آیت الله سیستانی و شطرنج سیاست در عراق

فرارو- در بحبوحه رایزنی‌های گروه‌های سیاسی عراق برای انتخاب نخست وزیر جدید برای این کشور، آیت الله سید علی سیستانی، مرجع سرشناس شیعه در عراق، در موضعی کم سابقه، خواستار برگزاری انتخابات زودهنگام شد. امری که ماموریت طبقه حاکم برای تشکیل دولت را دشوارتر کرد.

به گزارش فرارو، با وجود گذشت بیش از سه هفته از استعفای عادل عبدالمهدی، نخست وزیر سابق عراق، گروه‌های سیاسی عراق همچنان از انتخاب یک نخست وزیر جدید که بتواند عراق را از شرایط بحرانی خارج کند، عاجر هستند. تاکنون نام چند تن از سیاسیون عراق برای تصدی پست نخست وزیری مطرح شده، اما هر بار به دلیل مخالفت معترضان یا عدم اجماع گروه‌های سیاسی این افراد کنار گذاشته شده‌اند.

ابتدا نام محمد شیاع سودانی، نزدیک به نوری مالکی، نخست وزیر اسبق عراق، مطرح شد، اما پس از مخالفت گسترده معترضان و گروه‌های سیاسی، نام او از لیست نامزد‌های نخست وزیری حذف شد. سپس، اواخر هفته گذشته، نام قصی السهیل، وزیر آموزش عالی در دولت پیشبرد امور، از جانب ائتلاف «سازندگی» (البناء)، به رهبری هادی عامری و نوری مالکی، برای رئیس جمهور عراق ارسال شد. اما السهیل هم با مخالفت ائتلاف مقتدی صدر و معترضان روبرو شد. السهیل، پیش‌تر عضو جریان صدر بود، ولی از آن جدا شد و به ائتلاف نوری مالکی پیوست.

آیت الله سیستانی در نقش مرشد سیاسی
روز جمعه در پایان مهلت قانونی انتخاب نخست وزیر، به نظر می‌رسید که السهیل به زودی، شاید روز شنبه، از سوی برهم صالح، رئیس‌جمهور عراق، مامور تشکیل دولت جدید خواهد شد. اما خطبه نماز جمعه آیت الله سیستانی در همان روز، همه چیز را عوض کرد.

در این خطبه که توسط شیخ عبدالمهدی کربلایی در نماز جمعه کربلا قرائت شد، دو مسئله اساسی مطرح شده که قبلا مرجعیت به وضوح به آن‌ها اشاره نمی‌کرد. مسئله اول، برگزاری انتخابات زودهنگام است که آیت الله سیستانی با مطرح کردن آن عملا طبقه حاکم را به سمت تشکیل دولت انتقالی سوق داد. مسئله دوم، تاکید وی بر تصویب قانون جدید انتخابات متناسب با مطالبات مردمی است تا راه ورود نخبگان فکری و افراد شایسته به سپهر سیاسی باز شود. امری که از سوی برخی ناظران به پشت کردن آیت الله سیستانی به طبقه حاکم بر عراق تعبیر شد.

 

---

در خطبه آیت الله سیستانی آمده: «در خطبه‌های گذشته خاطرنشان کردیم که ملت منبع قدرت است و مشروعیت قدرت برآمده از ملت است و این چیزی است که در قانون اساسی هم بدان تصریح شده است. بر این اساس، کوتاه‌ترین و سالم‌ترین راه برای خروج از بحران کنونی و جلوگیری از کشیدن شدن اوضاع به وضعیت نامعلوم یا آشوب یا خدای ناکرده جنگ داخلی بازگشت به ملت از طریق انتخابات زودهنگام بعد از تصویب قانونی منصفانه برای آن و تشکیل کمیساریای مستقل برای اجرای انتخابات و تعیین سازوکاری دقیق برای نظارت بر همه مراحل اجرای آن است..»

آیت الله سیستانی گفت پس از تصویب چنین قانونی، نوبت به نخبگان فکری و نیرو‌های شایسته ملی می‌رسد تا در روند سیاسی کشور مشارکت کنند و با طرح‌های کارشناسی شده مشکلات کشور را حل کنند.

اما علاوه بر این دو مسئله، آیت الله سیستانی با تاکید بر اینکه دولت جدید نباید «بحث برانگیز» باشد، عملا قصی السهیل را شایسته تصدی دولت ندانست. چرا که این شخص به دلیل وابستگی‌های حزبی خود با مخالفت برخی گروه‌های سیاسی و همچنین معترضان مواجه شده است.

مواضع سیاسی اخیر آیت الله سیستانی از تمایل آشکار این مرجع شیعی برای مشارکت فعالانه در فرآیند شکل دهی به تحولات سیاسی عراق حکایت دارد. از همین رو، خطبه‌های نماز جمعه کربلا که قبلا محلی برای موعظه و ارشاد نمازگزاران بود، در هفته‌های اخیر به طور فزاینده به تریبونی برای اعلام مواضع سیاسی آیت الله سیستانی شده است. مشارکت سیاسی مرجعیت نجف همزمان با افزایش شکاف‌های سیاسی در بغداد بیشتر شده، به نحوی که استعفای نخست وزیر عراق تنها لحظاتی پس از ابراز تمایل ضمنی آیت الله سیستانی به کناره گیری عبدالمهدی صورت گرفت. نخست وزیر، در نامه استعفای خود به صراحت کناره گیری‌اش را اقدامی در پاسخ به مطالبه مرجعیت دانست.

 

معروف است که آیت الله سیستانی تمایلی به مداخله مستقیم و صریح در امور سیاسی بغداد ندارد. او همواره سعی کرده با اشارات و رهنمود‌های ضمنی خود، نقش مرشد طبقه سیاسی عراق را بازی کند. اما در دو ماه گذشته این نقش کمی از مرشد فراتر رفت و به دبیرکل یک حزب شبیه‌تر شد. این امر تا حدودی به شرایط حساس عراق مربوط می‌شود. با شروع اعتراضات، آیت الله سیستانی سعی کرد موضعی میانه بگیرد. او هم از معترضان حمایت کرد و هم خواستار اعطای فرصت بیشتر به دولت عبدالمهدی برای انجام اصلاحات جدی شد.

اما پس از استمرار تظاهرات و افزایش تلفات، خواستار کناره گیری عبدالمهدی شد. همین امر، مسئولیت مرجعیت نجف در برابر معترضان را بیشتر کرد. حال، اگر در اثر عدم مداخله آیت الله سیستانی، نخست وزیری سرکار بیاید که از مقبولیت مردمی برخوردار نیست، ممکن است اعتبار مرجعیت نزد مردم خدشه دار شود. به همین خاطر، آیت الله سیستانی ضمن مداخله در رایزنی‌های انتخاب نخست وزیر سعی می‌کند مقدمات برگزاری انتخابات زودهنگام را فراهم کند تا پس از این انتخابات، دیگر مسئولیتی در قبال دولت جدید نداشته باشد. البته، طبقه حاکم فعلی هم، نتیجه رأی مردم است، اما به دلیل اشکالات ساختار انتخابات، برخی از مردم معتقدند که این طبقه دیگر توانایی برآورده کردن مطالبات مردم را ندارد. ظاهرا، آیت الله سیستانی با هدف عبور دادن عراق از این طبقه به طبقه جدید سیاسی، نقش آفرینی سیاسی خود را بیشتر کرد.