دو سناریو درباره معافیت‌های تحریمی آمریکا به هشت کشور

فرارو- در حالی که قبلا مقامات آمریکایی اعلام کرده بودند که آن‌ها قصد دارند صادرات نفت ایران را به صفر برسانند، همزمان با اجرای دور دوم تحریم‌های آمریکا علیه ایران، به هشت کشور معافیت تحریمی داده‌اند. در این زمینه، دو سناریو قابل تصور است.

به گزارش فرارو، در پی خروج یکجانبه کاخ سفید از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در ماه می گذشته، یک دوره تنفس شش ماهه به شرکت‌ها و کشور‌ها داده شد تا قبل از اجرای تحریم‌ها، روابط تجاری با ایران را قطع کنند. فردا رسما این فرصت تمام می‌شود و در نتیجه، دور دوم تحریم‌های آمریکا، که دو بخش نفتی و بانکی ایران را هدف قرار می‌دهد، اجرا خواهد شد.

اما در اقدامی غیرمنتظره، مقامات آمریکایی اعلام کردند هشت کشور از اجرای تحریم‌های ایران معاف شده‌اند. این اقدام از آن جهت غیرمنتظره است که قبلا کاخ سفید بر اعمال "شدیدترین تحریم‌های تاریخ" بر ایران و نیز قطع کامل صادرات نفت ایران، اصرار می‌کرد. درباره چرایی صدور معافیت تحریمی، آن هم به هشت کشور، دو سناریو متصور است.

انعطاف تاکتیکی برای کنترل قیمت نفت در آستانه انتخابات کنگره
قرار است تحریم‌های ایران در روز پنجم نوامبر، دقیقا یک روز قبل از برگزاری انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره آمریکا، اجرا شود. این روزها، دونالد ترامپ و حزب جمهوریخواه شدیدا درگیر تبلیغات انتخاباتی به نفع هم‌حزبی‌ها هستند و حتی ترامپ این انتخابات را "رفراندومی" درباره عملکرد خود در کاخ سفید دانسته است.

دستاورد اصلی ترامپ، که این روز‌ها آن را مکررا بیان می‌کند، توسعه اقتصادی، بویژه ایجاد اشتغال کم سابقه در آمریکا، است. در کنار این امر، کنترل قیمت سوخت در آمریکا، که مستقیما از افزایش قیمت‌های نفت تاثیر می‌پذیرد، برای کاخ سفید از اهمیت بسزایی برخوردار است.

تقارن اجرای تحریم‌های نفتی و انتخابات کنگره، دولت ترامپ را در یک موقعیت حساسی قرار داده است به طوری که پس از اعطای معافیت تحریمی به برخی کشورها، برخی رسانه‌های محافظه‌کار، ترامپ را به تسلیم شدن در برابر ایران متهم کرده‌اند.

نگاهی به کشور‌هایی که معافیت گرفته‌اند، نشان می‌دهد که آن‌ها از مشتریان عمده نفتی ایران هستند. مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا، گفته هشت کشور به مدت شش ماه از قطع کامل واردات نفت از ایران معاف شده‌اند. پومپئو، این کشور‌ها را مشخص نکرده، اما گزارش‌ها حاکی از آن است که هند، کره جنوبی، ژاپن، چین، ترکیه و عراق از جمله این کشور‌ها هستند.

همزمان با اعطای این معافیت‌ها، قیمت‌های نفت کاهش یافته است. این درحالی است که قبلا همزمان با اصرار آمریکایی‌ها بر عدم صدور معافیت تحریمی، قیمت‌های نفت به سطوح بالایی رسیده و حتی در مقطعی از ۸۴ دلار هم عبور کرده بود. این روند افزایشی، به شدت ترامپ را نگران کرد، به طوری که او چندین بار طی تماس تلفنی با ملک سلمان بن عبدالعزیز از او خواسته بود که با افزایش تولید، قیمت نفت را پایین بیاورد. این درخواست، چندبار به صورت غیردیپلماتیک در حساب توئیتری ترامپ هم تکرار شد.

از اظهارات آمریکایی‌ها اینگونه برمی‌آید که انعطاف‌شان در اجرای تحریم‌ها، تاکتیکی بوده و آن‌ها قصد ندارند معافیت‌های همیشگی از تحریم‌ها بدهند. به نظر می‌رسد آن‌ها بر اساس ضرورت‌های مقطعی تصمیم گرفته‌اند که با صدور معافیت، هم قیمت‌های نفت را در آستانه انتخابات میان‌دوره‌ای مهار کنند و هم به سایر کشور‌ها برای یافتن جایگزینی برای نفت ایران فرصت بیشتری بدهند.

پومپئو صریحا به این مسئله اشاره کرده است. او گفته معافیت‌هایی که به هشت کشور داده شده، فقط به این دلیل بوده که آن‌ها به طرز چشمگیری واردات نفت خام از ایران را کاهش داده‌اند و در بسیاری جبهه‌های دیگر همکاری کرده‌اند.

مضاف بر این، بنا به گفته پومپئو، هیچ کشور اروپایی برای خرید نفت از ایران معافیتی دریافت نکرده است. اروپایی‌ها اخیرا برای استمرار خرید نفت از ایران، سازوکار ویژه‌ای برای پرداخت‌ها برقرار کرده‌اند. حال سوال این است که اگر آمریکایی‌ها واقعا می‌خواهند در اجرای تحریم‌ها انعطاف نشان دهند، چرا به اروپایی‌ها، که می‌توانند از طریق سازوکار ویژه پول ایران را پرداخت کنند، معافیت نداده‌اند؟ احتمال می‌رود که آمریکایی‌ها، با علم به اینکه هشت کشور در پرداخت پول نفت ایران دچار مشکل خواهند شد، به آن‌ها معافیت داده‌اند. این امر بدان معناست که نفت ایران به فروش می‌رسد، اما پولی به ایران پرداخت نمی‌شود یا به جای دلار، پول‌های ایران به ارز‌های محلی این کشور‌ها پرداخت می‌شود. احتمال دیگر آنکه در ازای نفت؛ کالا به ایران داده می‌شود.

ناتوانی آمریکا در تحمیل اراده‌اش به کشور‌ها
پس از خروج ترامپ از توافق هسته‌ای، در حالی که مقامات آمریکایی بر قطع کامل صادرات نفت ایران تاکید می‌کردند، همتایان آن‌ها در سایر کشورها، بخصوص در هند، بر لزوم استمرار خرید نفت از ایران تاکید می‌کردند.

با وجود آنکه برخی از مشتریان، مانند کره جنوبی، خرید نفت از ایران را متوقف کرده بودند، کشور‌هایی نظیر هند و چین در کنار ترکیه و حتی عراق تعاملات نفتی با ایران را به طور کامل قطع نکردند. حتی کره جنوبی، هم که نخستین کشوری بود که وارداتش از ایران را به صفر رساند، مذاکرات با آمریکایی‌ها برای دریافت معافیت را قطع نکرد.

استمرار فروش نفت ایران به برخی کشورها، معلول چند علت است. نخست آنکه ایران به مشتریان عمده، مانند چین و هند، مشوق‌های کم‌نظیری داده است. علاوه بر تخفیف‌های چشمگیر، ایران به هند و چین پیشنهاد کرده بود که نفتش را با نفتکش‌های خودش به این کشور‌ها منتقل کند. این امر می‌تواند مشتریان را از هزینه‌های انتقال نفت و بیمه نفتکش‌ها رها کند. علاوه بر این، بسیاری از پالایشگاه‌های مشتریان آسیایی نفت ایران، به گونه‌ای طراحی شده‌اند که بتوانند نفت ایران را پردازش کنند.

همه این عوامل، باعث شده این مشتریان، در برابر درخواست‌های آمریکایی‌ها برای قطع کامل خرید نفت از ایران مقاومت کنند. به عنوان نمونه، کشور هند، علیرغم سفر چند مقام بلندپایه آمریکایی به دهلی‌نو، از قطع خرید نفت "ارزان‌قیمت" ایران خودداری کرد. چرا که همزمان با تحریم‌های آمریکایی علیه ایران، ارزش روپیه هند در برابر دلار کمتر شده است و مقامات هندی سال آینده با انتخابات مواجه خواهند شد. هر گونه افزایش قیمت سوخت در هند، که همین الان هم مقداری افزایش یافته است، موقعیت مقامات فعلی هند را در انتخابات تضعیف خواهد کرد.

اضافه بر اینها، عربستان به عنوان کشوری که می‌تواند نفت ایران را جبران کند، از اوایل اکتبر به خاطر قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد، در کنسوگری عربستان در استانبول، با یک بحران کم‌سابقه بین المللی مواجه شده است. این بحران هنوز خاتمه نیافته و احتمال می‌رود کشور‌های غربی، به خاطر دست داشتن احتمالی سران عربستان در قتل خاشقجی، این کشور را تحریم کنند. حتی اگر این تحریم‌ها صوری باشد، تنش میان ریاض و غرب را افزایش خواهد داد. این امر در کنار محدودیت‌های لجستیکی عربستان در زمینه افزایش تولید نفت، ممکن است توانایی ریاض برای جبران نفت ایران را محدود کند.