تورم

بررسی وضعیت ۱۰ دهک هزینه‌ای نشان از افزایش قابل توجه هزینه بین دهک‌ها نسبت به مرداد پارسال دارد؛ بطوری که تورم نقطه به نقطه در دهک دهم به ۳۷.۸ درصد رسیده که نسبت به تیر ماه بیش از پنج درصد رشد دارد. بر این اساس تامین هزینه برای پایین‌ترین دهک نسبت به سال قبل به طور متوسط ۳۷.۸ درصد افزایش دارد.

حجم پول پرقدرت در دومین ماه تابستان به ۳۶۷ هزار میلیارد تومان رسیده که این رقم نسبت به آخرین آمار اعلام شده در خردادماه به میزان ۷/ ۱۶ هزار میلیارد تومان کمتر بوده است. با این رقم رشد سالانه پایه پولی نیز به سطح ۲۸ درصد رسیده است. بنابراین طی دو ماه ۱۲ واحد درصد از رشد پایه پولی کاسته شده است.

بالاترین افزایش قیمت کالا‌ها و خدمات مصرفی در مرداد نسبت به تیرماه امسال مربوط به چای، قهوه، رب و آبمیوه با ۶.۹ درصد، مبلمان و لوازم خانگی ۵.۹ درصد و ۵.۸ درصد برای دخانیات ثبت شد.

سارجنت بر این باور است که او در دهه ۷۰، انتظارات عقلانی را به مدل کینز اضافه کرده است. در مقاله معروف سارجنت با عنوان «پایان چهار تورم بزرگ»، ترکیب انتظارات عقلانی با توصیه کینز، راه مهار ابر تورم ‌ها را شرح داده است. به گفته این اقتصاددان، هر چهار کشور مورد اشاره در مقاله (آلمان، اتریش، مجارستان و لهستان) تنها زمانی توانستند بر تورم فائق آیند که انتظارات مردم را مدیریت کنند. به عقیده سارجنت، مدیریت انتظارات هم با پیش‌بینی‌پذیر شدن اقدامات دولت، پرهیز از تغییر سیاست ناگهانی و کنترل کسری بودجه و حتی ایجاد توازن بودجه انجام شد.

همان‌گونه که استعمال مکرر و طولانی مواد مخدر متابولیسم‌های حیاتی فرد را نابود می‌کند، رشد نقدینگی نیز با تورم افسارگسیخته، سطح دستمزد‌ها، تراز سیستم بانکی، دخل وخرج دولت و... را به ساختار معیوب و در حال احتضاری مبدل می‌سازد که دولت‌ها به سختی راه نجاتی برای آن می‌یابند.

از اواسط سال ۱۳۹۶ پس از سپری شدن یک دوره رکود سنگین در بازار مسکن و صنعت ساختمان، موج افزایش قیمت مسکن از کلان‌شهر‌ها به راه افتاد. اما این افزایش موتور‌های محرک قوی‌تری در ماه‌های آتی داشت و هم‌افزایی اختلاف فاحش میزان تولید و تقاضای واقعی مسکن، افت مستمر ارزش ریال و افزایش شدید قیمت مصالح ساختمانی، گرانی بی‌سابقه مسکن را تا به امروز رقم زد و به سراسر کشور تسری داد.

کمترین نرخ تورم و افزایش قیمت دلار، سکه، طلا، مسکن و بنزین در دو دوره محمد خاتمی اتفاق افتاده و اگرچه حسن روحانی تا اینجا بیشترین افزایش قیمت سکه و دلار را در کارنامه خود ثبت کرده، اما دولت مرحوم هاشمی‌رفسنجانی با تورم ۴۹ درصدی در سال ۷۴ رکورددار بیشترین نرخ تورم است و بیشترین افزایش قیمت طلا، مسکن و بنزین در دوره ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد اتفاق افتاده

درمیان شهر‌هایی که قیمت مسکن در آن‌ها شرایط بحرانی دارد و کمتر خانواری از طبقه کم درآمد و حتی برخی خانوار‌های طبقه متوسط می‌تواند با دو یا سه‌دهه پس‌انداز صاحب خانه شود، در رتبه‌های اول تا دهم شهر‌های دمشق سوریه، شنژن چین، هنگ‌کنگ، پکن چین، تهران، بمبئی هند، شانگ‌های چین، گوانگژو چین، تاپیه تایوان و پنوم پن کامبوج قرار دارند.

کاهش اقلام خوراکی طبیعتا نشان دهنده افزایش فقر و کوچک شدن سفره مردم است. وقتی سبد مصرفی مردم کوچک می‌شود شاهد تشدید فشار معیشتی بر مردم هستیم. این موارد کاملا مشهود و مشخص است. ۳۰ درصد سبد مصرفی مردم مسکن و ۷۰ درصد پوشاک، خوراک و آموزش و سلامت است و بخش کوچکی سفر و تفریح و دیگر اقلام مصرفی است. وقتی در ۳۰ درصد اجاره بها با افزایش قیمت مواجه می‌شویم و اجاره بها بیش از ۵۰ درصد افزایش پیدا می‌کند خانوار‌ها مجبور می‌شوند بخشی از اقلام مصرفی خود را محدود کنند و این همه نشان دهنده فشار بر خانوارهاست. این در حالی است که در ۷۰ درصد سبد مصرفی نیز افزایش هزینه‌ها را داریم. در حالی که درآمد بین ۱۵ تا ۲۰ افزایش داشته، کارگران ۲۰ درصد و کارمندان ۱۵ درصد افزایش حقوق داشتند، اما هزینه‌ها به تناسب اقلام مختلف افزایش قیمت یافته است. این موجب شده تا خانوار‌ها از مصرف برخی اقلام یا چشم پوشی کنند یا هزینه مصرفی‌شان را کاهش بدهند و این کوچک شدن سفره مردم را در پی دارد.

بورس ایران در دو سال اخیر، با توجه به عواملی چون تغییر سیاست‌های دولت بیش از هر زمان دیگری در کانون توجه مردم قرار گرفته است.

دولت و نظام اداری و عمومی ما هزینه‌های سنگینی دارد که بابتش کار فاقد بهره وری انجام می‌شود. بخش عمده مزد‌ها و حقوق‌هایی که پرداخت می‌شود به خصوص افرادی که حقوق کلان دریافت می‌کنند بازدهی ندارند، ولی هزینه سنگینی بر بودجه تحمیل می‌کنند. بخش عمده بودجه، هزینه جاری است. هزینه جاری با پول نفت پوشش داده می‌شد. الان که قیمت نفت پایین آمده و مشکلاتی برای فروش نفت پیش آمده است پایه پولی گسترش پیدا کرده است و بانک مرکزی با دولت همراه شده است و از این طریق هزینه‌ها دارد تامین می‌شود. وقتی منبع تامین وجود ندارد نقدینگی بالایی را خلق کرده‌اند که ما به ازایش تولید وجود ندارد و کالایی تولید نشده است به همین خاطر تورم بخش طبیعی از اقتصاد ایران شده است و امسال تورم جهش یافته‌ای را شاهد هستیم. سازمان برنامه و بودجه هم در این میان نقش دارد. چون یکی از سرچشمه‌های تورم در ایران را باید در نظام بودجه‌ای کشور جستجو کنیم. نظام بودجه‌ای مبتنی بر اصول کارشناسی نیست و بر اساس چانه زنی و تقسیم و توزیع پول است. سرچشمه تورم در اقتصاد ایران در سازمان برنامه و بودجه، سازمان مدیریت و سازمان‌های مرتبط با بودجه است. حتی شورای نگهبان که بودجه را تصویب می‌کند هم در تورم دخیل است.

دهک سوم روزانه ۱۹۳۴ کالری مصرف می‌کند. هر فرد برای تامین ۱۹۳۴ کالری در روز در تیر ماه ۹۹، نیاز به هزینه ۳۵۰ هزار تومان داشته است. با توجه به اینکه متوسط بعد خانوار در هر دهک متفاوت از دهک دیگر است، در نتیجه میانگین هزینه مورد نیاز هر خانوار برای حداقل‌های خوراکی متفاوت است. با این حال مطابق داده‌های مرکز آمار، میانگین بعد خانوار‌های کل کشور در محدوده ۳. ۳ نفر قرار دارد.

راهکار برون رفت از این وضعیت، اصلاح ساختاری اقتصاد ایران است، اما چون دردناک است انجام نمی‌شود. چون هزینه‌اش را هیچ دولتی تقبل نمی‌کند. اما اقتصاد ایران الان در شرایط مناسبی برای اصلاح نیست. مثل این می‌ماند بیماری که غده‌ای در بدن دارد در آی سی یو باشد اگر بخواهیم درمان شود باید اول از آی سی یو خارج شود علایم بالینی‌اش برگردد و به ثبات برسد بعد آن غده درمان شود. اقتصاد ایران در شرایط عادی نیست بنابراین باید علایم حیاتی آن را برگرداند. اقتصاد باید در وضعیت ثبات قرار بگیرد تا  بعد به جراحی‌های ساختاری پرداخت. یکی از راه‌های برگرداندن علایم حیاتی اقتصاد ایران رفع تحریم و یکی استفاده از ظرفیت‌های داخلی اقتصاد ایران است.

بررسی‌ها از وضعیت قیمت در ۲۴ قلم کالای خوراکی نشان می‌دهد که در تیر ماه امسال بیشترین افزایش قیمت مربوط به برنج خارجی با ۸۵ درصد افزایش است که به طور متوسط هر کیلو ۱۶ هزار و ۴۰۰ تومان قیمت خورده است، قیمت این کالا نسبت به خرداد ماه ۱۸.۲ درصد افزایش داشته است.

معاون اقتصادی و محاسبات مرکز آمارگفت: به‌واسطه نوسانات مختلف، نرخ تورم ماهانه به ۶.۴ درصد رسیده است و درصورت پیشروی با همین روند، این عدد تا پایان سال می‌تواند بسیار بزرگ شود.

گروه «چای، قهوه، نوشابه و ...» با ۴۶.۴، «مبلمان و لوازم خانگی» ۳۴.۱ و «پوشاک و کفش» با ۳۴.۴ درصد بالاترین تورم سالانه را در بین کالا‌ها و خدمات مصرفی داشته است. این در حالی است که «تفریح و فرهنگ» با ۷.۳، «روغن و چربی‌ها» ۱۷، «میوه و خشکبار» ۱۸ و گروه «گوشت قرمز و ماهیان» با حدود ۱۸ درصد کمترین تورم سالانه را دارد.

در ماهی که گذشت ۲۷۸ بنگاه بورس توانستند بازده بالاتر از تورم ماهانه از آن سهامداران خود کنند و با کسر تورم ۴/ ۶ درصدی تیرماه، با رشدی بین ۲/ ۰ درصد تا ۱۷۴ درصد همراه شدند. از همه گروه‌ها می‌توان در میان برندگان بورس تیرماه یافت، اما عموما تمامی زیرمجموعه‌های گروه‌های بزرگ کامودیتی‌محور سودی بیشتر از تورم ماهانه از آن سهامداران خود کردند.

قیمت‌ها در اولین ماه تابستان به اوج حرارت رسید. مطابق اعلام مرکز آمار ایران، در تیر ماه، تورم ماهانه به ۴/ ۶ درصد رسید؛ درحالی‌که اقتصاد ایران در دهه ۹۰، فقط در مهر ماه ۹۷، تورم ی بیش از این را تجربه کرده بود. افزایش قیمت اجاره‌بهای مسکن و افزایش شاخص قیمت خوراکی‌ها را می‌توان ۲ عامل پررنگ در اوج‌گیری شاخص قیمت مصرف‌کننده دانست. اوج‌گیری تورم ماهانه موجب شد تا تورم نقطه‌ای نیز با رشد ۴/ ۴ درصدی نسبت به خرداد، به ۹/ ۲۶ درصد برسد.

بی‌تردید افزایش نامتناسب نقدینگی برای هیچ اقتصادی تجویز نمی‌شود، اما دیدگاهی که رشد بی‌رویه نقدینگی را که معلول یکسری مناسبات فاسد و رانتی است، علت‌العلل در نظر بگیرد و به عوامل ریشه‌ای، ساختاری و نهادی توجهی نکند، راهگشا و چاره‌گشای بحران‌های امروز اقتصاد کشور نبوده و نیست، چنانچه در هفت سال گذشته تجربه شده است.

برخی ادعا می‌کنند که بزرگ‌تر شدن بورس لزوما به معنای رشد اقتصادی، رونق بازارها، اعتماد و سود دهی کسب و کار‌ها و مسائلی از این دست است. در حالی‌که تجربه ونزوئلا دقیقا عکس این مساله را نشان می‌دهد. درست همزمان با دورانی که بورس در این کشور آمریکای لاتین رکورد‌های صعودی تاریخی از خود بر جای می‌گذاشت، ارزش بازار همزمان در حال کاهش و بسیاری از شرکت‌ها در حال ورشکستگی بودند. کماکان پس از ۵ سال بروز ابر تورم در این اقتصاد فروپاشیده، نرخ تورم ۴ رقمی و آخرین آمار صندوق بین‌المللی پول حاکی از نرخ بیکاری ۵۰ درصدی است.