«موضوع رسانه‌ها و فضای مجازی به رفتارهای پرخطر و ضداجتماعی در چهارشنبه‌سوری، به نشر رفتارهای خشونت‌آمیز و آسیب‌زا دامن می‌زند. در برخی پلتفرم‌ها با پخش یا انتشار ویدیوها و تصاویری که گاهی حتی اغراق‌آمیز هستند روبه‌رو هستیم که تبدیل به الگویی برای نوجوانان و جوانان می‌شود. متأسفانه در خصوص تولید محتواهای مناسب، جذاب و مخاطب‌پسند و منطبق با ذائقه جوانان ضعف بسیاری داریم.»
یکی از مهم‌ترین نکات نگران‌کننده آتش افروزی‌های چهارشنبه سوری این است که ۴۷ درصد از مصدومان مراسم چهارشنبه‌سوری را افراد زیر ۱۸ سال تشکیل می‌دهند. طی سال‌های گذشته آسیب چشمی در صدر مصدومیت‌ها بوده و ۲۷ درصد مصدومان هم رهگذرانی بوده‌اند که ناخواسته در معرض انفجار مواد محترقه قرار گرفته‌اند، در حالی که ۷۳ درصد دیگر از میان تولیدکنندگان و استفاده‌کنندگان این مواد بوده‌اند.
به گزارش ایران، اگر این آمارها را کنار خرید و فروش مواد محترقه و فیلم‌های آموزشی تهیه مواد خطرناک بگذاریم، نشان می‌دهد با وجود هشدارهای مکرر مسئولان، همچنان خطرات ناشی از استفاده نادرست از مواد آتش‌بازی آخر سال وجود دارد و لزوم فرهنگ‌سازی، آگاهی‌بخشی و نظارت بیشتر، بیش از پیش احساس می‌شود. حال این سؤال مطرح می‌شود که چرا بعد از گذشت این همه سال هشدار، هنوز شاهد اتفاقات دلخراش در این سنت قدیمی هستیم؟!
روح‌الله ساعی، جامعه‌شناس در پاسخ به این سؤال که چرا آیین‌های سنتی تغییر نقش داده‌اند، می‌گوید: «متأسفانه گاهی وقتی از خانواده‌ها می‌پرسیم چهارشنبه‌سوری چه ویژگی‌هایی دارد، نمی‌دانند و از آن مطلع نیستند. اگر بخواهیم این موضوع را از منظر آسیب‌شناسی اجتماعی بررسی کنیم، چند مورد دارای اهمیت است؛ اول اینکه کارکردهای سنتی خاصیت خود را از دست داده‌اند؛ فلسفه چهارشنبه‌سوری این است که خانواده‌ها در کنار هم باشند و آداب این شب را برپا کنند تا نشاط و شادابی اجتماعی ایجاد شود اما خیلی شاهد این موضوع نیستیم. متأسفانه آداب زیبا، جای خود را به رفتارهای ضداجتماعی داده‌اند.»
به اعتقاد کارشناسان، رسانه‌ها در بازآفرینی سنت‌ها نقشی تأثیرگذار دارند. ساعی می‌گوید: «موضوع رسانه‌ها و فضای مجازی به رفتارهای پرخطر و ضداجتماعی در چهارشنبه‌سوری، به نشر رفتارهای خشونت‌آمیز و آسیب‌زا دامن می‌زند. در برخی پلتفرم‌ها با پخش یا انتشار ویدیوها و تصاویری که گاهی حتی اغراق‌آمیز هستند روبه‌رو هستیم که تبدیل به الگویی برای نوجوانان و جوانان می‌شود. متأسفانه در خصوص تولید محتواهای مناسب، جذاب و مخاطب‌پسند و منطبق با ذائقه جوانان ضعف بسیاری داریم.»
البته جامعه‌شناسان بر این باورند که وقوع خشونت و رفتارهای پرخاشگری در سطح جامعه ناشی از عواملی چون بحران‌های اقتصادی، اجتماعی و روانی است. با توجه به اینکه جوانان در طول سال امکانی برای تفریحات مختلف ندارند، این را در قالب رفتارهای خشن بروز می‌دهند.
فقدان فضای تفریحی و تفریحات سالم برای جوانان و نوجوانان، مسأله دیگری است که این جامعه‌شناس به آن اشاره می‌کند: «کمبود امکاناتی که جوانان یا گروه‌های مختلف اجتماعی بتوانند در اوقات فراغتشان تفریحات خود را داشته باشند، بسیار محسوس است. تفریحات موجود، یا کم یا پرهزینه است و عملاً افراد امکانی پیدا نمی‌کنند تا شادی کنند و می‌بینیم گاهی به هرج و مرج اجتماعی تبدیل می‌شود.» ساعی معتقد است: «متأسفانه در مناسبت‌هایی از این دست، شاهد ضعف نهادهای اجتماعی و مسئول هستیم. خیلی به این مناسبت‌ها پرداخته نمی‌شود، یعنی تولید محتواهای مفیدی برای آن‌ها صورت نمی‌گیرد و برنامه‌ریزی‌های مناسبی توسط نهادهای نظارتی و انتظامی انجام نمی‌شود و همین باعث می‌شود شاهد اتفاقات ناگوار باشیم.»
بسیاری از افراد در چهارشنبه آخر سال رفتارهایی انجام می‌دهند که اصطلاحاً در عرف جامعه به آن حرکات غیرمتعارف می‌گوییم؛ به عنوان مثال به خودروی افراد آسیب می‌زنند یا موجب اذیت و آزار مردم می‌شوند. محمدرضا قنبری، مستشار قضایی و مدیرکل معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه در مورد جرم‌انگاری متخلفان چهارشنبه آخر سال می‌گوید: «اگر اقداماتی که در چهارشنبه آخر سال انجام می‌شود به برهم زدن نظم و آسایش عمومی و ایجاد رعب و وحشت بین مردم جامعه منجر شود، در ماده ۶۱۸ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات و ماده ۶۱۹ قانون تعزیرات به حبس از سه ماه تا یک سال و ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد.»
بخش دیگری از افراد که در چهارشنبه آخر سال مشمول مجازات می‌شوند، افرادی هستند که اقدام به خرید، حمل، توزیع و فروش مواد محترقه غیرمجاز می‌کنند و بر اساس ماده ۱۲ قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز، مورد قضاوت قرار خواهند گرفت. او می‌گوید: «در قانون آمده اگر کسی به شکل غیرقانونی و غیرمجاز مواد محترقه و شوکرها را خریداری، نگهداری و حمل یا مبادرت به توزیع و فروش کند، به حبس از ۹۱ روز تا ۶ ماه محکوم خواهد شد.
بنابراین برای افرادی که در چهارشنبه آخر سال جزو فروشندگان مواد محترقه یا توزیع‌کننده هستند یا حتی اقدام به نگهداری و حمل این مواد کنند، همه را قانونگذار جرم دانسته است. نکته‌ای که باید اضافه کنم این است که در قانون، قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز و هر کدام از موادی که در چهارشنبه‌سوری مورد استفاده قرار می‌گیرد، جرم‌انگاری شده و مجازات‌های جداگانه‌ای برای آن در نظر گرفته شده است.»
قنبری می‌گوید: «حتی اگر کسی از این مواد استفاده کند و صدمه ببیند، می‌توانیم بر اساس ماده ۴۹۲ قانون مجازات اسلامی فردی را هم که سبب بروز این جنایت شده، مجازات کنیم که حتی ممکن است جنایتی که اتفاق افتاده موجب قصاص و دیه شود. البته شاید خیلی از سوداگران عرضه فروش مواد منفجره نمی‌دانند ممکن است خانواده قربانی بتواند از آن‌ها مطالبه دیه داشته باشد.»
این جرم‌شناس در مورد اینکه چرا بعضی از رفتارهای غلط و گاه مجرمانه این‌قدر وارد متن زندگی افراد شده که تبدیل به یک عرف غلط می‌شود، معتقد است: «بخشی به سود مجرمانه‌ای که سوداگران عرضه فروش مواد محترقه و منفجره از محل فروش این مواد به دست می‌آورند، برمی‌گردد. آن‌ها به فکر سود خودشان با رفتارهای مجرمانه هستند.
بخشی به نبود آگاهی مردم مربوط می‌شود. مردم حتی تصور نمی‌کنند مرتکب جرم شده‌اند.» بسیاری از فروشندگان این محصولات بجز فضای مجازی در اطراف مدارس پرسه می‌زنند و از آنجا که مسئولان مدرسه هم تنها در حیطه مدرسه موظف به حراست از کودکان و نوجوانان هستند، در بیرون از مدرسه، نوجوانان را هدف قرار می‌دهند.
این موضوعی است که مدیر کل معاونت اجتماعی با تأیید آن می‌گوید: «متأسفانه این اتفاق می‌افتد و باید بر اساس شنیده‌ها صحبت‌های شما را تأیید کنم اما برنامه‌های متعددی از ارسال پیامک‌های انذاری که حاوی اطلاع‌رسانی به والدین است تا استفاده از بنر و سایر اطلاع‌رسانی‌ها از طریق صداوسیما و اعلام تذکرات لازم برای آگاهی‌بخشی به والدین و اولیای مدارس برای پیشگیری از وقوع این‌گونه جرایم پیش‌بینی شده است.»
قنبری در پایان با اشاره به قانون حمایت از اطفال و نوجوانان از خانواده‌ها می‌خواهد: «برابر این قانون، اگر بر اثر بی‌توجهی و سهل‌انگاری والدین، فرزندشان بر اثر حادثه فوت کند، والدین به دو سال حبس محکوم خواهند شد و اگر حادثه منجر به از دست رفتن یکی از حواس، قطع عضو، ازکارافتادگی عضو، زوال عقل، بروز بیماری صعب‌العلاج یا دائمی جسمی یا روانی و ایراد جراحت شود، والدین به مجازات حبس تا شش ماه محکوم می‌شوند.
بنابراین حتی اگر کودکی در حوادث چهارشنبه‌سوری دچار نقص عضو شود یا استخوانش بشکند، قانونگذار والدین را به ۹۱ روز حبس محکوم خواهد کرد. توصیه می‌کنم در ایام چهارشنبه‌سوری والدین نظارت بیشتری بر رفتار فرزندان داشته و در کنار آن‌ها باشند، این حضور مانع از اقدامات مجرمانه و خطرناک می‌شود.»
