «ايشان هر جا كه بوده، چه آن وقت كه معاون وزير خارجه بودند، چه آن هنگامي كه در خارج از كشور سفير بودند و چه زمان‌هاي ديگر يا امروز كه الحمدالله هيچ سمت رسمي ندارند و بيش‌تر مي‌توانند به اين مسأله بپردازند، خيلي كارها انجام داده‌اند و بناي انجام کارهاي بسياري را نيز دارند.»
او با اشاره به رونمايي از سايت گنجينه‌ي باز نسخ خطي اسلامي ـ ايراني که در اين مراسم افتتاح شد، گفت: «اين سايت دريچه‌اي است به يك كار بسيار ارزنده كه پايان كار نيست و روزبه‌روز بايد گسترده‌تر شود تا شناسه‌ي فرهنگي ما به‌عنوان ايراني شيعي با همه‌ي احترامي كه داريم، حفظ و شناسانده شود، به غير شيعيان و با همه‌ي احترامي كه به مسلمانان عالم داريم حفظ و سامان‌دهي شود.»
خاتمي اضافه کرد: «بايد بپذيريم كه هويت ما ايراني شيعي است و خيلي هم بركت دارد، اگر آن را درست بشناسيم و كار بزرگ امروز عمدتا در اين زمينه است و ان‌شاءلله آثار و بركاتش را در آينده بيش‌تر و بهتر درك كنيم.»
در اين مراسم سيدمحمدصادق خرازي نيز به سخنراني پرداخت.
وي با اشاره به ايام ميلاد «بهانه‌ي عشق و رحمت حضرت ختمي مرتبت و تولد امام جعفر صادق رييس مذهب اماميه»، گفت: «اين ايام بحق بهانه‌اي شده است تا گرد هم آييم و آغازي مبارک براي پاسداشت عظمت خالقان ميراث مکتوب داشته باشيم. بزرگ‌مرداني با سختي و مشقت آثار علمي به‌جا گذاشتند و تاريخ علم را بارور کردند.»
معاون وزير امور خارجه در دولت اصلاحات ادامه داد: «شايد بزرگ‌ترين خدمت و تمايل ما به وديعه به امانت نهاده‌شده‌ي حضرت محمد (ص)، قرآن و عترت که بدون شک عقول و فهم ما در درک و شناخت آن قاصر است، اين باشد که همت خود را بر اين قرار دهيم تا ميراث منتسب به قرآن و عترت آن بزرگوار را احيا و ترويج كنيم.»
او تصريح کرد: «از اهداف ما پاسداشت آن انديشمندان و صاحبان فضل و کمالي بود که بي‌اعتنا به بهاي مادي و معنوي تلاش خود، در کنج عزلت خويش يا زاويه‌هاي حجرات و مدارس و در گستره‌اي به پهناي «جهان ايراني» بر پايه‌ي دو شاخصه‌ي تشيع و ايرانيت به تتبع و تفحص در ميراث اسلامي و ايراني همت گماردند.»
وي بيان كرد: «عالماني که اينک دانش ما منت‌دار تعصب و تلاش آن‌هاست، نامدعياني که علم و انديشه را به ما رساندند، بي‌آن‌که چون فردوسي به‌دنبال مزد خويش باشند. چه آنان که شهره‌ي سخن‌ورزي آن‌ها پيش از خودشان مي‌رسيد، چون سعدي يا آوازه‌ي تکفير مفتيان و حاکمان عليه آن‌ها در حمام‌هاي شهر پيچيده بود، چون ناصرخسرو معتزلي شيعي به هنگامي که خاک‌آلود عرض راه از قباديان به ري قدم مي‌نهاد.»
اين خادم قرآن تأکيد کرد: «اگر هنر گذشتگان بر اين بود که پديدآورنده‌ي فرهنگ و تمدن اسلامي ـ ايراني باشند، وظيفه ماست که اگر نمي‌توانيم به سلک آن‌ها درآييم، پس مروج اين ميراث در بهترين وجه آن و با بهره‌گيري از تمام صاحبان تجربه و نظر باشيم. در اين مسير، دوستاني با ياري و ياوري خود دست گشوده‌ي من را به گرمي گرفتند و از طي اين يک‌سال و اندي با راهنمايي و تلاش من را ما كردند و در قالب امناي اين گنجينه سازه‌اي را شکل بخشيدند که به يمن ولادت امام مذهب جعفري، تولد يافت.»
وي ادامه داد: «پس از سال‌ها تلاش در صحنه‌ي اجتماع، فرهنگ و سياست بهتر آن ديدم که عطاي اين خرقه پشمينه آلوده را به لقاي آن برتري بخشم و به تأسي از آن بزرگاني که در مجاز به خلق آثار پرداختند، با حضور مجازي در عرصه‌ي فرهنگ کشور ايران و مردم شيعه آن اداي وظيفه كنم. پس اگر همتي بود و توفيق رفيق، گام نخست ما از ترويج فرهنگ ايراني اين مجموعه است که ان‌شاءلله با پيوستن زنجيره‌هاي باقي ناگسستني گردد.»
خرازي با اشاره به حضور سيدمحمد خاتمي در اين مراسم، گفت: «خاتمي مؤسس فکر فرهنگي در ايران بعد از انقلاب بوده و با مديريتي که در حوزه‌ي فرهنگي و اجرايي داشته است، شخصيتي بزرگ در ترويج فکر فرهنگي در ايران بوده است.»
وي با اشاره به اهميت نسخه‌هاي خطي ايراني اسلامي، آن را کاري بزرگ دانست و افزود: «متأسفانه برخي رجال سياسي اهميت اين مقوله را نمي‌دانند يا نمي‌خواهند بفهمند. با اين وجود، در ايران بايد هزينه‌ي فرهيختگي و آزادگي پرداخت شود.»
خرازي با اشاره به سابقه‌ي شکل‌گيري سايت گنجينه‌ي باز نسخه‌هاي خطي ايراني اسلامي، در اين‌باره توضيح داد: «اين فکر فرهنگي از زمان مسؤ‌وليت آقاي خاتمي به‌وجود آمد. در سال 86 در سفري که به مصر داشتيم، اين پرسش براي من پيش آمد که چرا ما ايراني‌ها قدر بزرگان خود را نمي‌دانيم. در آن سال همراه آقاي خاتمي به دعوت اساتيد و بزرگان علمي مصر در يک نشست علمي در دانشگاه الازهر حضور يافتيم.»
معاون وزير امور خارجه در دولت اصلاحات ادامه داد: «تمام شخصيت‌هاي مذهبي و ملي مصر در اين جلسه حضور داشتند که اگر ديگراني در آن شرکت مي‌کردند، حتما رسانه‌ي ملي آن را جشن اعلام مي‌کرد و اگر در آن زمان، غيرت و همتي در ايران وجود داشت، حتما به دستاوردهاي اين سفر پرداخته مي‌شد.»
وي يادآور شد: «در آن نشست، آقاي طنطاوي، رييس الازهر گفت آقاي خاتمي نياز امروز جهان اسلام است. او از آقاي خاتمي به‌عنوان يک علامه‌ي بزرگ داراي ابعادي فراتر از جغرافياي سياسي امروز ايران و جدا از جدول‌بندي‌هاي سياسي در ايران ياد کرد و گفت ضرورت امروز دنياي اسلام اين است که اين فکر فرهنگي و اين تفکر گفت‌و‌گو توسعه پيدا کند.»
خرازي افزود: «وقتي لغت علامه را به آقاي خاتمي اطلاق مي‌کنم، به اين معني است که آقاي خاتمي دردانه‌اي است که قدرش را ندانستيم و اگر قدر نعمت را ندانيم خداوند طور ديگري با ما برخورد مي‌کند.»
سايت گنجينه‌ي باز نسخه‌هاي خطي اسلامي و ايراني به‌منظور ترويج فرهنگ توجه به نسخه‌هاي خطي، توسعه‌ي تکنيک‌هاي دسترسي به آن‌ها و با تمرکز در زمينه‌ي نسخه‌هاي خطي جهان اسلام و ايران با آدرس www.totfim.com قابل دسترسي است.
