به بیان ساده، دسترسی به منابع فرهنگی، فرصت‌های شغلی بهتری ایجاد می‌کند، باعث نوآوری در محیط‌های کاری می‌شود و مشارکت اجتماعی را افزایش می‌دهد.
حمزه سلمان‌پور طی یادداشتی در عصرایران نوشت: در کشور ما، مشکلات اقتصادی و معیشتی به حدی فراگیر شده که توجه به مقوله فرهنگ از اولویت بسیاری از اقشار جامعه خارج شده است. در حالی که نابرابری‌های اقتصادی تنها عامل شکل‌گیری فقر نیستند، فقر فرهنگی نیز به‌عنوان چالشی پنهان در بطن جامعه نقش ایفا می‌کند. با رشد سریع فناوری و جهانی‌شدن، فرصت‌های موفقیت دیگر صرفاً به میزان درآمد افراد محدود نمی‌شود؛ بلکه سرمایه‌های فرهنگی، زبانی، هنری و ادبی که فرد در طول زندگی کسب می‌کند نیز در تعیین موقعیت اجتماعی او نقش تعیین‌کننده‌ای دارند.
فقر فرهنگی به معنای محرومیت از سرمایه‌های فرهنگی است؛ سرمایه‌هایی که شامل آموزش هنر، ادبیات، میراث فرهنگی، آداب و رسوم و حتی نحوه گفتار می‌شود. اگرچه ممکن است این مفهوم در نگاه اول با نابرابری‌های اقتصادی پیوند بخورد، اما در اصل پدیده‌ای چندبعدی است که در سطوح فردی، اجتماعی و اقتصادی تأثیرگذار است. پیر بوردیو، جامعه‌شناس فرانسوی، تأکید می‌کند: «سرمایه فرهنگی، زبانی است که افراد از طریق آن به خود و دنیای پیرامون‌شان معنا می‌بخشند.»
بوردیو با معرفی مفاهیمی مانند سرمایه فرهنگی و هابیتوس نشان داد که نابرابری در دسترسی به منابع فرهنگی، نه‌تنها شکاف‌های طبقاتی را بازتولید می‌کند، بلکه آنها را نامرئی و طبیعی جلوه می‌دهد. او معتقد بود که فرهنگ صرفاً مجموعه‌ای از سلیقه‌های فردی نیست، بلکه ابزاری برای تثبیت جایگاه اجتماعی افراد است. در این میان، هابیتوس یا عادات شکل‌گرفته در بستر اجتماعی، رفتار‌ها و انتخاب‌های افراد را به‌گونه‌ای هدایت می‌کند که تفاوت‌های طبقاتی حفظ و تقویت شوند، بدون آنکه به‌وضوح قابل مشاهده باشند.
یکی از نظریه‌های مهم در این حوزه، نظریه چرخه فقر است که اسکار لوییس، جامعه‌شناس آمریکایی، آن را مطرح کرده است. بر اساس این نظریه، جوامعی که از سرمایه‌های فرهنگی محروم‌اند، در چرخه‌ای از فقر گرفتار می‌شوند. به بیان دیگر، عدم دسترسی به آموزش باکیفیت، محیط‌های فرهنگی پویا و الگو‌های الهام‌بخش، به نسل‌های بعدی انتقال می‌یابد و موجب تداوم نابرابری‌های فرهنگی و اقتصادی می‌شود. به گفته لوییس، فقر تنها یک مسئله مادی نیست، بلکه محرومیت از فرهنگ غنی و آگاهی نیز در تثبیت شرایط نامطلوب اجتماعی نقش دارد.
تحقیقات اخیر در دانشگاه‌های کمبریج و استنفورد نشان داده‌اند که در مناطقی که دسترسی محدودی به مراکز فرهنگی، کتابخانه‌ها و فضا‌های هنری دارند، فقر از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. به عبارت دیگر، کودکانی که در این خانواده‌ها رشد می‌کنند، نه‌تنها از منابع اقتصادی محروم‌اند، بلکه امکان بهره‌گیری از سرمایه‌های فرهنگی را نیز ندارند.
از منظر جامعه‌شناختی، فقر فرهنگی نه‌تنها موجب کاهش آگاهی و خلاقیت فردی می‌شود، بلکه به‌تدریج حس تعلق و مشارکت اجتماعی را نیز از بین می‌برد. یکی از مطالعات منتشرشده در American Journal of Sociology نشان داده است که فقر فرهنگی در شهر‌های بزرگ باعث افزایش احساس انزوا و بیگانگی در میان افراد می‌شود. عدم دسترسی به برنامه‌های فرهنگی و هنری، هویت و احساس تعلق را تضعیف کرده و در نهایت منجر به انزوای اجتماعی می‌شود. همچنین نبود الگو‌های فرهنگی موفق مانع از شکوفایی استعداد‌ها شده و نسل‌های آینده را در چرخه‌ای از فقر نگه می‌دارد.
از نظر اقتصادی نیز این پدیده اثرات عمیقی دارد. گزارش‌های The Economist و بانک جهانی نشان داده‌اند که مناطقی با سطح بالای سرمایه فرهنگی، حتی در مواقع بحرانی همچون جنگ و نابسامانی سیاسی، توانسته‌اند سریع‌تر از نابرابری‌های اقتصادی عبور کنند. دسترسی به آموزش‌های تخصصی، هنری و فرهنگی، بستر مناسبی برای نوآوری و کارآفرینی فراهم می‌کند. در مقابل، فقدان این منابع باعث می‌شود افراد در بازار کار رقابت‌پذیر نباشند و رشد اقتصادی آنها متوقف شود. برای مثال، پژوهش‌ها نشان داده‌اند که سرمایه‌گذاری در فضا‌های فرهنگی و هنری مانند کتابخانه‌های عمومی و مراکز فرهنگی، نه‌تنها موجب افزایش سطح آگاهی و خلاقیت می‌شود، بلکه می‌تواند عاملی کلیدی در شکستن چرخه فقر باشد.
در مطالعات جامعه‌شناسان معاصر نیز تأکید زیادی بر هم‌تنیدگی سرمایه‌های فرهنگی و اقتصادی وجود دارد. به عنوان مثال، لوئیک واکانت در تحلیل‌های مشهور خود از حاشیه‌نشینی شهری به این نتیجه رسیده است که عدم دسترسی به منابع فرهنگی موجب ایجاد فضا‌های اجتماعی نامساعد و تقویت نابرابری‌های طبقاتی می‌شود. در همین راستا، مانوئل کاستلز در این زمینه بیان می‌کند که دسترسی به منابع فرهنگی نه تنها نوآوری و کارآفرینی را تحریک می‌کند، بلکه مشارکت اجتماعی را نیز بهبود می‌بخشد و فرصت‌های شغلی بهتری ایجاد می‌کند.
این یافته‌ها بر اهمیت سرمایه‌گذاری در حوزه فرهنگ به‌عنوان راهکاری کلیدی برای کاهش نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی تأکید دارند و نشان می‌دهند که بهبود دسترسی به سرمایه‌های فرهنگی می‌تواند چرخه فقر را در نسل‌های آینده بشکند.
به بیان ساده، دسترسی به منابع فرهنگی، فرصت‌های شغلی بهتری ایجاد می‌کند، باعث نوآوری در محیط‌های کاری می‌شود و مشارکت اجتماعی را افزایش می‌دهد. بنابراین، فقر فرهنگی علاوه بر کاهش توان فردی در بهره‌برداری از فرصت‌های اقتصادی، به تضعیف ساختار اجتماعی جامعه نیز کمک می‌کند. ارتباط متقابل این عوامل نشان می‌دهد که وضعیت امروز ایران، به‌ویژه برای اقشار کم‌درآمد، تا چه حد بحرانی است و مشکلات اقتصادی و معیشتی چگونه آینده نسل‌های بعدی را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
فقر فرهنگی، زنجیره‌ای پیچیده از عوامل متعدد است که بر جامعه تأثیر می‌گذارد. برای شکستن این چرخه، اصلاحات عمیقی در سیستم‌های آموزشی و فرهنگی لازم است. سرمایه‌گذاری در آموزش باکیفیت، تقویت زبان مادری برای کودکان غیرفارسی‌زبان، حمایت از حوزه‌های هنری، توسعه رسانه‌های فرهنگی و فراهم‌سازی فرصت‌های برابر برای دسترسی به منابع فرهنگی، از جمله اقداماتی هستند که در طول زمان می‌توانند به شکستن این چرخه کمک کنند.
بررسی روند‌های مثبت در کشور‌های توسعه‌یافته نشان می‌دهد که اصلاح نظام‌های آموزشی و فرهنگی نه‌تنها شرایط فردی را بهبود می‌بخشد، بلکه به شکوفایی اقتصادی نیز کمک می‌کند. در نهایت، مقابله با فقر فرهنگی نیازمند تعامل میان سیاست‌گذاران، آموزش‌گران، هنرمندان و جامعه‌شناسان است. آنچه امروز با آن مواجهیم، نه‌تنها چالشی برای نخبگان، بلکه فرصتی برای تغییر است؛ فرصتی که اگر از آن بهره نبریم، نسل‌های آینده نیز در چرخه‌ای از فقر فرهنگی و اقتصادی گرفتار خواهند شد. خروج از این چرخه، نیازمند تلاش بلندمدت و سرمایه‌گذاری مداوم در حوزه فرهنگ و آموزش است.
