آیا «سفر گروسی به تهران» به احیای برجام منجر می‌شود؟

بسیاری از کارشناسان معتقدند حل مسایل باقی مانده پادمانی میان ایران و آژانس به حل سیاسی موضوعات میان ایران و آمریکا بستگی دارد، اما آیا ایران و آمریکا در موقعیت یک تفاهم سیاسی هستند؟

به گزارش ایسنا، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان هفته گذشته در چند سخنرانی نسبت به "عملیاتی شدن یکی‌از گام‌های تعریف شده در مسیر توافق احیای برجام در آینده نزدیک" ابراز امیدواری کرد.

وی با تاکید دوباره بر این که مسیر تبادل پیام‌ها در ارتباط با مذاکرات رفع تحریم‌ها همچنان ادامه دارد، خاطرنشان کرد: ما در مسیر دستیابی به توافق، گام‌هایی را تعریف کرده‌ایم و فکر می‌کنیم در آینده‌ای نزدیک یکی از این گام‌ها عملیاتی می‌شود.

هم‌زمان با اظهارات وزیر خارجه کشورمان درباره احتمال تحقق یکی از گام‌های رسیدن به توافق، اعلام شد که رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ماه فوریه به ایران سفر خواهد کرد و این احتمال که گام تعریف شده مورد نظر، مسایل باقی مانده میان ایران و آژانس باشد شدت گرفت.

محمد اسلامی، رییس سازمان انرژی اتمی نیز در همین رابطه چهارشنبه هفته گذشته در حاشیه نشست هیات دولت گفت که "برنامه و رایزنی برای تنظیم سفر مدیرکل آژانس به ایران در دستور کار قرار دارد. "

آخرین بار مدیرکل آژانس آذر ماه ۱۴۰۰ به ایران سفر کرد و در مهر ماه سال جاری با رییس سازمان انرژی اتمی در وین در حاشیه کنفرانس عمومی سالانه دیدار کرد.

روابط ایران و آژانس در یک سال گذشته متاثر از اختلاف نظر دو طرف بر سر سوالات پادمانی آژانس از ایران تا حدی متشنج بوده است. مقامات ایرانی معتقدند که به طور مقتضی پاسخ و همکاری لازم را با آژانس در رابطه با سوالات مذکور داشته است، اما آژانس هم چنان به دنبال پاسخ و همکاری ایران است.

رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی اخیرا در سخنانی در کمیته روابط خارجی پارلمان اروپا یک بار دیگر بر موضع خود مبنی بر اینکه ایران به آژانس درباره آثار رادیواکتیو یافت شده در مکان‌های مورد بحث پاسخ "رضایت‌بخش" نداده است، تاکید کرد.

با وجود اینکه گروسی سعی کرد در این نشست تا حد زیادی کارشناسی و فنی سخن بگوید، اما استفاده از برخی عبارات و تاکید بر برخی اقدامات بدون شک با رویکردی سیاسی و دور از استاندارد‌های فنی ـ هسته‌ای بود. تلاش گروسی برای نشان دادن فعالیت‌های هسته‌ای ایران در وضعیتی رو به وخامت با اشاره به میزان غنی سازی ایران تا ۶۰ درصد قابل تامل است. او در این نشست به مثابه یکی از وزیران خارجه اتحادیه اروپا و حتی فراتر در جایگاه یک مدعی، جانبدارانه فعالیت‌ها و همکاری‌های ایران را تشریح کرد.

سه مکانی که آژانس می‌گوید آلوده به اورانیوم بوده و هم‌چنان بعد از بار‌ها دریافت پاسخ از سوی ایران مدعی است که ایران «پاسخ رضایت بخش» درباره آن‌ها نداده، در ورامین، تورقوزآباد و مریوان در استان کردستان قرار دارد.

چالش میان ایران و آژانس بر سر موضوعات تا کنون به صدور سه قطعنامه انجامیده است و در قطعنامه اخیر شورای حکام، از ایران خواسته شد درباره این مکان‌ها به سوالات آژانس پاسخ «قانع کننده» دهد.

سوالات درباره این سه مکان، یکی از مهم‌ترین موانع جدی بر سر مذاکرات احیای برجام است که در شهریور سال جاری با وجود مذاکرات فشرده در این رابطه دو طرف به نتیجه‌ای بر سر آن دست نیافتند. یکی از بخش‌های سخت کار میان ایران و آژانس این است که درخواست‌های آژانس برای همکاری ایران در این موارد در چارچوب پروتکل الحاقی و حتی فراتر از آن است در حالی که ایران در پاسخ به اجرا نشدن تعهدات برجامی طرف‌های مقابل، این همکاری‌ها را قطع کرده است. اطلاق پادمانی بودن موضوعات در حالی که ایران مدعی است این‌ها همان مسایل مربوط به مطالعات ادعایی هستند، هم راه به جایی نبرده است.

در اواخر تابستان سال جاری ایران و ۱+۴ به همراه آمریکا، مهیای توافق برای بازگشت به برجام بودند. به جز چند مورد مربوط به موضوع تحریم‌ها و تضمین ها، موضوعات پادمانی نیز مطرح بود. کارشناسان فنی ایران در مذاکرات با آژانس و ۱+۴، خواستار بسته شدن این پرونده پیش از هر گونه توافق بر سر احیای برجام شدند، اما طرف‌های غربی و آمریکا مدعی بودند که این موضوع ارتباط مستقیمی به برجام ندارد و بعد از برجام مطرح شده‌اند از این رو باید جدای از برجام میان ایران و آژانس دنبال شود، اما ایران تاکید داشت، همان‌طور که موضوع مطالعات ادعایی در روند مذاکرات هسته‌ای پیش از توافق ۲۰۱۵ حل و فصل شد، این موضوعات هم باید به همان شیوه قبل از توافق حل و فصل شود به علاوه این که مقامات سازمان انرژی اتمی در دولت ابراهیم رئیسی بر این نظر بودند که سه موضوع مورد بحث ربطی به مسایل پادمانی ندارد و همان مسایل مربوط به گذشته است.

البته برخی معتقدند، موضوع خاتمه یافتن سوالات آژانس قبل از روز "باز اجرا" مورد موافقت طرف‌های مذاکره به ویژه ایران و آمریکا قرار گرفته بود، اما کارشکنی رژیم اسراییل با چراغ سبز آمریکا موجب شد در میانه راه آژانس رویکرد سخت‌گیرانه‌ای نسبت به حل و فصل این سوالات اتخاذ کند.

موضوعات پادمانی درباره مکان‌های مورد ادعا در سال‌های اخیر از سوی رژیم صهیونیستی و با ارایه اسناد جعلی بعد از توافق ۲۰۱۵ و خروج آمریکا از برجام مطرح شده است.

مقامات ایرانی تاکید دارند که آژانس نباید بر مبنای اسناد ساختگی رژیم صهیونیستی که با اهداف خاص سیاسی در اختیار آژانس قرار داده می‌شود، قضاوت و بر اساس آن‌ها اعلام نظر کند. این نوع قضاوت برخلاف اصل بی‌طرفی و حرفه‌ای‌گری است. از آنجایی که آژانس تمام مواد هسته‌ای اظهار شده ایران را مورد حسابرسی قرار داده است و هیچ اختلاف نظری در حسابرسی مواد مطرح نیست؛ صرف مشاهده آلودگی در چند مکان را نمی‌توان نشانه‌ای از وجود مواد هسته‌ای اظهار نشده تلقی کرد.

برخی کارشناسان بر این نظرند که مقامات اروپایی و آمریکایی تمایلی به بستن موضوعات فنی مرتبط با ایران در آژانس ندارند چرا که این موضوعات چماق را همیشه بر سر ایران برای امتیاز گیری بیشتر نگه دارد.

در عین حال، مقامات ایران بار‌ها تاکید کرده‌اند تا وقتی مسایل فنی با آژانس حل و فصل نشود بازگشت به اجرای برجام ممکن نیست و همان طور که پرونده مطالعات ادعایی در ۲۰۱۵ بسته شد، اکنون هم سوالات آژانس که به گفته بسیاری از کارشناسان خارجی موضوع جدی نیستند با یک رویکرد سیاسی و دیپلماتیک قابل حل و فصل است.

جمهوری اسلامی ایران در واکنش به سه قطعنامه شورای حکام که خواستار همکاری با بازرسان و آژانس برای پاسخ به سوالات مورد بحث بوده است، واکنش قابل تاملی به لحاظ فنی و سیاسی داشته است. ایران در این روند به علاوه افزایش میزان ذخایر اورانیوم غنی شده ۳.۵ درصدی، ۲۰ درصدی و ۶۰ درصدی خود، تعداد سانتریفیوژ‌های پیشرفته خود را نیز افزایش داده است.

هر چند ایران نشان داده در برابر فشار‌های سیاسی، تحریمی و فنی دست بسته نیست و بنایی بر عقب نشینی از آخرین مواضعش در مذاکرات احیای برجام ندارد، اما تکرار قطعنامه‌ها در شورای حکام برای ایران قطع و یقین "خوب" نیست و می‌تواند تبعات غیرقابل جبرانی در صورت ارجاع قطعنامه به شورای امنیت سازمان ملل داشته باشد و با توجه به اینکه ایران یک بار دیگر هم با چنین رویکردی مواجه بوده است و از تبعات سیاسی و تحریمی بین‌المللی آن به خوبی مطلع است، "آزموده" را آزمودن خطاست. فراهم شدن زمینه‌ها برای ارجاع دوباره ایران به شورای امنیت و ایجاد اجماع جهانی علیه کشورمان، خواست همیشگی و تاریخی دشمنان ایران برای بازگشت سناریوی "ایران هراسی" به واسطه موضوع هسته‌ای بوده است.

رژیم اسراییل با همراهی و همکاری آمریکا، سه کشور اروپایی و برخی کشور‌های منطقه قبل از برجام و بعد از آن و حتی بعد از خروج آمریکا از این توافق، دست از کارشکنی علیه ایران و توافق هسته‌ای برنداشته است. با وجود تشدید فشار‌ها در مسایل حقوق بشری و موشکی، هم‌چنان زمین هسته‌ای برای‌شان از اهمیت قابل توجهی برخوردار است.

شاید برخی کارشناسان و مقامات کشور بر این نظر باشند که هر گونه قطعنامه در شورای امنیت علیه ایران یا تلاش برای اسنپ بک، توسط روسیه و چین وتو خواهد شد، اما این مساله غیرممکن نیست، اگر آمریکا و اروپا با روسیه در روز‌ها و هفته‌های آتی بر سر اوکراین به توافقی دست یابند، سفر مدیرکل آژانس به ایران در آینده نزدیک فرصتی است تا مسایل فنی هر چه سریع‌تر حل شود تا در صورت آمادگی همه طرف‌های برجامی برای بازگشت به میز مذاکرات، دیگر بهانه‌ای برای فشار به ایران در کار نباشد. همان طور که جنگ اوکراین به طور غیرقابل پیش‌بینی آغاز شد، پایانش نیز می‌تواند به همان شکل غافلگیرکننده و غیرمترقبه باشد.

علاوه بر ضرورت حل و فصل مسایل فنی با آژانس در مرحله بعد رفع تنش از روابط با اروپا به ویژه سه کشور عضو برجام است. مطالعات و تجربیات دیپلماتیک و سیاسی به ویژه در رابطه با برجام بعد از خروج آمریکا از توافق نشان داد که اروپا تنها گروهی از کشورهاست که در مقابل آمریکا در شورای امنیت و مجمع عمومی سازمان ملل قدرت دارد. از این رو دوری از اروپا در آینده نزدیک و دور به شدت به ضرر ایران خواهد بود.