حکم برکناری یون سوک یول به‌عنوان نقطه عطفی در تاریخ معاصر کره جنوبی، نه‌تنها پایانی بر یک بحران سیاسی طولانی بود، بلکه چالشی برای بازتعریف نظم سیاسی این کشور به شمار می‌آید. در میان شکاف‌های عمیق سیاسی، افزایش تنش‌ها با کره شمالی و چین و پیامد‌های سیاست‌های تجاری ترامپ، کره جنوبی بار دیگر آزمونی برای استحکام دموکراسی خود تجربه کرد.
فرارو– چوی سانگ هون رئیس دفتر سئول روزنامه نیویورک تایمز
به گزارش فرارو به نقل از روزنامه نیویورک تایمز، پس از ماه‌ها کشاکش سیاسی، روز جمعه دیوان عالی کره جنوبی با صدور حکم نهایی برای برکناری یون سوک یول، رئیس‌جمهور استیضاح‌شده نقطه پایانی بر این فصل پرتنش از تاریخ معاصر کشور گذاشت و مسیر را برای انتخاب رهبری جدید هموار ساخت.
همه‌چیز از دسامبر آغاز شد، زمانی‌که اعلام وضعیت حکومت نظامی فضای سیاسی کشور را ملتهب کرد؛ تصمیمی که به سرعت با واکنش تند پارلمان روبه‌رو شد و در نهایت، با تصویب استیضاح رئیس‌جمهور، بحران را وارد مرحله‌ای بی‌سابقه کرد. این تحولات سلسله‌وار، شکافی عمیق و پایدار در ساختار دوقطبی سیاست کره جنوبی ایجاد کرده است؛ شکافی که اکنون به‌نظر می‌رسد ترمیم آن بسیار پیچیده‌تر و زمان‌برتر از آن چیزی‌ست که ناظران در ابتدا انتظار داشتند. در ماه‌های اخیر، خیابان‌های سئول به عرصه‌ای از صف‌آرایی و تقابل سیاسی بدل شده است. حامیان و مخالفان یون، بی‌اعتنا به سرمای طاقت‌فرسای زمستان، به‌طور مداوم در تجمعات خیابانی حضور یافته‌اند.
در حالی‌که کره جنوبی هنوز از تبعات سیاسی برکناری رئیس‌جمهور یون سوک یول عبور نکرده، این کشور ناگزیر است در غیاب یک رهبر منتخب، با چالش‌های فزاینده‌ای در عرصه بین‌الملل روبه‌رو شود؛ چالش‌هایی که از تقویت بی‌سابقه همکاری‌های نظامی میان کره شمالی و روسیه گرفته تا تنش‌های اقتصادی ناشی از موج تازه تعرفه‌هایی است که دولت ترامپ علیه شرکای تجاری خود از جمله سئول اعمال کرده است.
با این‌حال، حکم قاطع دیوان قانون اساسی در روز جمعه، پس از ماه‌ها بن‌بست و بلاتکلیفی، کورسوی امیدی برای بازگشت به ثبات سیاسی در این دموکراسی آسیایی برافروخت. یون سوک یول، که با وجود رأی پارلمان به استیضاح، همچنان در جایگاه رئیس‌جمهور باقی مانده بود، اکنون به‌طور رسمی عنوان «رئیس‌جمهور پیشین» را یدک می‌کشد. او در روز‌های آینده باید اقامتگاه ریاست‌جمهوری‌اش در تپه‌های مرکزی سئول را ترک کند.
طبق قانون، دولت موظف است ظرف ۶۰ روز آینده، انتخاباتی ملی برگزار کند تا جانشین قانونی او از دل صندوق‌های رأی بیرون بیاید. جمعه گذشته، تنها ساعاتی پس از اعلام رأی دادگاه، نشانه‌های نمادین پایان این فصل سیاسی نمایان شد: نشان‌های ریاست‌جمهوری از مقابل دفتر رسمی او پایین کشیده شد و یگان‌های نظامی در اقدامی نمادین، پرتره‌های رئیس‌جمهور برکنار‌شده را از دیوار‌ها برداشتند.
«این یک پیروزی برای دموکراسی کره جنوبی است.» این را دئوک هام سونگ، رئیس دانشکده مطالعات سیاسی دانشگاه کیونگی می‌گوید؛ جمله‌ای که هم بوی امید می‌دهد و هم یادآور هزینه‌های گزافی است که مردم این کشور برای رسیدن به حاکمیت قانون پرداخته‌اند. او با تأکید بر گذشته‌ای نه‌چندان دور می‌افزاید: «زمان برد، اما این بار، برخلاف گذشته، قانون بدون خونریزی و خشونت، مسیر را به پایان رساند و پیروز شد.» اعلام وضعیت حکومت نظامی از سوی رئیس‌جمهور یون، که تنها شش ساعت پس از تصویب، با دخالت سریع مجلس ملی لغو شد، نخستین باری بود که از زمان گذار به دموکراسی در دهه ۱۹۸۰، ارتش در مقام ابزاری برای مداخله سیاسی وارد صحنه می‌شد.
در حکمی که میلیون‌ها شهروند کره‌ای از طریق تلویزیون‌های خانگی، تلفن‌های همراه و نمایشگر‌های بزرگ شهری به‌صورت زنده دنبال کردند، دیوان قانون اساسی کره جنوبی روز جمعه رئیس‌جمهور یون سوک یول را به دلیل «نقض نظم قانون اساسی» و «خیانت به اعتماد عمومی» از قدرت برکنار کرد؛ حکمی تاریخی که نه‌تنها پایان یک ریاست‌جمهوری پرمناقشه را رقم زد، بلکه نقطه عطفی در تثبیت اصل حاکمیت قانون در یکی از پویاترین دموکراسی‌های آسیایی محسوب می‌شود.
ساعاتی پیش از صدور حکم، فضای سیاسی و احساسی سئول به اوج خود رسید. هزاران نفر از حامیان و مخالفان یون در خیابان‌های یخ‌زده پایتخت گرد آمدند. برخی در سرمای استخوان‌سوز شبانه، محل را ترک نکردند و تا طلوع، بی‌صبرانه در انتظار شنیدن سرنوشت رئیس‌جمهور ماندند؛ و زمانی که مون هیونگ‌بائه، رئیس دیوان قانون اساسی، قرائت رسمی حکم ۲۲ دقیقه‌ای خود را آغاز کرد، سکوتی سنگین جلسه را فرا گرفت. هر جمله از این بیانیه نه‌تنها مهر تأییدی بر اتهامات وارده به یون بود، بلکه به منزله بازتعریف خطوط قرمز در نظم سیاسی آینده کشور تلقی شد در میان جمعیت، برخی با دستان درهم‌فشرده و چهره‌هایی ملتهب، لحظه‌به‌لحظه به دهان قاضی چشم دوخته بودند و در انتظار اعلام نهایی حکم بودند.
با صدور رأی دادگاه، فضای اطراف ساختمان بلافاصله دستخوش هیجان و التهاب شد. مخالفان یون، غرق در شادی، فریاد سر دادند، دستانشان را به نشانه پیروزی بالا بردند و در آغوش یکدیگر آرام گرفتند. جانگ جه‌یوک، دانشجوی ۲۱ ساله‌ای که شب را با جمعی از هم‌دانشگاهی‌هایش در اطراف دادگاه به سر برده و تنها سه ساعت خوابیده بود، با لبخندی عمیق گفت: «این همان روزی است که چهار ماه تمام به خاطرش اعتراض کردم و لحظه‌شماری‌اش را کشیدم.»، اما در سوی دیگر، در میان هواداران یون، فضا رنگ و بویی کاملاً متفاوت داشت. صدا‌های معترض، فریاد‌های مأیوسانه و ناسزا‌ها در هوا پیچید. برخی با چهره‌هایی درهم و نگاه‌هایی سرشار از یأس، به نشانه شکست خم شده بودند؛ گروهی دیگر، اما با صدایی بلند، خشم خود را بی‌پرده فریاد می‌زدند.
یه چونگ‌هو، مردی ۶۵ ساله که از جزیره گئوژه در سواحل جنوبی کره جنوبی خود را به سئول رسانده و دو شب متوالی را در خیابان‌های اطراف برای حمایت از رئیس‌جمهور یون سپری کرده بود، پس از اعلام حکم با لحنی تلخ گفت: «قانون اساسی فروپاشیده است. این تصمیم، غیرقانونی است.» با این حال، برخلاف نگرانی‌های گسترده‌ای که پیش‌تر درباره بروز خشونت و درگیری وجود داشت، جمعیت‌ها به سرعت و بدون حادثه‌ای جدی متفرق شدند. نیرو‌های پلیس که در بالاترین سطح آماده‌باش بودند، با استقرار موانع بلند فلزی پیرامون ساختمان دادگاه، تمهیدات امنیتی سختگیرانه‌ای را به اجرا گذاشته بودند. مدارس اطراف به حالت تعطیل درآمدند و بسیاری از کسب‌وکار‌ها از کارکنان خود خواستند که آن روز را دورکاری کنند.
«امروز آغاز یک کره‌جنوبی واقعی است.» این جمله‌ای بود که لی جائه‌میونگ، رهبر اپوزیسیون، ساعاتی پس از صدور حکم تاریخی دادگاه بر زبان آورد. لی، که مدت‌هاست خواهان برکناری یون بوده، اکنون در موقعیتی قدرتمند قرار گرفته و به نظر می‌رسد بیش از هر زمان دیگری به رهبری حزب دموکرات نزدیک شده است. نظرسنجی‌ها نیز از جهشی چشمگیر در محبوبیت او حکایت دارند؛ به‌گونه‌ای که اگر همین امروز انتخابات ریاست‌جمهوری برگزار شود، لی محتمل‌ترین گزینه برای پیروزی خواهد بود.
در مقابل، اردوگاه رئیس‌جمهور یون در وضعیت دشوار و پیچیده‌ای گرفتار شده است. حزب مردم قدرت، هنوز موفق به معرفی چهره‌ای قدرتمند برای رقابت نشده و در برابر موج سنگین سیاسی که در حال شکل‌گیری است، غافلگیر به نظر می‌رسد. آقای یون، پس از اعلام رأی دادگاه، در بیانیه‌ای محتاطانه از هواداران خود تشکر کرد و از مردم عذر خواست. او بدون آن‌که مستقیماً از تصمیم دادگاه انتقاد کند، تنها گفت: «متأسفم... متأسفم که نتوانستم انتظارات شما را برآورده کنم.»
در همین حال، حزب مردم قدرت، که ستون اصلی حمایت از یون محسوب می‌شود، با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که این رأی را «با فروتنی» می‌پذیرد. با این حال، در میان هواداران سرسخت یون، احتمال ادامه اعتراضات وجود دارد. کارشناسان سیاسی معتقدند بحران سیاسی جاری به این زودی فروکش نخواهد کرد و سایه آن همچنان بر فضای انتخاباتی سنگینی خواهد کرد. با این حال، آن بیونگ‌جین، استاد علوم سیاسی دانشگاه کیونگ‌هی، نسبت به آینده محتاطانه خوش‌بین است. او می‌گوید: «این بحران، تهدیدی سرنوشت‌ساز نخواهد بود.» به باور او، حزب مردم قدرت اکنون باید تمام تمرکز خود را معطوف به انتخابات پیش‌رو کند تا شاید بتواند بار دیگر موقعیت خود را در عرصه سیاسی بازیابد.
آقای یون با اقدامی ناگهانی و جنجال‌برانگیز در سوم دسامبر، با اعلام حکومت نظامی، کره‌جنوبی را به ورطه یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های سیاسی دهه‌های اخیر کشاند. در شرایطی که جهان در حال آماده شدن برای بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید بود و فضای بین‌المللی نیازمند ثبات و هماهنگی در سئول به نظر می‌رسید، یون به‌جای گفت‌و‌گو و یافتن راه‌حل‌های دوحزبی، مسیر تقابل را برگزید: با تکیه بر نیروی نظامی، مجلس ملی را تحت کنترل گرفت و منتقدانش را «نیرو‌های ضد دولتی» نامید.
اما این حرکت با واکنشی سریع و گسترده از سوی مردم مواجه شد. شهروندان خشمگین به خیابان‌ها آمدند، مقاومت مدنی شکل گرفت و در سایه این فشار اجتماعی، نمایندگان مجلس توانستند بار دیگر گرد هم آیند و با رأی قاطع، حکومت نظامی را ملغی کنند. این بسیج مردمی نه تنها مانع از تحکیم قدرت اضطراری یون شد، بلکه در نهایت او را تا آستانه سقوط پیش برد و به استیضاحش انجامید. پیامد این بحران، دولت موقتی بود که در حالی سکان امور را در دست گرفت که نه از مشروعیت کامل برخوردار بود و نه از پشتوانه مردمی.
کره‌جنوبی توانسته از بدترین پیامد‌ها عبور کند و در پایان یک بحران سیاسی طولانی‌مدت، روزنه‌ای از امید را ببیند.» این ارزیابی لایف-اریک ایزلی، استاد مطالعات بین‌الملل در دانشگاه زنان ایهوا در سئول، به‌روشنی اهمیت رأی تاریخی روز جمعه را بازتاب می‌دهد. او تأکید کرد: «و این تحول، در زمانی بسیار حساس رخ داد؛ چراکه دولت آینده سئول باید هم‌زمان با تهدید‌های نظامی کره شمالی، فشار‌های دیپلماتیک چین و موج جدید تعرفه‌های تجاری ترامپ مقابله کند.»
با این حال، تبعات سیاسی این تحولات به این‌جا ختم نمی‌شود. استیضاح یون، ضربه‌ای سنگین به اردوگاه محافظه‌کاران وارد کرد و زخم عمیق دیگری بر پیکره اعتبار این جناح سیاسی برجای گذاشت. او دومین رئیس‌جمهور محافظه‌کار پیاپی بود که با رأی استیضاح از قدرت کنار گذاشته شد؛ سناریویی که پیش‌تر نیز در سال ۲۰۱۷ برای پارک گئون-هی رقم خورده بود. این رشته وقایع، دریچه‌ای تازه برای اپوزیسیون گشوده تا با اعتمادبه‌نفس بیشتر به‌سوی بازپس‌گیری قدرت گام بردارد و شاید هم مسیر سیاست خارجی کره‌جنوبی را از نو تعریف کند.
یون با اتخاذ موضعی تند در برابر کره شمالی و چین و افزایش رزمایش‌های مشترک با ایالات متحده، موفق شد پایگاه محافظه‌کاران را به‌طور گسترده به‌سوی خود جلب کند. او همچنین با ترمیم روابط پرتنش کره جنوبی و ژاپن، تحسین واشنگتن را برانگیخت؛ اقدامی که در راستای تقویت محور سه‌جانبه سئول، توکیو و واشنگتن در برابر نفوذ فزاینده چین ارزیابی شد.
اما در سوی دیگر، رقبای مترقی یون رویکردی متفاوت و مصالحه‌جویانه را ترجیح می‌دهند. آنها بر این باورند که گفت‌و‌گو با کره شمالی، راهی مؤثرتر برای مهار تنش‌ها و جلوگیری از درگیری است. همچنین تأکید دارند که اتخاذ سیاستی متوازن میان ایالات متحده، به‌عنوان مهم‌ترین متحد امنیتی سئول و چین، بزرگ‌ترین شریک تجاری کشور می‌تواند به منافع بلندمدت کره جنوبی خدمت کند و کشور را از تقابل‌های پرهزینه در امان نگه دارد.
به‌گفته دو-یئون کیم، پژوهشگر مرکز امنیت جدید آمریکا در سئول، «محافظه‌کاران در مسیر رقابت برای پیروزی در انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری با چالشی دشوار روبه‌رو هستند. اگر لی جائه‌میونگ پیروز شود، سیاست خارجی کره جنوبی احتمالاً دچار تغییراتی اساسی خواهد شد، چراکه پایگاه مترقی او خواهان اولویت‌های تازه‌ای در سیاست‌گذاری است.»
بحران، اما تنها به رقابت‌های انتخاباتی محدود نمی‌شود. اقدام بی‌سابقه یون در اعلام حکومت نظامی، بار دیگر این واقعیت تلخ را به نمایش گذاشت که کره‌جنوبی، حتی به‌عنوان یک دموکراسی مدرن، هنوز هم می‌تواند تا مرز یک کودتای نظامی پیش رود. کره جنوبی اکنون با مجموعه‌ای از بحران‌های ساختاری دست‌وپنجه نرم می‌کند: قطبی‌شدن سیاسی که هر روز عمیق‌تر می‌شود، ظهور پوپولیسم آنلاین که افکار عمومی را با سرعتی برق‌آسا دگرگون می‌سازد و خیزش راست افراطی که بی‌سابقه‌ترین نفوذ خود را در جریان اصلی سیاست تجربه می‌کند. در این میان، پارلمان نیز عملاً در باتلاقی از بن‌بست‌های حزبی گرفتار شده و توانایی تصمیم‌گیری مؤثر را از دست داده است.
