طولانی شدن مذاکرات برجام، فرصت سوزی یا فرصت سازی؟

کمتر از یک هفته پس از برگزاری مراسم تحلیف ابراهیم رییسی، رییس دولت سیزدهم در ایران، هنوز تهران پیام صریح و مشخصی به این پرسش نداده است.

اعتماد در ادامه نوشت: ابراهیم رییسی در تنها نشست خبری که از زمان پیروزی در انتخابات برگزار کرده از ایده بازگشت همه اعضای اولیه به اجرای کامل برجام حمایت و در سخنرانی مراسم تحلیف در جمع مهمانان خارجی بر ضرورت رفع تحریم‌ها تاکید و اعلام کرد که دولت او از هر طرح دیپلماتیکی برای رفع تحریم استقبال خواهد کرد.

همزمان خبر‌های تاییده شده درباره نامزدی حسین امیرعبداللهیان برای پست وزارت خارجه دولت سیزدهم و دیدار ۲ ساعته او با انریکه مورا، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در حاشیه مراسم تحلیف نیز به گمانه‌زنی‌ها درباره زمان‌بندی بازگشت ایران به مذاکرات در آینده‌ای نه چندان دور دامن زد.

هرچند که حضور حسین امیرعبداللهیان (مدیرکل امور بین‌الملل مجلس شورای اسلامی) دوشادوش ابراهیم رییسی در دیدار با مهمان‌های خارجی شرکت‌کننده در مراسم تحلیف نشان داد که رییس دولت، وزیر خارجه خود را انتخاب کرده، اما تا اعلام رسمی کابینه و رای اعتماد به امیرعبداللهیان، ابهام‌ها درباره سمت و سوی سیاست خارجی ایران در چهار سال آتی به قوت خود باقی است.

در این فضای مبهم بیش از آنکه به پرسش‌ها پاسخ داده شود، پرسش‌های تازه‌ای مطرح و بی‌جواب باقی می‌ماند.

نخستین اخبار درباره نگاه نامزد وزارت خارجه دولت سیزدهم از زبان لارنس نورمن، خبرنگار سیاست خارجی وال‌استریت ژورنال منتشر شد. پس از دیدار دو ساعته انریکه مورا با امیرعبداللهیان در تهران، نورمن در یک رشته توییت خبر این دیدار را منتشر و اعلام کرد که امیرعبداللهیان به مورا اطلاع داده که ایران برای بازگشت به مذاکرات وین مصمم است.

تهدید و ترغیب همزمان ایران

در حالی که انریکه مورا به تنها فردی از جمع تیم مذاکره‌کننده مقابل ایران در وین تبدیل شده که تاکنون با چهره‌های دولت جدید در ایران ارتباط داشته، در واشنگتن سیاست تهدید و ترغیب ایران برای بازگشت به وین پیگیری می‌شود. سخنگوی کاخ سفید در چند روز گذشته چندین‌بار برای بازگشت هیات مذاکره‌کننده کشورش به او اعلام آمادگی کرده است.

ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه این کشور نیز در پاسخ به پرسش خبرنگاران درباره سرنوشت توافق هسته‌ای با ایران در دولت رییسی گفت: «هیات امریکایی آماده است تا برای گفتگو با ایران به وین بازگردد، اما به نظر می‌رسد که ایران باید ابتدا درباره حضور در این مذاکرات تصمیم‌گیری کند.» پرایس در ادامه سخنانش تاکید کرد که به اعتقاد واشنگتن، دیپلماسی همچنان بهترین راه پیش روی دو طرف است.

این روز‌ها عمده توجه به برجام و بازگشت هیات‌های مذاکره‌کننده به وین برای احیای آن متمرکز شده، اما در ۵ ماه گذشته در حاشیه این رایزنی‌ها مذاکراتی هم برای تبادل زندانیان میان ایران، بریتانیا و امریکا در جریان بوده است که تهران می‌گوید واشنگتن آن را به برجام گره زده و به دلیل توقف مذاکرات برجام، پیگیری گفتگو برای تبادل زندانیان را هم معلق کرد. ند پرایس در این باره به خبرنگاران گفت که واشنگتن به روند گفتگو با ایران برای تبادل زندانیان ادامه خواهد داد.

سی‌ان‌ان اخیرا در گزارشی نوشت: مقام‌های امریکایی از تاخیر در بازگشت به دور هفتم مذاکرات وین به عنوان «غافلگیری بد» یاد می‌کنند. در میان اعضای گروه ۱+۵ این گمانه‌زنی وجود دارد که تاخیر در مذاکرات یک حرکت تاکتیکی از سوی ایران است. آن‌ها علاوه بر این معتقدند ایرانی‌ها در حال انجام مباحثاتی درباره نحوه پیشبرد مذاکرات هستند.

ابهام درباره راهبرد دولت سیزدهم درباره برجام و نحوه اجرای تصمیم نظام در این باره به قوت خود باقی است و همزمان تلاش‌های ایالات متحده و اروپا با هدایت رژیم اسراییل برای تشدید فشار بر ایران همزمان با استقبال ازسرگیری مذاکره ادامه دارد. تازه‌ترین این سوژه‌ها نیز حمله به کشتی مرسر استریت متعلق به یک میلیاردر اسراییلی در دریای عمان است.

روند تصمیم‌گیری درباره چند و، چون مذاکره در وین پس از پیروزی ابراهیم رییسی به کمیته تطبیق سپرده شد که نمایندگانی از مجلس و دولت جدید نیز در آن حضور داشتند. هرچند حسن روحانی و جواد ظریف روایت متفاوتی از وضعیت مذاکرات پیش از تعلیق دارند و معتقدند که امکان حصول توافق وجود داشت، اما امروز دیگر سخن گفتن از آنچه ولو در گذشته‌ای نزدیک ممکن بود به کار روند پیش‌رو نمی‌آید.

تهران باید هرچه سریع‌تر با توجه به آخرین داده و ستانده‌ها در ششمین دور مذاکرات وین، تصمیم خود را دو سطح کلان و جزیی‌تر بگیرد: آیا سیاست نظام همچنان احیای برجام است؟ اگر پاسخ مثبت است کدام نهاد باید مذاکرات را ادامه بدهد؟ اگر اراده ابراهیم رییسی بر تغییر تیم مذاکراتی باشد، بازگشت به وین ابتدای مسیری تازه خواهد بود و نه تداوم مسیری که در ۶ دور مذاکرات پیشین طی شده است.

از سوی دیگر، هیات مذاکره‌کننده فعلی ریز گزارش‌ها درباره ۶ دور مذاکرات انجام شده در وین به شمول رایزنی‌های حاشیه‌ای با هیات‌های نمایندگی ۱+۴ را دراختیار شورای عالی امنیت ملی و کمیته تطبیق گذاشته است.

در چنین شرایطی تهران می‌داند که سقف و کف امتیاز‌هایی که می‌تواند واگذار یا دریافت کند چه مواردی را شامل خواهد شد. فاکتور مهم و جدیدی که باید در تصمیم‌گیری ایران لحاظ شود وضعیت پیش آمده در دریای عمان و تلاش اسراییل، ایالات متحده و برخی کشور‌های اروپایی برای ماهیگیری از آن است.

چه این اجماع در شورای امنیت به محکومیت ایران منتهی شود و چه نتیجه‌ای به ظاهر به نفع ایران داشته باشد زنگ خطری است که باید در محاسبه هزینه و فایده‌ها طولانی‌تر کردن روند بازگشت به وین و از سرگیری مذاکره درنظر گرفته شود. ایران در مرحله‌ای از مذاکرات قرار دارد که کارت امتیاز‌های قابل توجهی در مشت دارد، اما زمان استفاده از این کارت‌ها به مراتب مهم‌تر است.