حسن روحانی رئیس جمهور چهارشنبه شب در پایان نشست سران سه قوه اعلام کرد که ایران گام سوم کاهش تعهدات برجامی را از روز جمعه بر خواهد داشت و در چارچوب آن سازمان انرژی اتمی باید هر آنچه کشور در زمینه تحقیق وتوسعه فناوری هستهای نیاز دارد، اقدام کند.
به نوشته روزنامه «جروزالمپست»، نتانیاهو که پیش از سفر به لندن در فرودگاه در جمع گروهی از خبرنگاران صحبت میکرد، گفت: «اکنون زمان انجام گفتگو با ایران نیست. اکنون زمان تشدید فشار به ایران است.»
سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در پیامی توییتری محورهای دیدار آتی وزرای امور خارجه ایران و روسیه را بیان کرد.
ظریف تاکید کرد، بنابراین اگر آنها بخواهند دوباره به اتاق مذاکره برگردند، بلیتی وجود دارد که باید آنها خریداری کنند و آن هم بلیت رعایت توافق نامه است.
ظریف اعلام کرد:
ظریف همچنین در این گفتگو مطرح کرد که چنین اتفاقی در صورتی خواهد افتاد که اقدامات لازم برای حفاظت از اقتصاد ایران در برابر تحریمهای آمریکا انجام بشود.
رئیس جمهور آمریکا اضافه کرد در صورتی که شرایط مناسب باشد با رئیس جمهور ایران دیدار خواهد کرد اما وی با این حال تهدید کرد که در صورتی که ایران به دنبال سلاح هستهای باشد، با قدرتی شدید مواجه خواهد شد
اظهارات و تحرکات مقامات دولت ترامپ و محافل نزدیک به آن، نشان میدهد که آنها ممکن است به رفع بلاتکلیفی از مناسبات ایران و آمریکا تمایلی نداشته نباشند و فقط میخواهند فرسایش اقتصادی ایران ادامه یابد؛ بدون اینکه تنشها از کنترل خارج شود. ظاهرا این بخشی از راهبرد دولت آمریکاست که در برخی مواقع متناقض به نظر میرسد، اما در نهایت هدف واحدی را دنبال میکند و آن فرسوده و گیج کردن ایران است.
میان سه کشور اروپایی عضو برجام، دیدگاه واحدی در زمینه متقاعد کردن ایران به اجرای کامل برجام وجود ندارد. برلین، پس از اینکه اعتراف کرد که نمیتواند برای ایران «معجزه کند»، خودش را کنار کشید. بریتانیا نیز، به دلیل ماجرای نفتکشها، مسئله نجات برجام را از اولویتهای خود حذف کرده است. در این میان، فقط فرانسه تلاش میکند از طریق یک راهکار دو مرحلهای، ابتدا ایران را به توقف روند کاهش تعهدات متقاعد کند و سپس زمینه مذاکرات ایران و آمریکا را فراهم کند.
رئیس جمهوری با اشاره به اینکه هدف برجام عادی سازی روابط اقتصادی ایران با دیگر کشورها بوده است، افزود: متاسفانه علی رغم پایبندی کامل ایران به تعهدات، تنها بخشی اندک از منافع اقتصادی ایران تامین شد و پس از خروج آمریکا از برجام نه تنها شاهد اقدام جدی از سوی اروپا در این زمینه نبودیم، بلکه برخی از شرکتهای اروپایی نیز در پیروی از تحریم یکجانبه آمریکا، از ایران خارج شدند.
وزیر امور خارجه آمریکا در ادامه با اشاره به اینکه تنها خواسته آمریکا از ایران، عادی رفتار کردن است، افزود: ما در راستای اعمال فشار حداکثری علیه جمهوری اسلامی، برخی تحریمها را علیه چین به دلیل نقض تحریمهای اعمالی آمریکا اعمال خواهیم کرد.
به نوشته کوثرانی، ایران مجددا مثلث برنامه هستهای، برنامه موشکی و نفوذ منطقهای را فعال کرده است تا جلوی جنگ یا براندازی را بگیرد. اما دونالد ترامپ دقیقا خواهان مذاکره درباره همین مثلث است. اگر چه ترامپ میگوید کشورش دنبال براندازی در ایران نیست، اما از آنجا که برنامه موشکی، نقش مهمی در محافظت از جمهوری اسلامی ایران دارد، این کشور درباره این برنامه مذاکره نخواهد کرد.
بنابراین، هر دو گروه در دولت ترامپ به رغم اختلافات جزئی، احتمالا سیاست واحدی را دنبال میکنند. سیاستی که در آن، احتمال امضای توافق اندک است. از این رو، با توجه به اینکه بدون امضای توافق، رفع تحریمها بسیار بعید است، تنها سناریوی مورد نظر هر دو گروه، استمرار فرسایش ایران است. خصوصا که آنها معتقدند در بازی طولانیشان، زمان به ضرر ایران سپری میشود.
گفته میشود که در دوران باستان، زمانی که پادشاهان تایلند و دیگر کشورهای آسیایی، از رعیتی ناخرسند میشدند، به او یک فیل سفید میدادند. فیل سفید، مقدس بود و به همین دلیل نگهداری از آن به غایت پرهزینه و دشوار است. صاحب فیل، باید برای آن غذای مخصوص و باکیفیت تهیه کند و در عین حال، مانع پرستش فیل توسط مردم هم نشود. امروز، از اصطلاح فیل سفید، برای اشاره به دارایی پرهزینه، ولی بیفایده استفاده میشود. از این حیث، برجام با فیل سفید شباهتهایی دارد؛ توافقی که برای ایران هیچ منفعت اقتصادی ندارد، اما در عین حال خروج از آن هم ممکن است تبعات خطرناکی داشته باشد.
اکنون اگر معافیتهای باقیمانده لغو شوند برجام آسیب جدی خواهد دید و شاید دیگر نتوان آن را زنده نگه داشت. چون همکاری سایر اعضای این توافق با برنامه هستهای ایران از لغو معافیتها تاثیر خواهد پذیرفت. از همه مهمتر، احتمالا فعالیتهای نظارتی آژانس بین المللی انرژی اتمی در ایران نیز مختل شود، امری که اگر اتفاق بیافتد، راه را برای طرح ادعاها درباره ماهیت برنامه هستهای ایران هموار خواهد کرد.
تلاش فرانسه برای گرفتن امتیازات غیرموثر از آمریکا برای راضی کردن ایران به ماندن در برجام، ممکن است در کوتاه مدت موفق شود، اما احتمالا در بلندمدت نمیتواند ایران را به استمرار اجرای برجام متقاعد کند. ظاهرا، اروپاییها متوجه این مسئله هستند؛ لذا فرانسه سعی میکند ابتدا سطح تنشها را از طریق برآورده کردن بخشی از مطالبات اقتصادی ایران کنترل کند و سپس در مرحله بعدی، مقدمات ورود ایران و آمریکا به مذاکرات جدید را فراهم کند. اما آیا موفق میشود؟
با این همه، رسیدن به یک راه حل میانی بعید نیست. هماهنگی فرانسه و آمریکا در مسئله ایران، ممکن است به راه اندازی اینستکس و کارآمد شدن آن منجر شود. خصوصا که الآن آمریکا هم از راهاندازی این سازوکار حمایت میکند. بنابراین، ماکرون با حمایت آمریکا میتواند از طریق راه اندازی اینستکس ایران را به ماندن در برجام متقاعد کند.
اروپاییها معتقدند که ایران به رغم عبور از برخی محدودیتهای برجام، هنوز به خطوط قرمز نرسیده است. طرفهای غربی معتقدند که کارکرد اصلی برجام، جلوگیری از ساخت بمب اتمی توسط ایران است. از آنجا که با اروانیوم غنیشده پنج درصدی نمیتوان بمب ساخت، کارکرد اصلی برجام هنوز به خطر نیفتاده است. از این رو، اروپاییها نمیخواهند با اعاده تحریمهای بین المللی، موجبات فروپاشی کامل برجام را فراهم کنند.
حسن روحانی و امانوئل مکرون در گفتگویی نسبتا طولانی درباره حفظ برجام رایزنی کردند. دفتر رئیسجمهوری فرانسه با صدور اطلاعیهای گفته در این تماس تلفنی که یک ساعت طول کشیده دو طرف موافقت کردهاند تا ۱۰ روز دیگر (۲۴ تیر) برای یافتن شرایطی جهت آغاز گفتگوها با محور حفظ برجام تلاش کنند.
در بیانیه نمایندگی آمریکا در سازمانهای بین المللی در وین، آمده است: «ایالات متحده، قویا از آژانس بین المللی انرژی اتمی و تلاشهای راستیآزمایی آن در ایران حمایت میکند.» معنای این اظهارات این است که آژانس باید اقدامات مرتبط با راستیآزمایی در ایران را ادامه دهد. واضح است که این اقدامات، ذیل برجام انجام میشود. یعنی همان توافقی که آمریکا آن را ناقص و معیوب دانسته و از آن خارج شد.
از دیدگاه فریدمن، فعلا دستیابی به یک دستاورد دیپلماتیک بعید به نظر میرسد. ایرانیان هیچ دلیلی نمیبینند که به پایبندی آمریکا به یک توافق جدید اعتماد کنند. هرگونه امتیازدهی –مثلا پذیرش یک توافق با مدت بسیار طولانیتر – احتمالا آمریکا را ترغیب خواهد کرد که از ایران بخواهد حمایت از متحدان منطقهایاش را متوقف کند یا قدرت منطقهای خود را کاهش دهد. به هر حال، اگر آمریکاییها واقعا خواهان گفتگو هستند، چرا امکان سفر محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران را محدود کردند؟