تا قبل از ۷ اکتبر و تشدید درگیری بین اسرائیل و حماس، زنان باردار ساکن نوار غزه می‌توانستند برای چک‌آپ پیش دکترهایشان بروند، مشاوره تغذیه بگیرند و خانه‌هایشان را برای فرزند آینده خود آماده کنند. اما امروز، یک میلیون و ۴۰۰ هزار نفر آواره شده‌اند.
به گزارش هم‌میهن، هزاران نفر در کمپ‌هایی زندگی می‌کنند که آب تمیز و غذای کافی ندارند و از ترس روزی که مجبور باشند روی زمین بدون هیچ دکتر یا قابله‌ای وضع حمل کنند، تن‌شان به‌لرزه می‌افتد. خیلی‌ها هم به‌خاطر کمبود جا از کمپ‌ها خارج شده‌اند. زایمان در کمپ‌ها بدون دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی کابوس زنان باردار غزه است.
محاصره ۱۷ ساله غزه از سوی اسرائیل تا قبل از جنگ نیز مشکلاتی را برای سیستم بهداشت و درمان غزه به‌وجود آورده بود. اما این روز‌ها نظام بهداشت به مرحله فروپاشی نزدیک شده و در برخی مراکز کاملًا از بین رفته است.
خیلی از زنان از چهار هفته پیش که مجبور به ترک خانه‌های خود شده‌اند، به پزشک مراجعه نکرده‌اند. حتی آن‌هایی که می‌خواهند به مرکز درمانی نزدیک به پناهگاه خود سر بزنند، با دیدن صحنه‌های بمباران از این سفر صرف‌نظر می‌کنند؛ پناهگاه‌هایی که در برابر بمباران‌ها مقاوم نیستند و فضای کافی برای جا دادن به ۵۰ هزار نفر آواره را که حالا در آن زندگی می‌کنند، ندارند. زنان در معرض ابتلا به بیماری‌های ناشی از آب آلوده و بیماری‌های تنفسی قرار دارند.
دستشویی برای هزاران نفر مشترک است که نگرانی از ابتلا به بیماری‌هایی که می‌تواند جان جنین را به خطر بیاندازد، بسیار بالاست. بشار مراد، پزشک بیمارستان قدس در شهر غزه می‌گوید، عفونت به‌ویژه در کودکان بسیار زیاد است. بسیاری از مادران به دلیل تغذیه نامناسب و عدم نوشیدن آب کافی، استرس و فشار جابه‌جایی، شیر کافی برای فرزندان تازه‌به‌دنیا آمده خود ندارند. جایی را نمی‌توان در غزه پیدا کرد که امن باشد.
قطع کامل ارتباط تلفنی و اینترنت باعث شده کسی روی تماس با آمبولانس، پزشک یا ماما حساب نکند. آن‌هایی که خوش‌شانس‌اند و به بیمارستان می‌رسند، چند ساعت پس از زایمان مرخص می‌شوند. اگر نوزاد در شرایط بحرانی قرار داشته باشد، ممکن است بتواند جایی در بیمارستان پیدا کند. زنان و کودکان در داخل بیمارستان نیز در معرض ابتلا به بیماری و عفونت قرار دارند. به‌دلیل تعداد بالای مجروحان از حملات هوایی اسرائیل و کمبود امکانات در بیمارستان‌ها، ممکن است از برخی لوازم چند بار استفاده شود؛ لوازمی که یک‌بار مصرف‌اند. برق، سوخت و در نتیجه آب کافی برای پمپ‌های ضدعفونی‌کننده وجود ندارد.
عذرا مکداد دو هفته مانده بود زایمان کند که برای چهارمین بار مجبور شد خانه‌اش در شهر غزه را ترک کند و به‌همراه خانواده‌اش به جنوب غزه و به سمت مرز رفح برود. درست یک ماه قبل، مکداد سی‌ساله و همسر ۳۳ ساله‌اش برای چیدمان اتاق خواب دخترشان سوفیا هیجان داشتند. آن‌ها حالا به همراه سه خانواده دیگر، شاید نزدیک به ۲۰ نفر، در خانه‌ای بدون آب و برق پناه گرفته‌اند. مکداد به خبرنگار مجله تایم می‌گوید: «نمی‌دانستم خانه‌مان تخریب شده. بیمارستانی که قرار بود در آن زایمان کنم هدف قرار گرفته و به تنها چیزی که می‌توانم فکر کنم این است که باید جایی برای زایمان پیدا کنم.»
در نهایت مکداد توانست در بیمارستان اماراتی، تنها زایشگاه باقیمانده در شهر رفح که همچنان فعال است، پذیرش شود. تا قبل از ۷ اکتبر، ماهانه ۵۰۰ نوزاد در این بیمارستان به‌دنیا می‌آمدند، اما اینجا حالا پر شده از زنان بارداری که خیلی‌هایشان در روز‌های پایان بارداری‌شان عزادار شده‌اند؛ عزادار دیگر اعضای خانواده‌شان که در حملات هوایی اسرائیل از دست داده‌اند.
صندوق جمعیت سازمان ملل متحد در سوم نوامبر تخمین می‌زند که ۵۰ هزار زن باردار در غزه زندگی می‌کنند و انتظار می‌رود روزانه بیش از ۱۶۰ نفر از آن‌ها زایمان کنند. بیش از یک‌سوم بیمارستان‌ها و دوسوم کلینیک‌های درمانی به دلیل کمبود سوخت تعطیل شده‌اند و آن‌هایی که همچنان کار می‌کنند با کمبود شدید آب نوشیدنی، دارو از جمله داروی بیهوشی و دیگر تجهیزات روبه‌رو شده‌اند.
براساس تحقیقات در بیش از ۹۷۲ مجله و پایگاه خبری اینترسپت حمله اسرائیل به نوار غزه سیستم بهداشت و درمان در این منطقه ساحلی تحت محاصره را در شرایط بی‌سابقه و نزدیک به فروپاشی قرار داده است. شرایط وخیم غزه که با بمباران‌های اسرائیل بر بیمارستان‌ها و مناطق اطراف شدیدتر شده با قطعی برق، کمبود سوخت، تجهیزات پزشکی و افزایش تصاعدی زخمی‌ها همراه بوده است.
به گفته وزارت بهداشت، از کل ۳۰ بیمارستان در غزه بیش از نیمی از آن‌ها کاملاً از کار افتاده‌اند. بقیه بیمارستان‌ها فعالیت نیم‌بندی دارند که به مرحله خطرناکی رسیده است: بحران درگیری بین اسرائیل و حماس بسیاری از مراکز درمانی را از کار انداخته و آن‌ها را از ارائه خدمات پزشکی ناتوان کرده است. کادر درمان و کارکنان بیمارستان نگرانند که حتی با افزایش روزانه تعداد قربانیان نظام بهداشت و درمان به این زودی‌ها نتواند بیمار جدیدی را پذیرش کند.
صبحی سکیک، پزشک و مدیر بیمارستان Turkish Friendship در منطقه المغراقه در مرکز نوار غزه هفته گذشته در مصاحبه‌ای می‌گوید: «آنچه ما از آن می‌ترسیدیم و مرتباً هشدار می‌دادیم اتفاق افتاد. سوخت تمام و برق قطع شده است. بیمارستان از کار افتاده است.»
زخمی‌های جنگ تنها افرادی نیستند که تحت تاثیر محدودیت‌های خدمات بهداشت درمانی قرار گرفته‌اند. طبق گفته‌های کادر درمان، افراد آسیب‌پذیر شامل بیماران مبتلا به بیماری‌های سخت مثل سرطان و مخصوصاً زنان باردار و کودکان نیز می‌شود. مراقبت از نوزادان به تجهیزات مخصوص و برق نیاز دارد. قطعی و وصلی پیوسته برق در غزه، نوزادان و به‌ویژه نوزادان نارس را در معرض خطر قرار می‌دهد.
شیرین عابد، متخصص نوزادان در بیمارستان الشفا که حالا در بیمارستان شهدای الاقصی در دیرالبلا پس از جابه‌جایی به مناطق جنوبی نوار غزه حضور دارد، می‌گوید: «قطعی برق در بخش نوزادان خطرات بسیاری ایجاد می‌کند، چون دستگاه‌ها و دارو‌هایی وجود دارند که نیاز به مراقبت‌های ویژه و دمای خاص اتاق دارند. نوزادان نارس به مراقبت‌های ویژه نیاز دارند و دستگاه‌ها همیشه باید روشن باشند.»
سکیک لحظه‌ای مکث کرد، نمی‌توانست باور کند تمام ارتباطات با بیماران غزه قطع شده است. او می‌گوید: «از زمان شروع جنگ، تعداد بسیاری از بیماران به بیمارستان نرسیدند، اما ما همچنان به آن‌ها رسیدگی کردیم. هم‌اکنون هیچ پیگیری با بیمارستان درمان بیماران سرطانی وجود ندارد.»
بیمارستان سکیک مخصوص درمان بیماران مبتلا به سرطان و تنها نهادی است که تحت شرایط عادی به بیماران بزرگسال سرطانی در غزه رسیدگی می‌کند. سکیک می‌گوید: «هر بیمار مبتلا به سرطان در غزه سه بار می‌میرد. بار اول به‌خاطر سرطان. بار دوم به‌خاطر کمبود دارو و بار سوم به‌خاطر اینکه در دوران درمان توسط جنگنده‌های اسرائیلی مورد هدف قرار می‌گیرد.»
به گفته پزشکی دیگر به‌نام عابد ابوحصیرا، از شروع جنگ، میزان سقط جنین، زایمان‌های زودرس و مرگ و میر جنین در بخش زنان و زایمان در بیمارستان شفا در شهر غزه سه‌برابر افزایش یافته است. بیش از ۵۰ هزار نفر از زنان باردار در غزه با وحشت دائمی از دست دادن نوزادان‌شان زندگی می‌کنند. والید ابو حطب، متخصص زنان و زایمان در بیمارستان شهدای الاقصی می‌گوید: «جنگ شرایط جانفرسایی را برای زنان باردار به‌وجود آورده است». هزاران نفر آواره شده‌اند و خرابی‌های گسترده، دسترسی به مراکز درمانی را سخت کرده بنابراین چک‌آپ‌های منظم دوران بارداری انجام نمی‌شوند. شرایط مخصوصاً برای افرادی که هنگام بارداری به مراقبت‌های ویژه نیاز دارند یا بیماری زمینه‌ای داشته باشند، خطرناک است.
ابو حطب می‌گوید: «برخی از زنان باردار به‌دلیل شدت بمباران‌ها نمی‌توانند خود را به بیمارستان برسانند.» او داستان یکی از زنانی را تعریف می‌کند که معمولاً ۵ دقیقه طول می‌کشد از خانه به بیمارستان برسد. در شرایط این زن و منطقه‌ای که حالا ویران شده، ساعت‌ها طول کشید به بیمارستان برسد که باعث می‌شود سلامتی‌اش به خطر بیفتد. ابو حطب می‌گوید، او به‌سختی توانست این زن و نوزادش را به محض ورود به بیمارستان نجات دهد.
برخی از زنان نه‌تن‌ها باید از یک سوی شهر به سوی دیگر بروند بلکه مسافت‌های طولانی را در سراسر نوار غزه طی کنند، چون از خانه‌هایشان آواره شده‌اند. بسیاری از زیرساخت‌ها، به‌ویژه در شمال شهر غزه، آسیب دیده‌اند و تعداد نامعلومی بی‌خانمان شده‌اند. در ۱۳ اکتبر، اسرائیل هشدار داد مردم شمال غزه یا به جنوب نقل مکان کنند یا خطر هدف قرار گرفتن را به جان بخرند؛ اعلامیه‌ای که سازمان عفو بین‌الملل می‌گوید می‌تواند به‌مثابه جنایت جنگی است.
در پی هشدارها، یکی از زنانی که از شمال غزه فرار کرده نیسما هجیج ۲۵ ساله است. هجیج در مصاحبه‌ای می‌گوید: «من اهل شهر غزه‌ام و، چون باردار هستم از افتادن بمب نزدیک خانه‌ام وحشت دارم». هجیج با خانواده‌اش پیاده به سمت جنوب غزه حرکت کرد، چون هیچ وسیله نقلیه‌ای وجود نداشت. هجیج به یاد دارد: «در طول مسیر درد شدیدی احساس کردم، درد زایمان بود، برای همین به بیمارستان شهدای الاقصی رفتم».
استرس جابه‌جایی و جنگ باعث شد فرزند هجیج زودتر از موعد به‌دنیا بیاید: «بچه‌ام ۱۰ روز است که در زایشگاه تحت نظر است، سلامتی‌اش مشکلات بسیاری پیدا کرده.»
شیرین عابد، پزشکی که در بیمارستان شهدای الاقصی کار می‌کند توضیح می‌دهد، هم‌اکنون ۲۲ نوزاد در بخش نوزادان بستری شده‌اند، برخی از خانواده‌های آن‌ها نمی‌توانند به بیمارستان بیایند. عابد می‌گوید: «شرایط جنگی و بمباران‌های پیوسته رفت و آمد خانواده‌ها برای دیدن کودکان‌شان را مشکل کرده است.»
هجیج، اما تصمیم گرفت داخل بیمارستان کنار فرزندش بماند: «نگرانم و می‌ترسم او را از دست بدهم». هجیج از دردسر‌های بیمارستان‌هایی که هنوز چراغ‌شان روشن است بر سر کمبود سوخت کاملاً خبر دارد و از آنچه ادامه جنگ در پی خواهد داشت، می‌ترسد. هجیج می‌گوید: «من شوکه‌ام. نمی‌توانم بگویم چه احساسی نسبت به این شرایط دارم. آیا دستگاه‌ها و ژنراتور‌های بیمارستان از کار می‌افتند؟ چه اتفاقی برای این کودکان و سرنوشت‌شان می‌افتد؟ آیا معنی آن این است که اگر آن‌ها از بمباران جان سالم به‌در ببرند، می‌توانند از محاصره و محرومیت‌هایی که اسرائیل بر سرمان می‌آورد، نجات پیدا کنند؟ امیدوارم فرزندم قبل از تمام شدن سوخت بیمارستان، زود خوب شود.»
سکیک از بیمارستان Turkish Friendship می‌گوید، بیش از ۱۰ هزار نفر از بیماران مبتلا به سرطان در نوار غزه زندگی می‌کنند. قبل از جنگ این بیمارستان روزانه به ۵۵۰ بیمار رسیدگی، ۱۵۰ بیمار را شیمی‌درمانی و حدوداً ۱۳۰ بیمار در روز را هیپنوتیزم‌درمانی می‌کرد.
به‌گفته وزارت بهداشت غزه، بیمارستان Turkish Friendship یکی از ۱۶ بیمارستانی است که در بحبوحه جنگ تعطیل شد. دیگر بیمارستان‌ها شامل بیمارستان بیت حانون، بیمارستان وفا و کلینیک‌های تخصصی مانند بیمارستان بین‌المللی چشم است.
همانند دیگر بیمارستان‌ها، بیمارستان Turkish Friendship با کمبود شدید سوخت برای ژنراتور‌ها روبه‌روست. سکیک می‌گوید: «سوخت برای راه‌اندازی پمپ‌های آب و تولید اکسیژن، ساخت دارو و استفاده از دستگاه‌های پزشکی و همچنین اینترنت لازم است. اطلاعات بیمارستان کاملاً کامپیوتری است بنابراین تمام آن‌ها از بین رفته‌اند و تعیین دوز و میزان دارو‌ها سخت شده و نمی‌توانیم با بیماران در تماس باشیم.»
بیمارستان بر اثر حملات هوایی اسرائیل که بار‌ها اطراف آن را مورد هدف قرار داد، آسیب دید. طبقه سوم جایی که دو اتاق برای درمان هیپنوتیزم برای بیماران مبتلا به سرطان قرار داشت، تخریب شده است. انفجار‌ها همچنین بخش‌هایی از طبقه دوم را ویران کرده‌اند. بمباران‌ها باعث شد بیمارستان تخلیه شود و بیماران به داخل زیرزمین منتقل شوند. سکیک می‌گوید: «تعدادی از بیماران از شیشه‌خورده‌ها و خفگی ناشی از حملات هوایی مجروح شده‌اند».
محاصره ۱۷ ساله‌ای که اسرائیل به خاطر حکومت حماس بر نوار غزه اعمال کرده، پیامد‌هایی داشته است. جنگ و تشدید محاصره از سوی اسرائیل که پس از حمله حماس در ۷ اکتبر سوخت، برق، آب و دیگر نیاز‌های اولیه را قطع کرده، تمام انبار‌ها و ذخایر را خالی کرده است.
سکیک می‌گوید: «قبل از جنگ، دارو‌های ضروری برای درمان سرطان به شدت کمیاب بودند. امروز، اما هیچ دارویی برای درمان وجود ندارد. مسکن‌ها و دارو‌های ضدِسرطان بیمارستان تمام شده‌اند.»
زمانی که شرایط رسیدگی به هیچ بیماری در بیمارستان وجود نداشت از تمام بیماران، کادر درمان و کادر فنی خواسته شد بیمارستان را ترک کنند. در آن زمان حدوداً ۷۰ بیمار از جمله بیماران مبتلا به سرطان با مراقبت‌های ویژه در بیمارستان، تحت بستری ماندند و به مراقبت‌های پس از درمان نیاز داشتند.
سکیک درباره بیماران مبتلا به سرطان می‌گوید: «زمانی که بیمارستان خالی شد، بیمارانی که در شرایط «حاد» دسته‌بندی شده بودند، به بیمارستانی در نزدیکی محل سکونت بیمار منتقل شدند. به بقیه بیماران مقداری دارو داده شد تا به خانه برگردند تا سرپناهی در یکی از کلینیک‌های دایر یا مراکز پناهجویان پیدا کنند.»
با تعطیلی بیمارستان و قطع تماس‌ها، سکیک و کارمندانش نمی‌دانند چه بلایی بر سر بیماران ثبت‌شده آمده: کی زنده است، کی مجروح یا مرده.
بیمارستان کودکان رانتیسی در غرب شهر غزه تنها مرکز درمانی در نوار غزه است که به کودکان مبتلا به سرطان خدمات می‌دهد. مصطفی‌الکهلوت، پزشک و مدیر بیمارستان می‌گوید، هم‌اکنون ۷۰ کودک به همراه خانواده‌هایشان که خانه‌هایشان را از دست داده‌اند، در بیمارستان بستری شده‌اند.
الکهلوت می‌گوید، برای تسهیل درمان بیماران در خارج از کشور اقدامات فوری لازم است: «مداخله سریع شانس بهبودی این کودکان را به میزان چشمگیری بیشتر می‌کند. اما دریافت رسیدگی‌های لازم در نوار غزه غیرممکن است.»
کشور‌های دیگر از این ضرورت خبر دارند: قبل از جنگ ۷ اکتبر، ارجاعات پزشکی بیماران برای بیمارستان‌های مصر فرستاده شده بود، اما مقامات اسرائیلی از خروج بیماران برای دریافت خدمات پزشکی به خارج از غزه مخالفت کرده‌اند.
الکهلوت در مصاحبه‌ای تصویری غم‌انگیز از کودکان بیماری که با کمبود شدید گزینه‌های درمان روبه‌رو بودند، توصیف کرد. ترس آن‌ها به‌خاطر حملات مکرر در اطراف بیمارستان و حمله‌ای که در طبقه سوم اتفاق افتاد، بیشتر شده است. خرابی شدیدی به بار آمد، چندین نفر زخمی شدند و ۴ نفر کشته.
مروان الحمص، مدیر بیمارستان بو یوسف النجار در جنوب رفح می‌گوید، اوضاع اینقدر بد است که بیمارستان‌هایی که هنوز فعالیت می‌کنند به‌شدت درگیر کمبود تجهیزات اساسی مانند نخ بخیه شده‌اند. او می‌گوید هر بیمارستان کوچکی برای درمان‌های معمول روزانه به این تجهیزات نیاز دارد.
دقیقاً همین نوع کمبودهاست که به موضوع اصلی دیپلماسی کشور‌های جهان برای فلسطینی‌های ساکن غزه تبدیل شده است؛ دیپلماسی‌ای که میزان بسیار کمی از آن را مشاهده می‌کنیم. دولت جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا از اینکه اسرائیل را وادار کرده اجازه دهد برخی از کامیون‌های حاوی کمک‌های اولیه وارد غزه شوند، به خود می‌بالد.
زمانی که از الحمص درباره کمک‌های پزشکی که از گذرگاه رفح با مصر وارد نوار غزه شد، پرسیدند، آه کشید و گفت: «برای یک روز بیمارستان هم کافی نیست.» به گفته الحمص نیمی از تجهیزاتی که به بیمارستان النجار رسیدند کفن بودند و نیمی دیگر آن بیشتر شامل بطری آب و دیگر تجهیزاتی بود که نیاز‌های اساسی بیمارستان را برآورده نمی‌کردند.
الحمص می‌گوید: «آن‌ها می‌خواهند در خاکسپاری به ما کمک کنند، نه‌اینکه دارو یا آنچه در داخل اتاق جراحی مورد نیاز است را بفرستند».
در بخش‌های شمالی نوار غزه شرایط حتی بدتر است. بیمارستان اندونزی که در بیت لاهیا قرار گرفته از حملات اسرائیل به‌شدت آسیب دیده است. اسرائیل می‌گوید حماس این تاسیسات را برای مخفی کردن زیرساخت‌های نظامی ساخته و دولت اندونزی در واکنش می‌گوید که این بیمارستان برای فلسطینی‌های ساکن غزه ساخته شده است. در هر صورت، خسارات و کمبود سوخت محدوده فعالیت بیمارستان را به‌شدت کاهش داده است.
عاطف الکهلوت، پزشک و مدیر بیمارستان اندونزی می‌گوید: «حدوداً ۷۰ درصد از خدمات بیمارستان اندونزی به‌دلیل از کار افتادن ژنراتور‌ها در نتیجه تمام شدن سوخت قطع شده است». او نگران است که کمبود سوخت استفاده از دستگاه‌های دیالیز را مختل کند و احتمالاً منجر به مرگ بسیاری از بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی می‌شود. کمبود‌ها منجر به اتفاقی شد که در غرب به آن تصمیمات غیرقابل تصور می‌گویند: انتخاب بیمارانی که تحت شرایط عادی می‌توانند نجات پیدا کنند. بیمارستان‌های نوار غزه مجبورند شناسایی کنند کدام دسته از بیماران نرخ نجات بالاتری دارند و به آن‌ها فرصتی برای جراحی یا بستری در بخش‌های مراقبت‌های ویژه داده می‌شود.»
الکهلوت پنهان نمی‌کند که او و همکارانش مجبورند این محاسبات را انجام دهند، اما دلخور است: «این یکی از سخت‌ترین تصمیم‌هایی است که جنگ ما را به آن وادار کرده است.»
