حکایت گوشت در معیشت ایرانی‌ها

 گرانی ترکیب رژیم غذایی ایرانی‌ها را بی‌صدا تغییر داده است. «عیسی کلانتری» مشاور معاون اول رئیس‌جمهوری و وزیر پیشین کشاورزی به «شهروند» می‌گوید در شرایطی که ترکیب رژیم غذایی جهان بر پایه ٣٠‌درصد منابع حیوانی و ٧٠‌درصد منابع گیاهی استوار است در ایران تورم موادغذایی سبب شده است تا مردم به گیاهخواری روی آورند. به‌طوری که این ترکیب به نسبت بیشتر از ٩٠‌درصد منابع گیاهی و کمتر از ١٠‌درصد منابع حیوانی تغییر کرده است.

این موضوع درحالی رخ می‌دهد که تازه‌ترین گزارش‌های سالانه سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی (فائو) مربوط به‌ سال ٢٠١٥ میلادی نیز نشان می‌دهد که مردم ایران برای تأمین کالری مورد نیاز روزانه خود به مصرف بالای نان، برنج، شکر و روغن روی آورده‌اند. همزمان با این رخداد گوشت قرمز نیز آرام‌آرام در سبد مصرف خانواده‌های ایرانی تحلیل می‌رود. براساس گزارش اتاق بازرگانی ایران سرانه (میزان مصرف یک‌سال تقسیم بر جمعیت) مصرف گوشت قرمز برای هر ایرانی به زیر ٧,٥ کیلوگرم در‌ سال رسیده است. درحالی‌که در برخی نقاط کشور و دهک‌های ابتدایی هر ایرانی سالانه تنها ٩٠٠ گرم گوشت قرمز مصرف می‌کند. در این میان حبوبات که به «پروتیین فقرا» مشهور است، به دلیل افزایش قابل توجه قیمت‌ها که در برخی اقلام نرخ هر کیلوگرم از آن به بیشتر از یک کیلوگرم مرغ رسیده است، جایگاه خود را در سبد غذایی ایرانی‌ها از دست داده است و حدود یک‌پنجم میانگین جهانی مصرف می‌شود.‌

مصرف شکر و روغن ایران بالاتر از میانگین
براساس آمار سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی در‌ سال ٢٠١٥ سرانه مصرف شکر برای هر ایرانی حدود ٦ کیلوگرم افزایش داشته است. بررسی گزارش سالانه این سازمان نشان می‌دهد که هر ایرانی در ‌سال ١٩٨٧ میلادی سالانه ٢٦,٩ کیلوگرم شکر مصرف کرده است اما این رقم در ‌سال ٢٠٠٦ به ٢٨.٩ کیلوگرم رسیده و آخرین آمارها حاکی از مصرف بیش از ٣٣ کیلوگرم شکر توسط هر شهروند ایرانی است. این درحالی است که میانگین مصرف شکر در جهان ٣٠ کیلوگرم است و براساس این گزارش شکر در رژیم غذایی ایرانیان حدود ٣ کیلوگرم بالاتر از میانگین جهانی است.

براساس این گزارش در شرایطی که متوسط مصرف روغن در جهان ١٢,٥ کیلوگرم است، این سرانه میان ایرانی‌ها ١٧ کیلوگرم است. به این ترتیب هر شهروند ایرانی سالانه ٤.٥ کیلوگرم روغن بیشتر از مردم جهان مصرف می‌کند.

ایرانی‌ها ٧ برابر اروپایی‌ها برنج و ٣ برابر نان می‌خورند
آخرین گزارش فائو حاکی از آن است که ایرانی‌ها حدود ٧ برابر اروپایی‌ها و حدود ٣ برابر کشورهای توسعه‌یافته برنج مصرف می‌کنند. سرانه مصرف برنج برای هر ایرانی بین ٣٦,٦ تا ٤٠ کیلوگرم ثبت شده است. این درحالی است که متوسط مصرف برنج در کشورهای توسعه‌یافته ١٢.٤ کیلوگرم و در کشورهای اروپایی ٥.٣ کیلوگرم است. البته این سرانه برای کشورهای درحال‌توسعه با ٦٨ کیلوگرم از ایران نیز بالاتر است.

شهروندان ایرانی همچنین در مصرف گندم و نان یکی از رکوردداران جهان به شمار می‌آیند چراکه هر ایرانی سالانه ١٦٧,٦کیلوگرم گندم مصرف می‌کند. در مقابل سرانه جهانی مصرف گندم ٦٧.١ کیلوگرم و در کشورهای توسعه‌یافته ٦٠کیلوگرم درج شده است. به این ترتیب هر ایرانی حدود ١٠٠کیلوگرم گندم، بیشتر از مردم جهان مصرف می‌کند که با این حساب میزان مصرف گندم ایرانی‌ها تقریبا ٢.٥ برابر میانگین جهانی آن است.

٩٠٠ گرم در سال،  مصرف گوشت دهک اول
گزارش‌های رسمی منتشر شده حاکی از کاهش مصرف گوشت قرمز بین خانوارهای ایرانی به‌خصوص دهک‌های پایین درآمدی است. براساس گزارش سالنامه آماری کشور در فاصله سال‌های ٨٠ تا ٨٧ میزان مصرف گوشت میان خانوارهای ایرانی حدود ٧کیلوگرم کاهش داشته است. این در شرایطی است که دیگر منابع مانند اتحادیه مرکزی دامداران نیز برکاهش سرانه مصرف گوشت قرمز درایران تأکید دارند. آمارهای وزارت کشاورزی در دولت دهم حاکی از آن است که سرانه مصرف گوشت قرمز در ایران برای هر نفر حدود ١٠ تا ١٢ کیلوگرم است. این در شرایطی است که پژوهش سایر نهادها این موضوع را رد می‌کند و رقم سرانه را بسیار کمتر از ارقام منتشر شده در دولت دهم می‌دانند. در این زمینه اتاق بازرگانی ایران در «همایش علمی و تخصصی ارزیابی امنیت غذایی کشور» که در زمستان ٩٢ برگزار شد اطلاعات دیگری از سرانه مصرف گوشت قرمز در ایران منتشر کرد.

براساس این گزارش سرانه مصرف هر ایرانی به کمتر از ٧,٥کیلوگرم در ‌سال رسیده است. این گزارش اضافه می‌کند که سرانه مصرف گوشت در برخی مناطق کشور و در دهک یک و دو (اقشار کم‌درآمد) به ٩٠٠ گرم در‌ سال نیز رسیده است. این درحالی است که سرانه مصرف گوشت قرمز در دهک‌های بالا تا ١٧ کیلوگرم هم گزارش شده است. همچنین براساس آمار منتشر‌شده ازسوی فائو میانگین مصرف گوشت قرمز در دنیا بین ٣٠ تا ٣٥ کیلوگرم است.

مرغ در سفره ایرانی جانشین انواع پروتیین
بررسی وضع مصرف سایر انواع پروتیین حیوانی در ایران واقعیت‌های دیگری را فاش می‌کند. سرانه مصرف ماهی و آبزیان در ایران سالانه حدود ٦ کیلوگرم است درحالی‌که میانگین مصرف جهانی آن ١٦ کیلوگرم گزارش شده است. با وجود کاهش سهم گوشت قرمز و ماهی در سبد مصرف خانواده‌ها، شهروندان ایرانی برای تأمین پروتیین موردنظر خود دست به دامان گوشت مرغ شده‌اند.

بنابراین گزارش‌های منتشر‌شده وزارت کشاورزی و اتحادیه مرغداران کشور حاکی از آن است که سرانه مصرف مرغ در کشور بین ٢٠ تا ٢٥ کیلوگرم است، این درحالی است که میانگین مصرف مرغ در جهان برای هر نفر ١٥ کیلوگرم است و به این ترتیب ایرانی‌ها با مصرف ٥ تا ١٠ کیلوگرم مرغ بیشتر تلاش کرده‌اند کمبود سایر منابع پروتیین را از طریق گوشت مرغ جبران کنند.

پروتیین فقرا در ایران گران‌تر از گوشت مرغ
اما حبوبات که به پروتیین فقرا یا پروتیین ارزانقیمت گیاهی معروف است نیز در سبد غذایی مردم ایران جایگاه خاصی ندارد. بخش اعظمی از حبوبات مصرفی در ایران از سایر کشورها وارد می‌شود و افزایش قیمت هر کیلوگرم حبوبات در بازار ایران به اندازه‌ای بوده که نرخ خرید آن از گوشت مرغ نیز گران‌تر یا پایاپای آن است. براساس اعلام معاونت تولیدات گیاهی وزارت کشاورزی سرانه مصرف حبوبات در ایران زیر ١٠ کیلوگرم است درحالی‌که رقم منطقی و میانگین جهانی برای آن ٥٠کیلوگرم برای هر نفر است.

سقوط مصرف لبنیات پس از حذف یارانه‌ها
مصرف لبنیات در ایران نیز شرایط چندان مناسبی ندارد، به‌طوری‌که سرانه ٩٠ کیلوگرمی مصرف لبنیات در کشور پس از اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها و حذف یارانه شیر به ٧٠ کیلوگرم سقوط کرد. اما در مقابل میانگین مصرف لبنیات در جهان ١٦٠کیلوگرم است که این رقم در کشورهای اروپایی و توسعه‌یافته به ٢٥٠ تا ٣٠٠ کیلوگرم نیز می‌رسد.

پنجمین تولیدکننده بزرگ جهان کمبود مصرف میوه دارد!
با وجود آن‌که بنا به اعلام فائو، ایران پنجمین تولید‌کننده بزرگ میوه و سبزیجات در جهان است اما سرانه مصرف میوه و سبزیجات در کشور یک‌چهارم میانگین جهانی است. هر ایرانی سالانه حدود ٣٠کیلوگرم میوه و سبزیجات مصرف می‌کند درحالی‌که میانگین مصرف میوه و سبزیجات بین مردم جهان ١٢٠ کیلوگرم است.

کمبود قابل توجه گروه‌های اصلی غذایی در رژیم ایرانی‌ها در شرایطی گزارش می‌شود که ایران در زمینه واردات گندم، شکر، چای، برنج، گوشت و روغن یکی از بزرگترین واردکنندگان جهان به شمار می‌رود. این موضوع در شرایطی رخ می‌دهد که کشور ما براساس گزارش فائو یکی از بزرگترین تولیدکنندگان محصولات غذایی در جهان نیز به شمار می‌آید اما مهم‌ترین عاملی که باعث کاهش دسترسی شهروندان ایرانی به گروه‌های اصلی موادغذایی شده است، تورم موادغذایی و قیمت بالای آن در ایران به شمار می‌رود چنانکه براساس گزارش فائو، ایران در زمینه تولید گران و با هزینه بالای موادغذایی رتبه پنجم جهان را از آن خود کرده است.

تورم ٣ رقمی در بازار موادغذایی
بررسی گزارش ٨ ساله (١٣٨٧ تا فروردین ١٣٩٤) بانک مرکزی از نرخ ٧گروه موادغذایی در خرده‌فروشی‌ها نشان می‌دهد که تورم در بازار موادغذایی بالاتر از تورم عمومی کشور بوده است.

حداقل افزایش قیمت اقلام خوراکی در این مدت، ١١,٣درصد و حداکثر ٤٩٨‌درصد بوده است که هر دو این نوسان قیمت در گروه میوه و سبزیجات تازه رخ داده است. بررسی سایر گروه‌های موادغذایی نشان می‌دهد بیشترین افزایش قیمت مربوط به برنج خارجی با ٣٤٦.١‌درصد است و پس از آن گوشت گاو با رشد ٣٤٤.٥‌درصد رکوددار گرانی در ٨‌سال اخیر به شمار می‌آید. سایر موادغذایی با رشد قیمتی که در ادامه می‌آید در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند: شکر ٣٤٠.٣درصد، لوبیا قرمز ٣١٦.٢درصد، پنیر ٣١٢.٦ درصد، عدس ٣٠٣.٧درصد، گوشت گوسفند ٢٨٩.٢درصد، برنج ایرانی ٢٧٦.٩درصد، نخود ٢٦٨.٧درصد، ماست ٢٥٦.٢درصد، قند ٢٤٨.٥درصد، شیر ٢٠٠.٢‌درصد و مرغ ١٦١.٣درصد.

نوسان شدید قیمت میوه و سبزیجات
در شرایطی که سایر گروه‌های موادغذایی در این دوره زمانی ٨ساله، تقریبا روند صعودی رشد قیمت را تجربه کرده‌اند در گروه میوه و سبزیجات نمودار رشد قیمت با بی‌نظمی و نوسان شدیدتری همراه است که گویای بروز گاه و بیگاه شوک قیمتی در این بازار است. به‌عنوان مثال هر کیلوگرم گوجه‌فرنگی در فروردین ‌سال ٨٩ با میانگین قیمتی ٧١٥ تومان عرضه شده است اما همین کالا دو‌سال پیش از این و در همین ماه با متوسط نرخ ‌هزارو٥٦٢ تومان فروخته شده است. این درحالی است که گوجه‌فرنگی در فروردین‌ سال ٩٢ به متوسط قیمت ٣‌هزار و ٢٤٠ تومان نیز رسیده است و در بازه‌هایی از ‌سال ٩٣ قیمت ٨ تا ١٠‌هزار تومان را نیز تجربه کرده و دوباره به سطح قیمتی‌هزارو٧٠٠ تومان بازگشته است.

نوسان‌های شدید قیمت در بازار میوه و سبزیجات موجب شده است که نه‌تنها اقشار ضعیف که گاه اقشار میانی جامعه نیز دسترسی پایداری به بازار میوه و سبزیجات نداشته و به حسب تغییرات قیمتی در این بازار از بخشی از نیازهای غذایی خود در گروه میوه و سبزیجات صرف‌نظر کنند. علاوه بر این بررسی روال گزارش‌های هفتگی و سالانه بانک مرکزی از نرخ موادغذایی نشان می‌دهد که گروه کالایی میوه و سبزیجات تازه، با اختلاف فاحش تقریبا یکی از پایه‌های ثابت افزایش قیمت در این سال‌ها به شمار می‌رود.