اردوغان، برنده بزرگ سقوط بشار؟

«لورا پیتل» و «آیلا جین یاکلی» در یادداشتی در روزنامه فایننشال تایمز نوشتند: یک دهه حمایت از مخالفان مسلح دولت سوریه می‌تواند به نتیجه برسد و توازن قدرت منطقه را تغییر دهد.

به گزارش انتخاب، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه پس از سال‌ها بی‌ثباتی و انزوایی که به دلیل جنگ داخلی سوریه که به مدت ۱۳ سال در نزدیکی مرزهایش حاکم بود ممکن است یکی از بزرگ‌ترین برندگان سقوط رژیم اسد باشد.

اردوغان روز شنبه در غازی آنتپ، یکی از شهر‌های مرزی که تحت تاثیر درگیری‌ها و میلیون‌ها پناهنده‌ای که جنگ ایجاد کرده بود قرار گرفت، اعلام کرد که پس از بیش از یک دهه حمایت از مخالفان مسلح سوری یک "واقعیت جدید دیپلماتیک و سیاسی در سوریه" ایجاد شده است.

هنوز مشخص نیست تا چه اندازه آنکارا از حمله ناگهانی دو هفته گذشته که منجر به سقوط حکومت بشار اسد شد، حمایت کرده است. گروه اسلامگرای هیات تحریر الشام که رهبری این حمله را برعهده داشت، رابطه پیچیده‌ای با ترکیه دارد.

اما بسیاری از تحلیل‌گران معتقدند که اردوغان، که زمانی رئیس‌جمهور سوریه را "قصاب" نامید، می‌تواند از نظر سیاسی و اقتصادی از جایگاه تازه‌اش به عنوان تأثیرگذارترین بازیگر خارجی در سوریه پس از سقوط اسد بهره‌مند شود.

عمر اوزکیزیلچیک، پژوهشگر ارشد اندیشکده شورای آتلانتیک در این باره گفت: "پس از سوری‌ها، این ترکیه است که بزرگ‌ترین برنده این وضعیت است. " وی افزود: "زمانی که دیگران سوری‌ها را رها کردند و هیچ دولت دیگری از مخالفان حمایت نکرد، ترکیه از آنها دست نکشید. "

اردوغان از موج قیام‌های عربی که در سال ۲۰۱۱ خاورمیانه را فرا گرفت و امید داشت که به تقویت متحدان حزب عدالت و توسعه با ریشه‌های اسلامی بیانجامد، حمایت کرد. او حتی زمانی که ایالات متحده و سایر قدرت‌های غربی که در ابتدا از این قیام‌ها حمایت کردند، عقب‌نشینی کردند همچنان به حمایت خود ادامه داد.

اردوغان بیش از ۳ میلیون پناهنده سوری را به عنوان "برادران و خواهران" پذیرفت و به گروه‌های شورشی که با رئیس‌جمهور سوریه مبارزه می‌کردند، تسلیحات و آموزش نظامی ارائه داد.

هنگامی که امید به تغییر رژیم کاهش یافت، روسیه و تهران اسد را نجات دادند و ترکیه با اثرات فزاینده جنگ مواجه شد، اردوغان تمرکز خود را صرف مبارزه با نیرو‌های کردی ایکرد که از سوی آنکارا به عنوان تروریست شناخته می‌شدند و در شمال شرقی سوریه دستاورد‌هایی داشتند.

اردوغان به تازگی به اسد پیشنهاد همکاری داده بود، اما با رد این درخواست از سوی اسد مواجه شده بود. اردوغان روز شنبه اظهار داشت: "رژیم دمشق هرگز ارزش دست همکاری ترکیه را درک نکرد. "

با این حال، ترکیه حتی در حالی که به اسد نزدیک می‌شد، همچنان از شورشیان حمایت می‌کرد و به استان ادلب، آخرین پایگاه اپوزیسیون کمک می‌نمود. ترکیه همچنین بخشی از شمال سوریه را مدیریت کرد و از گروهی از شورشیان تحت عنوان ارتش ملی سوریه حمایت نمود.

این ارتباطات با گروه‌های مخالف که روز یکشنبه به رویای طولانی‌مدت خود برای فتح دمشق دست یافتند، اردوغان را در موقعیتی بهتر از هر رهبر خارجی دیگری قرار می‌دهد تا از صعود احتمالی آنها به قدرت بهره‌مند شود، حتی اگر وضعیت همچنان بی‌ثبات و نامشخص باشد.

یکی از امید‌های بزرگ برای اردوغان این است که سقوط اسد ممکن است به بازگشت بسیاری از پناهندگان سوری که حضورشان در ترکیه حتی در میان حامیان خودش عمیقاً غیرمحبوب بوده است، کمک کند. علی یرلیکایا، وزیر کشور ترکیه هفته گذشته پس از تسخیر حلب توسط شورشیان گفت که ۱.۳ میلیون سوری در ترکیه اهل این شهر هستند و بسیاری برای بازگشت به کشورشان بسیار هیجان‌زده‌اند.

سقوط رژیم اسد ممکن است توازن قدرت را در رابطه پیچیده بین اردوغان و ولادیمیر پوتین تغییر دهد، زیرا آنها در سوریه و همچنین در دیگر مناقشات، از جمله در لیبی در دو طرف مخالف قرار دارند. ولفانگو پیکولی تحلیلگر مسائل خاورمیانه در این باره گفت: "ترکیه احتمالاً اقدامات جسورانه‌تری در منطقه اتخاذ خواهد کرد. " وی افزود، این وضعیت همچنین قدرت ترکیه را نسبت به ایران تقویت خواهد کرد.

ترکیه که در حال حاضر با تورم بالا و رکود اقتصادی دست به گریبان است، از برقراری دوباره روابط کامل تجاری و بازرگانی در طول مرز ۹۰۰ کیلومتری ترکیه-سوریه بهره‌مند خواهد شد. صنعت ساخت‌وسازش، که ارتباط نزدیکی با اردوغان دارد، می‌تواند از قرارداد‌های ساخت‌وسازی که انتظار می‌رود به صد‌ها میلیارد دلار برسد، سود ببرد. یکی از مدیران یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های ساخت‌وساز ترکیه گفت: "اگر صلح محقق شود، فرصتی بزرگ است. "

با این حال، با وجود پتانسیل‌های ترکیه، همچنان عدم قطعیت زیادی درباره نوع دولتی که خلاء ایجاد شده توسط سقوط خیره‌کننده رژیم اسد را پر خواهد کرد و نوع رابطه‌ای که با همسایه شمالی خود خواهد داشت، وجود دارد.

در حالی که آنکارا هرگز کنترل گروه جبهة النصره را در دست نداشته – و این را گروهی به عنوان گروه تروریستی طبقه‌بندی کرده - زمانی که این سازمان در ادلب محاصره شده بود، از طریق ترکیه به عنوان مسیری اصلی با جهان خارج ارتباط داشت. هنوز مشخص نیست اکنون که او و متحدانش کل کشور را در کنترل خود دارند، ترکیه چه میزان نفوذ بر رهبر این گروه، ابومحمد الجولانی حفظ خواهد کرد.

صلح و ثبات اولیه هنوز تضمین نشده است و خطر بیشتری وجود دارد که درگیری‌های بیشتر ب‌تواند پناهندگان دیگر را به سوی ترکیه فراری دهد. الهان اوزگل، یکی از شخصیت‌های ارشد حزب معارض سی اچ پی ترکیه که به شدت سکولار است، ابراز نگرانی کرد که اردوغان شرایطی برای ظهور "افغانستان جدیدی" در مرز‌های خود ایجاد کرده است.

با توجه به ارتباط ذهنی بسیاری از سوری‌ها با امپراتوری عثمانی - که مخالفان ملی‌گرا را در مرکز دمشق به دار آویخت - ترکیه باید مراقب باشد تا در هفته‌ها و ماه‌های آینده از حد و مرز خود تجاوز نکند. جولانی خواستار گفتگوی ملی بدون دخالت خارجی شده است.

سونر چاگاپتای، مدیر برنامه تحقیقاتی ترکی در انستیتوی واشنگتن گفت که اگر آنکارا بخواهد خواسته‌های خود را به مقامات جدید تحمیل کند، این می‌تواند باعث ایجاد نارضایتی شود. او گفت: "میراث عثمانی شکل‌دهنده نحوه نگاه اعراب به ورود ترکیه و تبدیل آن به حامی جدید خواهد بود. "

یکی دیگر از پرسش‌های بزرگ، نقشی است که کُرد‌های سوریه در دولت آینده ایفا خواهند کرد و اینکه آیا می‌توانند بخشی از خودمختاری‌های دشوار به دست آمده خود در شمال شرق را حفظ کنند.

آنکارا به هرگونه مذاکرات بین یک دولت جدید در دمشق و گروه‌های مسلح کُرد را با احتیاط می‌نگرد. ترکیه این گروه‌ها را به عنوان تروریست‌هایی با پیوند‌های نزدیک به دشمن دیرینه خود حزب کارگران کردستان می‌بیند. حاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه روز یکشنبه تأکید کرد که هر گروهی که دامه‌ای از پ ک ک باشد، نمی‌تواند بخشی از مذاکرات درباره آینده سوریه باشد.

نقش آتی ایالات متحده نیز که در مبارزه با داعش از نیرو‌های کُرد حمایت کرده و حدود ۹۰۰ سرباز در سوریه دارد، همچنان نامشخص است. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب روز شنبه گفت که درگیری سوریه "جنگ ما نیست. "

سینم آدار، پژوهشگر انستیتوی آلمانی امور بین‌الملل و امنیت در برلین گفت با توجه به سرعت تحولات و نامشخص بودن بسیاری از جنبه‌های آینده سوریه، برای اعلام اینکه آیا اردوغان سرانجام از رویداد‌های دو هفته گذشته پیروز بیرون خواهد آمد یا نه، خیلی زود است. وی گفت: "همه چیز هنوز روی هواست... اصلاً متقاعد نشده‌ام که ترکیه کنترل کاملی بر وضعیت دارد. "