کوک همسایگان علیه تهران؛ نقشه بایدن برای رویارویی ایران و ترکیه در بغداد

به ادعای گروهی از ناظران ایالات متحده در صدد است تا با کمک بازیگرانی چون ترکیه نفوذ، ایران در منطقه بالاخص در عراق را کاهش دهد. این گروه مدعی‌اند که واشنگتن با توسل به اهرم‌های مختلف تلاش دارد تا نوعی هم صدایی میان بغداد و آنکارا تعریف کرده و بدین طریق این دو کشور را از ایران دور کند؛ گزاره‌ای که به واسطه دلایل مختلف فعلا ممکن نیست.

به گزارش اقتصادنیوز، ایالات متحده برای خروج از خاورمیانه تحت فشار قرار دارد. با افزایش انتقادات ضد آمریکایی، نیروهای این کشور در عراق و سوریه به شکلی جدی هدف حمله قرار می‌گیرند. با این حال، نیروهای آمریکایی تا بازگشت به کشور فاصله زیادی دارند، به ویژه در میانه کشمکش بین ایران و اسرائیل، فقدان آتش بس در جنگ غزه، و تهدید مستمر گروه تروریستی داعش. با این وجود، جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده، فرصتی دیپلماتیک برای تقویت شراکت قدیمی دارد و به ادعای ناظران می‌تواند ترکیه را به عنوان سنگر منطقه‌ای در برابر قدرت و نفوذ ایران تعریف کند - مسئولیتی که ترکیه قبلاً با میانجیگری بین ایران و ایالات متحده عهده دارش شده است.

نسخه واشنگتن برای تهران

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه قرار بود ماه می‌به کاخ سفید سفر کند، اما این سفر به تعویق افتاد و یکی از مقام‌های ترکیه در این باره گفت که به زودی تاریخ جدیدی برای این رخداد تعیین خواهد شد. این دیدار، در صورت نهایی شدن زمانش، اولین دیدار دو رهبر از زمان ورود بایدن به کاخ سفید در سال ۲۰۲۱ خواهد بو؛ رخدادی که نشانه بهبود روابط بین کشورهای ناتو است. به ادعای شورای آتلانتیک ایالات متحده نباید فرصت حمایت از ترکیه را به عنوان بازیگر متعادل کننده بازی در منطقه از دست بدهد.

آنکارا توانایی خود در حفظ روابط دیپلماتیک خوب با «رقبا» - به ویژه تهران -را ثابت کرده است. در حالی که ترکیه و ایران در عراق و سوریه اختلافات قابل توجهی دارند، فرصت‌هایی برای همکاری میان دو بازیگر وجود دارد. این نشریه در ادامه ادعایش آورد، راه دستیابی به چنین ثباتی از سوریه می‌گذرد، اما بحث از عراق شروع می‌شود. ترکیه، ایران و ایالات متحده همگی در عراق قدرت دارند.

مناطق کوهستانی عراق محل استقرار چندین گروه نظامی از جمله کتائب حزب الله و عصائب اهل الحق از متحدان ایران است که مستقیما در سوریه نیز نفوذ دارند. همزمان حزب کارگران کردستان (PKK) – سازمانی که توسط ایالات متحده و ترکیه تروریستی شناخته می‌شود، در سوریه فعال هستند. هرچند یگان‌های مدافع خلق (YPG)، شاخه سوری پ‌ک‌ک از حمایت آمریکا در مبارزه با داعش برخوردار می‌شوند.

در ماه‌های اخیر مبارزه طولانی مدت ترکیه علیه پ‌ک‌ک هزینه‌های بالایی را به نیروهای ترکیه در عراق تحمیل کرده است. در پاسخ، ترکیه در حال افزایش فعالیت در شمال عراق برای بازه زمانی تابستان است؛ متغیری که به ادعای ناظران زنگ خطر را برای ایران به صدا در می‌آورد.

ماه مارس، دولت عراق در بغداد پس از گفتگوهای سطح بالا با آنکارا رسماً فعالیت پ‌ک‌ک را ممنوع کرد؛ گزاره‌ای که نشان‌دهنده پیروزی بزرگ برای ترکیه بود که ممکن است اتحادیه میهنی کردستان را مجبور به پیروی از آن کند. در این میان و آنگونه که گروهی از تحلیلگران مدعی اند، در حالی که برخی از اعضای محور مقاومت نیروهای کرد مورد حمایت آمریکا را هدف قرار می‌دهند تا بر نیروهای آمریکایی جهت خروج از سوریه فشار بیاورند، برخی دیگر در کنار گروه‌های مرتبط با پ ک ک با ارتش ترکیه می‌جنگند.

از همین رو به ادعای این گروه، حضور ترکیه در شمال عراق، ترکیه را در مقابل ایران قرار می‌دهد، اما به کاهش نگرانی واشنگتن در مورد نفوذ (ادعایی) تهران بر نیروهای امنیتی عراق کمک می‌کند. در چنین شرایطی دشوارترین مقوله، تشویق ترکیه برای شراکت با ایالات متحده است، آن هم در شرایطی که آنکارا رابطه‌ای باثبات با تهران دارد.

پشت پرده معافیت تحریمی عراق

دولت عراق قصد دارد بخشی از خط لوله کرکوک-جیهان را که از شمال عراق می‌گذرد و می‌تواند منابع انرژی قابل توجهی را در اختیار ترکیه قرار دهد، بازگشایی کند. به گفته مقام‌های آنکارا، کشف نفت خام با عیار بالا توسط شرکت نفت ترکیه در منطقه کوه گبار در جنوب شرقی این کشور (واقع در یک سیستم نفتی که از عراق منتهی می‌شود) می‌تواند به کاهش ۱۰ درصدی واردات نفت ترکیه کمک کند.

ترکیه و عراق همچنین توافق کرده‌اند در پروژه جاده توسعه برای اتصال استان بصره عراق به اروپا از طریق آنکارا همکاری کنند. به ادعای ناظران اینها فرصت‌های بزرگی هستند که ایالات متحده می‌تواند از آن‌ها برای قطع (ادعایی) وابستگی انرژی عراق به ایران حمایت کند. این گروه مدعی اند، انجام این کار نه تنها به عراق کمک می‌کند تا به متحد منطقه‌ای قابل اعتمادتری تبدیل شود.

ماه مارس، ایالات متحده برای اینکه عراق زمان بیشتری برای توسعه منابع انرژی‌اش داشته باشد، معافیت تحریمی را برای خرید برق عراق از ایران تمدید کرد. حال ناظران مدعی اند، واشنگتن تصمیم دارد تا ترکیه با پیروی از الگوی مشابه عراق را از مدار ایران دور کند.

ترکیه دومین مشتری بزرگ گاز طبیعی ایران پس از عراق است، اما آنکارا با سرمایه‌گذاری در اکتشاف نفت و گاز در اطراف ساحل خود و ایجاد زیرساخت‌هایی که دسترسی آسان‌تر به منابع کشورهای همسایه چون عراق و آذربایجان را فراهم می‌کند، تلاش کرده تا این وابستگی را از بین ببرد.

به ادعای ناظران، آنکارا تمایلی به مذاکره با تهران درباره تمدید قرارداد خط لوله که قرار است سال ۲۰۲۶ منقضی شود، نداشته است. فهرست خریداران جایگزین نفت ایران به دلیل تحریم‌های آمریکا محدود است و براساس تحلیل ادعایی گروهی، پروژه‌های ترکیه در عراق برای کنار زدن ایران طراحی شده است. این در حالی است که آنکارا و تهران به افزایش همکاری‌ها در حوزه انرژی علاقه نشان داده اند.

ماه آوریل، آلپارسلان بایراکتار، وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه، تنها چند ماه پس از سفر ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران به آنکارا، به تهران سفر کرد، سفری که در جریانش معاملات اقتصادی مرتبط با انرژی امضا شد و دو طرف برای افزایش حجم تجارت سالانه به ۳۰ میلیارد دلار متعهد شدند. وضعیت وخیم اقتصادی ترکیه مطمئناً هر گونه روابط تجاری را قابل توجه می‌کند، اما حداقل در مورد انرژی، آنکارا جایگزین‌هایی دارد.

سوریه ستون فقرات دیپلماسی متعادل بین ترکیه، ایران و ایالات متحده است. ایجاد یک منطقه امن به طول ۹۰۰ کیلومتر در امتداد مرز ترکیه و سوریه برای هدایت نیروهای کرد به سمت جنوب و بازگرداندن میلیون‌ها پناهجو همچنان یکی از اولویت‌های اصلی آنکارا است. این امر مستلزم رضایت بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه است؛ همانی که سال گذشته گفت که پیش شرطش برای گفت و گو با آنکارا خروج نیروهای ترکیه از شمال سوریه است؛ گزاره‌ای که اردوغان بدان تن نمی‌دهد. بنابراین، ارسال پیام ترکیه مستلزم مشارکت ایران و روسیه است.

در گذشته، تهران سعی کرد میان دمشق و آنکارا میانجیگری کند، اگرچه این کار نتیجه‌ای نداشت. رهبری ترکیه به بررسی گزینه‌هایی برای دریافت حمایت از تهران و مسکو ادامه می‌دهد. سفر هاکان فیدان، وزیر امور خارجه به تهران در سپتامبر ۲۰۲۳ برای گفتگو در مورد سوریه، شاهدی برای اثبات این ادعا است. از همین رو می‌توان گفت، سوریه نیروی محرکه حیاتی روابط ترکیه و ایران است. اگرچه آنکارا و تهران از نیروهای مخالف در سوریه حمایت می‌کنند، اما آنکارا برای دستیابی به یکی از اهداف اصلی سیاست خارجی خود به حمایت تهران نیاز دارد.

از این رو، ترکیه انگیزه دارد تا از راه‌های دیگری مانند همکاری در انرژی، ایران را راضی کند. حفظ روابط دوستانه با ایران همچنین به ترکیه کمک می‌کند از پویایی امنیتی در عراق محافظت کند. ترکیه و ایالات متحده همچنان در مورد سیاست‌های مختلف در خاورمیانه، مانند حمایت ایالات متحده از اسرائیل و نیروهای کرد در سوریه، اختلاف نظر دارند.

با این حال، روابط بین آنکارا و واشنگتن در حال گرم شدن است. عضویت ترکیه در معماری امنیتی غربی به انعطاف‌پذیری و فضای مانور بیشتر آنکارا کمک می‌کند و به ادعای ناظران زمینه را برای ایفای نقش متعادل کننده ترکیه هموار می‌سازد. با این همه نمی‌توان انکار کرد که اهداف پیرامون سوریه، آنکارا را به دنبال روابط پایدار با تهران در بحبوحه رقابت ژئوپلیتیکی سوق می‌دهد.