مهرماه ۱۴۰۰ بود که تقی پور در مجلس شورای اسلامی به عنوان رئیس «کمیته طرح صیانت» انتخاب شد. طرحی که بر اساس بخشی از بند‌های آن فعالیت افراد و سازمان‌ها در پیام‌رسان‌های مسدود شده جرم تلقی می‌شد و پیام‌رسان‌های خارجی فیلتر نشده نیز تنها دو ماه فرصت داشتند شرایط خود را با قوانین داخل کشور تطبیق دهند. در همان دوران «محمدجواد آذری جهرمی»، وزیر وقت ارتباطات و فناوری اطلاعات، این طرح را عامل انسداد فضای مجازی و مبهم‌تر شدن حکمرانی سایبری دانست
فرارو- روز چهارشنبه سوم بهمن ماه، اعضای هیات رئیسه فراکسیون هوش مصنوعی مجلس مشخص شدند. اعضای این فراکسیون شامل «رضا تقی پور انوری» نماینده مردم تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس (به عنوان رئیس) و «مصطفی طاهری»، نماینده زنجان و طارم و «محمد جلالی»، نماینده محلات و دلیجان به ترتیب به عنوان نایب رئیسان اول و دوم فراکسیون هوش مصنوعی و فناوری‌های دانش بنیان می‌شوند. برخی از این چهره‌ها به خصوص به علت اظهارنظرهایشان در خصوص محدودیت‌های فضای مجازی شناخته شده هستند. همچنین «سید علی یزدی‌خواه»، نماینده، تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس به عنوان دبیر و بهروز «محبی نجم آبادی»، نماینده شهرستانهای سبزوار، جغتای، جوین، خوشاب، داورزن و ششتمد به عنوان سخنگوی فراکسیون هوش مصنوعی و فناوری‌های دانش بنیان مجلس دوازدهم انتخاب شدند.
به گزارش فرارو، فراکسیون هوش مصنوعی، قدمت زیادی ندارد و اولین بار در سال ۱۴۰۲ تشکیل شده است. از همان روز‌های آغاز به کار این فراکسیون، نگاه‌ها به فراکسیون هوش مصنوعی، با بیم و امید‌هایی همراه بود. نکته جالب این که «رضا تقی پور»، طراح صیانت از فضای مجازی از ابتدا در این فراکسیون حضور داشته و این نخستین باری نیست که رئیس این فراکسیون شده است، اما مسأله این است که در این فراکسیون چه خبر است و دیدگاه اعضای آن چگونه است؟
هر جا اسم طرح صیانت فضای مجازی می‌آید، نام تقی پور می‌درخشد
«رضا تقی پور»، نماینده تهران و متولد شهر مراغه است. او یکی از گزینه‌هایی بود که حدس زده می‌شد پس از سکانداری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در کابینه دولت احمدی نژاد، برای بار دوم نیز راهی همین وزارتخانه شود. هرچند این اتفاق نیفتاد، اما اظهارنظر‌های متعدد تقی پور در حوزه فیلترینگ و فضای مجازی، آوازه نام او را در ان بازه زمانی به عنوان یک نماینده مجلس پررنگ‌تر از وزیر ارتباطات کرد. یکی از نکات جنجالی آن دوران، ماجرای مصاحبه‌ای منتسب به تقی پور است که تسنیم منتشر و سپس از خروجی خود حذف کرد. در آن مصاحبه، تقی پور به شکلی بسیار تند به فضای مجازی و فعالیت شبکه‌های اجتماعی پرداخته بود. برای مثال در آن مصاحبه جملاتی از جمله این که «پیام‌رسان‌های خارجی مسدود می‌شوند، مگر اینکه قانون ما را بپذیرند… همه کاربران باید احراز هویت شوند… حبس و جزای نقدی برای توزیع و انتشار فیلترشکن… کنترل پیام‌ها در صورت «شروع» به ارتکاب جرائم علیه امنیت داخلی» به چشم می‌خورد.
پیش از دولت سیزدهم، تقی پور در دولت احمدی نژاد هم ردپای خود را در وزارت ارتباطات ثبت کرده است. بین سال‌های ۸۵ تا ۸۷ تقی پور، مدیرعامل صنایع مخابرات (صما) بود، اما در دولت اول محمود احمدی‌نژاد به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات راه یافت و معاون وزیر و رئیس سازمان فضایی شد. در مدتی کوتاه پس از آن هم، احمدی نژاد تصمیم گرفت عنوان وزیر را به تقی پور داده و او را به عنوان وزیر ارتباطات انتخاب کند. محدودیت پهنای باند ۱۲۸ کیلوبیت بر ثانیه برای کاربران خانگی و پیگیری «شبکه اینترنت ملی» در کنار جملاتی از جمله: «موتور‌های جست‌و‌جو، موتور‌های جاسوسی‌اند و اینترنت فعلی دارای مبنای اومانیستی و لیبرالیستی است» از مهمترین یادگاری‌های دوران وزارت تقی پور است.
مهرماه ۱۴۰۰ بود که تقی پور در مجلس شورای اسلامی به عنوان رئیس «کمیته طرح صیانت» انتخاب شد؛ طرحی که بر اساس بخشی از بند‌های آن، فعالیت افراد و سازمان‌ها در پیام‌رسان‌های مسدود شده جرم تلقی می‌شد و پیام‌رسان‌های خارجی فیلتر نشده نیز دو ماه فرصت داشتند شرایط خود را با قوانین داخل کشور تطبیق دهند. در همان دوران «محمدجواد آذری جهرمی»، وزیر وقت ارتباطات و فناوری اطلاعات، این طرح را عامل انسداد فضای مجازی و مبهم‌تر شدن حکمرانی سایبری دانست. «مسعود پزشکیان» که در آن دوره نماینده مجلس بود، این طرح را بی‌ثمر دانست و گفت همان‌طور که مخالفت با رادیو و حمام و ویدئو به جایی نرسید، این طرح هم به جایی نمی‌رسد. «عباس عبدی»، از فعالان سیاسی اصلاح طلب نیز دلیل این طرح را ترس از آگاهی مردم و آزادی دانست و نام آن را «تدلیس» (به معنای فریبکاری و عوام‌فریبی) خواند؛ اگرچه پرونده طرح صیانت همچنان در هاله‌ای از ابهام است و تکلیف آن مشخص نشد، اما عقاید تقی پور تغییر ویژه‌ای نکرده است.
حدود یک ماه پیش و اوایل بهمن ماه یا به عبارتی دقیق‌تر در اوج روز‌هایی که اخبار تشکیل جلسات شورای عالی مجازی مورد توجه افکار عمومی قرار داشت، رضا تقی‌پور در یک برنامه تلویزیونی تاکید کرد که حکمرانی فضای مجازی با فیلترینگ تفاوت دارند و رسانه‌ها نباید در «تله رسانه‌ای» بیفتند. با این وجود، کمتر از یک روز بعد از این اظهارات، پایگاه خبری «خبرآنلاین» در گزارشی مدعی شد که رضا تقی پور در حال جمع آوری امضا از نمایندگان برای مخالفت با رفع فیلترینگ است، اما بانیان اصلی آن اعضای جبهه پایداری به ویژه حمید رسایی و قاسم روانبخش هستند. مدتی بعد و اواخر بهمن ماه بود که تقی پور در گفت‌و‌گو با اعتماد تاکید کرد که متن نامه مجلس مشخص است و در آن نامه از حکمرانی قانونمند فضای مجازی دفاع شده است. این بار هم تقی پور مشابه دانستن این موضوع با دفاع از فیلترینگ را تله رسانه‌ای عنوان کرد. با وجود همه این ها، نام تقی پور، همچنان به عنوان «طراح صیانت از فضای مجازی» مطرح است و مشخص نیست در مقام ریاست فراکسیون هوش مصنوعی مجلس چه اقداماتی را رقم خواهد زد.
یزدی‌خواه؛ از مخالفت با جوکر تا موافقت با گشت ارشاد و طرح صیانت
علی یزدی خواه در سال ۲۰۲۳ میلادی، به دلیل نقض نقض حقوق بشر در ایران توسط اتحادیه اروپا در فهرست
3تحریم‌های این اتحادیه قرار گرفت و نه تنها دارایی‌های وی مسدود شد، بلکه هرگونه مراوده مالی با وی توسط شرکت‌ها و شهروندان اتحادیه اروپا ممنوع اعلام شد و او حق سفر به کشور‌های عضو این اتحادیه را ندارد. این سیاستمدار اصولگرا، از مدافعان سرسخت طرح صیانت و طرح نور بود و از عملکرد گشت ارشاد نیز دفاعی جانانه می‌کرد. برای مثال او در اوج روز‌های اجرای طرح نور به باشگاه خبرنگاران گفته بود: «طرح نور [گشت ارشاد] اجرا می‌شود، کسی هم نمی‌تواند آن را متوقف کند، ۷۵ درصد جمعیتمان به موسیقی‌هایی گوش می‌کنند که مشکل دارد.»
همچنین یزدی خواه در آبان ماه ۱۴۰۳ نیز به عنوان مدافع طرح «صیانت از فضای مجازی» گفته بود: «ما در کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی کمیته رسانه و فضای مجازی را فعال کرده‌ایم و برخی از نمایندگان عضو این کمیته شده‌اند. در خصوص فضای مجازی و رسانه، مبتنی بر دغدغه‌های رهبر انقلاب گام برمی‌داریم. در کمیته رسانه و فضای مجازی طرحی که در دور قبل مجلس طرحی موسوم به نظام تنظیم مقررات خدمات فضای مجازی در دستور کار بود که در نهایت برای رأی گیری در نهایی به صحن مجلس نیامد. این طرح با تغییراتی مجدداً توسط کمیته رسانه و فضای مجازی تدوین شده و خوشبختانه توسط هیئت رئیسه مجلس اعلام وصول شده است. هم کنون منتظر ارجاع آن به کمیسیون فرهنگی هستیم. ان‌شاءالله بتوانیم این طرح را دنبال کنیم و به نتیجه برسانیم.»
البته یزدی خواه به جز فضای مجازی دغدغه صیانت از شبکه خانگی را هم دارد و اخیرا گفته است: «اگر مسئولین ساترا خودشان بنشینند پای این فیلم‌ها به‌اتفاق اعضای خانواده‌شان و بتوانند بدون دغدغه این فیلم‌ها را تماشا کنند، می‌توانیم بگوییم که این فیلم‌ها قابل‌دفاع هستند. به‌هیچ‌وجه منویات کمیسیون را در حوزه‌های نظارتی و بحث‌های سالم‌سازی نتوانستند مراعات کنند. بعید می‌دانم که خود مسئولین ساترا و صداوسیما اصلاً توان مشاهده این فیلم‌ها مثل جوکر و سایر سریال‌ها و فیلم‌هایی که تولید می‌شود و به نمایش درمی‌آید را داشته باشند.» نزدیک بودن افکار یزدی خواه و تقی پور به ویژه در طرح صیانت، این پیش بینی را پررنگ می‌کند که این دو نفر از چهره‌های تاثیرگذار فراکسیون هوش مصنوعی خواهند بود.
بهروز محبی نجم‌آبادی؛ رفیق عنابستانی با مواضعی دوگانه
«بهروز محبی نجم‌آبادی»، نماینده حوزهٔ انتخابیه سبزوار، با مدرک دکترای آنالیز ریاضی را بسیاری از اهالی رسانه و فعالان فضای مجازی با اصطلاح «شعبان بی مخ» به یاد می‌آورند؛ زمانی که نجم آبادی، طی مصاحبه‌ای با اشاره به واکنش فضای رسانه‌ای نسبت به ماجرای سیلی زدن عنابستانی، نماینده مجلس به یک سرباز راهور گفت: «عده‌ای در کشور هزینه درست کاری را بالا بردند و هرچه شفاف باشی علیه تو گارد می‌گیرند، فضای رسانه‌ای تبدیل شده به عده‌ای شعبان بی مخ که از کاه کوه می‌سازند.».
اما فارغ از این اظهار نظر، نظرات نجم آبادی درباره فضای مجازی معمولا به شکلی بوده که نه سیخ بسوزد و نه کباب. برای مثال وی در این باره گفته است: «اگر بتوانیم فکری برای عوارض و آسیب‌های اینترنت بکنیم، همه کمک خواهیم کرد که رفع فیلتر اتفاق بیفتد. فیلترینگ اساساً در کشور ما موجودیت ندارد، چون افراد با وی‌پی‌ان فیلترینگ را دور می‌زنند. فقط با این نوع اعمال محدودیت، ما برای مردم زحمت و هزینه درست کرده‌ایم»
همچنین او در مصاحبه‌ای با تجارت نیوز گفته است: «فعالیت برخی سکو‌ها علیه امنیت ملی است و خانواده‌ها با اطمینان نمی‌توانند فضای مجازی را در اختیار فرزندان خود قرار دهند. هیچ کشوری در دنیا این یلگی و رهاشدگی را نمی‌پذیرد. من در دولت گذشته هم پیشنهاد دادم و به وزیر ارتباطات فعلی هم پیشنهاد می‌کنم که برای بعضی از مجموعه‌ها مانند خبرنگاران رسمی، اساتید دانشگاه و کسانی که در کسب‌وکار‌ها به صورت جدی و شناسنامه‌دار حضور دارند، دسترسی ایجاد کنند تا بتوانند کار خود را پیش ببرند.» او در واکنش به این موضوع که دسترسی آزاد برای بخشی از جامعه تبعیض محسوب می‌شود، عنوان کرد: «به نظر من به مرور باید کار را به این شکل شروع کرد تا ادامه پیدا کند.»
مصطفی طاهری؛ مخالف صیانت و موافق توسعه هوش مصنوعی
«مصطفی طاهری»، نماینده زنجان، دیگر عضو فراکسیون هوش مصنوعی مجلس است. او دانش آموخته رشته برق گرایش الکترونیک از دانشگاه‌های صنعتی شریف و صنعتی امیرکبیر است و اکنون عضو هیئت علمی گروه برق دانشگاه زنجان است. مواضع طاهری از جهاتی تفاوت‌هایی اساسی با تقی پور و یزدی خواه دارد. او در اوج دوران تلاش برای تصویب طرح صیانت در جمع خبرنگاران گفته بود: «طرح صیانت از فضای مجازی واقع نگرانه و آینده نگرانه نیست. حوزه دیجیتال و الکترونیک مدام در حال پیشرفت سریع است که با طرح موضوعاتی مثل استارلینک اصلا ممکن است درآینده اینترنت دست ما نباشد.»
او همچنین درباره ابهامات این طرح به خبرنگار ایرنا گفته بود: «معتقدم طرح این موضوع در صحن مجلس می‌توانست منجر به پخته‌تر و مفیدتر شدن آن شود. طرح صیانت بر خلاف ادعایی که شده که فقط به خدمات پایه کاربردی تمرکز کرده، ولی اینطور نیست، این طرح به کل مباحث حوزه فناوری اطلاعات و حتی فضای مجازی که فراتر از فناوری اطلاعات است هم ورود کرده است. ما در کشور شورای عالی فضای مجازی داریم، بعد آمدیم کمیسیونی را زیر مجموعه آن درست کردیم که بزرگ‌تر از خود این شورا است؛ بنابراین بر اساس این طرح اینکه شورای عالی فضای مجازی چه جایگاهی دارد، مشخص نیست. علاوه بر این وقتی مجلس این قانون را می‌خواهد بگذارد، بعدا اگر بخواهد مطالبه کند و ایراد کاری را تذکر بدهد، به چه کسی باید تذکر بدهد؟ در ارتباط با یک کمیسیون که نمی‌شود چنین کرد.»
طاهری یکی از نمایندگانی است که علاقه زیادی به توسعه هوش مصنوعی در کشور نشان می‌دهد و در بسیاری از گفت‌و‌گو‌های خود بر لزوم افزایش بودجه این بخش تاکید کرده است. او در مورد راهکار‌ها برای پیشرو شدن یک کشور در حوزه هوش مصنوعی گفته است: «سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه یکی از راهکار‌ها است که در این راستا مراکز علمی باید مورد توجه قرار گیرند. دولت‌ها باید بودجه قابل توجهی را به تحقیقات بنیادی و کاربردی در حوزه هوش مصنوعی اختصاص دهند.»
محمد جلالی؛ بیگانه‌ترین عضو فراکسیون هوش مصنوعی
«محمد جلالی»، چهره‌ی نزدیک به اصولگرایان که تنها با کسب حدود ۵ هزار رای به مجلس راه یافته، اظهارنظر‌های چندانی درباره فضای مجازی ندارد. او که بر اساس اطلاعات مندرج در وب سایت رسمی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی دانشجوی دکتری تخصصی منابع طبیعی است، سوابقی از جمله معاون شرکت سهمیه‌ای آب منطقه‌ای استان مرکزی، عضویت در شورای جهاد سازندگی دلیجان و مدیر کل منابع طبیعی استان مرکزی را در کارنامه دارد که ناگفته پیداست ارتباط چندانی با فراکسیون هوش مصنوعی ندارد. شاید تنها و مرتبط‌ترین اظهارنظر جلالی درباره فضای مجازی جایی باشد که گفته است: «در فضای مجازی و عمومی به دنبال مقصر مشکلات نباشیم، بلکه باید در فضای منطقی و جلسات به دنبال رفع مشکلات باشیم.»
نتیجه این ترکیب را شاید بتوان از روی کاغذ حدس زد، اما تجربه نشان می‌دهد فراکسیون هوش مصنوعی در دوره‌های پیشین نتوانسته تغییر ویژه‌ای در این حوزه ایجاد کند. اکنون سوال این است آیا هیجان و علاقه طاهری درباره توسعه هوش مصنوعی در این فراکسیون بیشتر مورد حمایت قرار می‌گیرد یا تلاش تقی پور و ایزدی خواه برای صیانت از فضای مجازی.
