قانون ازدواج زن مسلمان با مرد غیر مسلمان را ممنوع کرده است و مقرر كرده كه نکاح زن مسلمان با مرد غیر مسلمان جایز نیست اما اگر مرد مسلمان با زن غیر مسلمان (اهل کتاب) ازدواج کند چون به دین احترام می‌گذارد، اشکالی از جهت اختلاف دین پیش نخواهد آمد.
فرارو-آمارها می‌گوید روزانه پنج ازدواج میان اتباع خارجی با ایرانی ثبت قانونی می‌شود این فقط تعداد ازدواج‌هایی است که به صورت قانونی ثبت می‌شوند و اگر آمارهای غیررسمی را هم درنظر بگیریم عددی بیش از این را نشان می‌دهد. از طرفی طبق آمار رسمی فقط ۳۰ هزار زن ایرانی با مردان افغان ازدواج کرده‌اند.
به گزارش فرارو، این مساله به ویژه در سال‌های اخیر که توجه به حقوق این افراد و به ویژه فرزندانشان اهمیت بیشتری یافته است بیش از گذشته مورد توجه است. برخی نهادها تعداد فرزندان حاصل از ازدواج اتباع ایرانی با خارجی‌ها را در حدود ۳۰۰ هزار نفر اعلام کرده‌اند.
نماینده مشهد در مجلس به تسنیم گفته بود که جمعیت فرزندان حاصل از ازدواج بانوان ایرانی با مردان غیر ایرانی بین ۸۰۰ هزار نفر تا یک میلیون نفر برآورد شده و باوجود سکونت این جمعیت در ایران، حقوق و تکالیف آن‌ها تعریف نشده است. فرزندانی که بزرگ‌ترین مشکل آنان، محرومیت از داشتن شناسنامه در سرزمین مادری است.
به طور کلی ازدواج اتباع خارجی مقیم ایران با اتباع ایرانی به دو دسته تقسیم می‌شود:
۱- مرد ایرانی که در خواست ازدواج با زن خارجی را دارد.
۲- مرد خارجی که درخواست ازدواج با زن ایرانی را دارد.
نخست ازدواج زن ایرانی با مرد خارجی را بررسی می‌کنیم؛ براساس ماده ۱۰۵۹ قانون مدنی ازدواج زن مسلمان ایرانی با مرد غیرمسلمان جائز نیست و همچنین براساس ماده ۱۰۶۰ همین قانون ازدواج زن ایرانی با تبعه خارجی در مواردی هم که مانع قانونی نداشته باشد یعنی اولاً اولا شرایط عمومی صحت ازدواج (مثل رضایت طرفین و عاقل و بالغ بودن) وجود داشته و ثانیا موانع شرعی مثل ازدواج با خویشاوندان نسبی و کفر (به معنی مسلمان نبودن مرد) وجود نداشته باشد موکول به اجازه مخصوص از طرف دولت کرده است.
ملاحظه می‌کنید که صدور پروانه زناشویی برای امکان ازدواج زن ایرانی با مردان خارجی، واجد جنبه سیاسی است. زیرا ازدواج مذکور ممکن است بر اساس قوانین متبوع زوج، موجب تحمیل تابعیت مرد بر زن و در نتیجه از دست دادن تابعیت ایرانی توسط زن می‌باشد.
تمامی فق‌ها به صراحت ازدواج زن مسلمان با مرد غیر مسلمان را ممنوع اعلام کرده‌اند. امام خمینی در جلد دوم کتاب تحریرالوسیله بیان کرده است که «زن مسلمان نمی‌تواند با مرد کافر ازدواج نماید و این کار برای او جایز نیست: فرقی هم نمی‌کند که ازدواج برای همیشه و دائمی باشد یا موقت و انقطاعی؛ و تفاوتی نیست در اینکه مرد، کافر اصلی حربی باشد یا از اهل کتاب.»
بر همین اساس ماده‌ی ۱۰۵۹ قانون مدنی به صراحت عنوان کرده است: «نکاح مسلمه با غیرمسلم جایز نیست.» در چنین مواردی مطابق با ماده‌ی ۲ آیین‌نامه‌ی زناشویی بانوان ایرانی مصوب ۱۳۴۵: «باید گواهی یا استشهاد تشرف مرد به اسلام به نامه‌ی درخواست صدور پروانه‌ی ازدواج زن و مرد ضمیمه شود.» تشرف به دین اسلام با مراجعه به مراجع یا علما و یا مراکز اسلامی و فرهنگی داخل و یا خارج از کشور امکانپذیر است.
بانوان ایرانی قبل از ازدواج با اتباع خارجی علاوه بر رعایت مسائل شرعی و قانونی حتماً باید از وزارت کشور پروانه زناشویی دریافت نمایند و برای این منظور لازم است مدارک و مستندات ذیل را ارائه نمایند.
۱- درخواست ازدواج طبق نمونه وزارت کشور.
۲- گواهی سفارت دولت متبوع مرد مبنی بر بلامانع بودن و به رسمیت شناختن ازدواج.
۳- گواهی سفارت دولت متبوع مرد مبنی بر مجرد بودن مرد
۴- چنانچه مرد قبلاً ازدواج کرده باشد، طلاقنامه وی که به تصدیق سفارت دولت متبوع وی رسیده باشد.
۵- طلاقنامه زن در صورتیکه قبلاً ازدواج کرده باشد.
۶- گواهی تشرف به دین مبین اسلام از طرف مرد درصورتی که زن مسلمان باشد.
۷- تعهدنامه ثبتی از طرف مرد مبنی بر قبول کلیه مخارج و نفقه زن درصورت ترک انفاق و یا جدیی.
۸- اجازه ولی دختر که امضاء وی توسط یکی از دفاتر اسناد رسمی تصدیق شده باشد.
پس از بررسی دقیق کلیه مدارک و تکمیل فرم‌های مربوطه و همچنین مکاتبه با اداره اطلاعات و نیروی انتظامی استان مربوطه و اخذ موافقت ادارات مذکور مبنی بر بلامانع بودن این ازدواج پروانه زناشویی با امضای استاندار که به نمایندگی از سوی وزیر کشور در هفت نسخه صادر می‌شود.
یک برگ به متقاضی ازدواج با زن ایرانی تحویل می‌شود تا جهت اخذ پروانه اقامت ازدواجی به نیروی انتظامی استان مراجعه کند و پس از اخذ پروانه مذکور هر دو پروانه را یعنی پروانه زناشویی و پروانه اقامت ازدواجی را به عاقد رسمی ازدواج ارائه و عقد رسمی انجام می‌پذیرد.
شش برگ دیگر نیز به مراجع مربوطه دیگر مانند اداره ثبت احوال، اداره اطلاعات و ادارات دیگر مثل وزارت خارجه، وزارت کشور و نیروی انتظامی ارسال خواهد شد و یک نسخه نیز در استانداری نگهداری می‌شود و بدین صورت، پس از طی این مراحل زن ایرانی به عقد و ازدواج مرد خارجی درمی آید.
هنگامی که زن ایرانی به عقد ازدواج مردی از اتباع بیگانه درمی‌آید، در صورتی که قانون کشور متبوع شوهر، تابعیت را تحمیل کند، زن نیز به تابعیت آن کشور درخواهد آمد و در غیر این صورت، تابعیت او تغییری نخواهد کرد. البته لازم به ذکر است که در بیشتر کشورها و از جمله کشور ما، در صورت وقوع ازدواج، تابعیت مرد، به زن تحمیل می‌شود.
زنی که تابعیت شوهر خود را کسب کرده است، در صورت جدایی از وی یا فوت همسر، می‌تواند به تابعیت اولیه خود رجوع کند. قانون نیز این موضوع را پیش‌بینی کرده که زن می‌تواند برای بازگشت به تابعیت سابق خود، درخواستی را مطرح کند.
ممکن است زن ایرانی که در اثر ازدواج با فرد تبعه خارجی، تابعیت وی را کسب کرده است، همراه با یکدیگر، برای کسب تابعیت ایرانی درخواست بدهند. در این صورت نیز باید مراحل مورد نظر شامل درخواست از وزارت کشور و موافقت با درخواست آن‌ها، طی شود تا بتوانند تبعه ایران شوند.
در صورت کسب تابعیت ایرانی، فرزند یا فرزندان صغیر این زوج نیز همانند والدین خود به تابعیت ایران درمی‌آیند، اولاد صغیر شخصی که به تابعیت ایرانی پذیرفته شده است، ایرانی محسوب می‌شوند اما آن‌ها حق دارند، ظرف یک سال از زمان رسیدن به ۱۸ سال تمام، اظهاریه کتبی به وزارت امور خارجه داده و تابعیت مملکت سابق پدر را قبول کنند. این در حالی است که به این اظهاریه، باید تصدیق دولت متبوع پدر، دائر بر اینکه آن‌ها را تبعه خود خواهد شناخت، ضمیمه شود.
در صورت یکی بودن دین مرد ایرانی و زن خارجی، ثبت ازدواج آنان به هیچ اجازه‌ای از سوی دولت ایران احتیاجی ندارد و اگر زن دارای گذرنامه و اقامت مجاز در ایران باشد، مراحل ثبت ازدواج آنان از طریق بخش امور اتباع خارجیِ نیروی انتظامی انجام می‌شود و به‌محض وقوع این عقد، مطابق با بند ۶ ماده‌ی ۹۷۶ قانون مدنی، زوجه تابعیت ایران را دریافت می‌کند. درخصوص فرزندان حاصل از چنین ازدواجی می‌توان گفت که مطابق با بند ۲ ماده‌ی مذکور، ایرانی محسوب می‌شوند.
اما درخصوص ازدواج مردان ایرانی مسلمان با زنان خارجی غیرمسلمان، قانون مدنی ساکت است اما دیدگاه فقهی در این خصوص بیان می‌کند که ازدواج مرد مسلم با زنی که اهل کتاب نیست (یعنی به یکی از ادیان دارای پیامبر و کتاب آسمانی اعتقاد ندارد) جایز نیست. درخصوص زنان معتقد به ادیان مذکور، همان‌طور که در تحریرالوسیله آمده است، ازدواج موقت با آنان جایز و صحیح ولی ازدواج دائم ممنوع می‌باشد.
در این صورت با تمایل طرفین به ثبت ازدواج دائم آنان، باید شرایطی رعایت شود؛ ازجمله:
۱- تکمیل فرم درخواست ثبت ازدواج
۲- فرم تکمیل‌شده‌ی درخواست شناسنامه برای زن خارجی (جهت صدور تابعیت)
۳- اصل گواهی تشرف زن به دین مبین اسلام
۴- اصل گواهی عقد شرعی از یکی از مراکز معتبر و مورد تائید
بر اساس ماده ۱۰۶۱ قانون مدنی و همچنین ماده واحده منع ازدواج کارمندان وزارت امورخارجه با اتباع بیگانه مصوب ۱۳۴۵ تمامی مستخدمان و کسانی که در اجزای گوناگون وزارت خارجه مشغول به کار هستند، شامل سفارتخانه‌ها و دفاتر حافظ منافع و کارکنان اداری واحدهای مربوط اعم از اینکه زن باشد یا مرد برای ازدواج با اتباع بیگانه با محدودیت و ممنوعیت‌هایی روبرو هستند.
