خشکسالی

پوشش گیاهی استان‌های خراسان رضوی، خراسان شمالی، گلستان، اردبیل، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، کردستان، زنجان، قزوین، البرز، مرکزی، همدان، کرمانشاه، چهارمحال و بختیاری، فارس و بخش‌هایی از مازندران، و اصفهان با تنش مواجه بوده‌اند.

بحران خشکسالی و تغییرات آب و هوایی در حال حاضر بدتر از جنگ برای کشاورزان افغان است، به نحوی که برخی از آنان برای سیر کردن شکم خود مجبور به فروش دختران خردسال خود شده اند.

سال آبی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ در حالی به اتمام رسید که یکی از کم بارش‌ترین سال ها را تجربه و رکورد جدیدی را در بارش فروردین ماه با تنها ۲.۳ میلیمتر بارندگی بعنوان کمترین بارش در دوره آماری ۵۳ ساله ثبت کردیم.

کارشناس ارشد حوزه منابع آبی گفت: به نظر می‌رسد فاصله بین کم آبی‌های خطرناک شهر تهران در هر سال، بیشتر و بیشتر می‌شود و معنای این وضعیت، پاسخگو نبودن جیره بندی‌ها برای تامین آب منازل و در نتیجه، گام گذاشتن‌های آغازین در مسیر خالی از سکنه شدن تدریجی تهران است.

رییس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی ادامه داد: ‍‍براساس پیش‌بینی‌ها به‌نظر می‌رسد که امسال زمستان نرمالی را طی کنیم البته این زمستان نرمال، زمستان ‍‍پربارشی نخواهد بود و بیشتر به کم بارشی گرایش دارد.

سد لار یکی از پنج سد تامین کننده آب شرب استان تهران است. در سال آبی ۱۳۹۹-۱۴۰۰، تهران با ۳۰۰ میلیون متر مکعب کسری مخازن و کاهش ۳۷ درصدی بارندگی مواجه بود. متوسط کسری مخزن در این استان حدود ۱۵۰ میلیون متر مکعب به شمار می‌آید که از این ۱۵۰ میلیون متر مکعب حدود ۴۰ میلیون متر مکعب مربوط به شهر تهران و مابقی برای دیگر نقاط است. هم اکنون ۴۵۸ میلیون مترمکعب آب در سد‌های تهران ذخیره شده است و این مقدار در مدت مشابه سال گذشته ۷۵۳ میلیون مترمکعب بود. این موضوع نشان دهنده ۲۹۵ میلیون مترمکعب کسری مخازن سد‌های پنجگانه تهران است.

روستای ابوغریب و مراغیه در ۴۵ کیلومتری مرز ایران و عراق قرار دارند. نبود آب شرب، قطعی برق و عدم وجود زیر ساخت روستایی باعث مهاجرت روستاییان به شهر‌های مجاور یا روستا‌های با امکانات بهتر شده، از مشکلات اصلی روستا نبود آب شرب و لوله کشی شده است. در حال حاضر اهالی روستا برای تامین آب مصرفی روزانه از کانال نزدیک روستا استفاده می‌کنند و آب شرب خود را با تانکر خریداری می‌کنند. آب کانال از کیفیت پایینی برخوردار است و خطرات زیادی برای ساکنین روستا هنگام برداشت آب و شستشو وجود دارد. زنان روستا برای شستشو و برداشت آب مایحتاج روزانه به کانال می‌روند که علاوه بر کیفیت بد آب، خطر عرق شدن در کانال وجود دارد. به گفته اهالی روستا، در حالی که روستا‌های ابوغریب و مراغیه در ۱۵ کیلومتری تاسیسات آب غدیر قرار گرفته‌اند، اما تا کنون اقدامی برای آب‌رسانی به این دو روستا و روستا‌های هم جوار انجام نشده است. طبق مصوبه هیات دولت بخش شاوور در شهرستان شوش از آذرماه ۱۳۹۹ به شهرستان کرخه ارتقا یافت. این شهرستان به مرکزیت شهر الوان و دارای ۲ بخش مرکزی و شاوور و دارای ۱۲۰ روستا و ۸۰ هزار نفر جمعیت است.

در روز‌های اخیر انتشار تصاویری از خشک شدن «تنگه قاسمی ایذه» در استان خوزستان، بازتاب زیادی در فضای مجازی پیدا کرد. خشک شدن این تنگه مربوط به حدودا سه ماه اخیر است و تصاویر چند ماه قبل نشان می‌دهد که در خرداد ۱۴۰۰ این تنگه پرآب بوده است. به گفته سرپرست فرمانداری شهرستان دزپارت، خشک شدن تنگه قاسمی در شرایط خشکسالی و عدم بارندگی، امری طبیعی است و در سال‌های گذشته نیز با افزایش و کاهش تراز آب رودخانه کارون، این تنگه نیز تحت تاثیر قرار می‌گرفت. تنگه قاسمی ایذه یا همان تنگه قاسمی دهدز یکی از مکان‌های دیدنی استان خوزستان محسوب می‌شود که در دل کوه‌های منگشت قرار دارد./ عکس:‌ رضا سلیمانی روزبهانی - ایسنا

اجرای طرح‌های پر سر و صدا و در همان حال با بازده بسیار اندک و پرخطر انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان به فلات مرکزی، دامنه فزاینده‌ای از نگرانی‌ها را پدید آورده است که جغرافیای ایران را در یک قدمی یک مهاجرت چند ده میلیونی و نابودی آثار تاریخ و تمدن آن قرار داده است.

در پی ادامه تنش‌های آبی در خوزستان و کاهش آب پشت سد‌های این استان؛ تقریباً دو هفته‌ای است که دبی رودخانه کارون پایین آمده است. آب شرب شهرستان شادگان که توسط رودخانه کارون و پروژه آب‌رسانی غدیر تأمین می‌شود به دلیل کاهش دبی کارون شور و بد بو شده و به گفته کارشناسان حوزه آبی این استان، درصورتی‌که سال آبی ۱۴۰۰ دیرتر آغاز شود، این اتفاق مجدداً در این منطقه تکرار خواهد شد.

بندر شرفخانه یکی از بنادر مهم در سواحل شمال‌شرقی دریاچه ارومیه در شهرشرفخانه در ۲۰ کیلومتری شهرستان شبستر و ۸۸ کیلومتری غرب تبریز در استان آذربایجان‌شرقی واقع شده است. ساحل این بندر حدود ۲ دهه پیش، قبل از خشک شدن دریاچه ارومیه، یکی از پر رفت و آمدترین سواحل گردشگری و تفریحی آن به شمار می‌رفت. مردم از سراسر کشور برای شنا و لجن‌درمانی به آن سفر می‌کردند. این بندر در حاشیه مسیر خط آهن بین‌المللی ایران - ترکیه قرار دارد. پس از خشک شدن دریاچه ارومیه کشتی‌ها و قایق‌های تفریحی و مسافربری به نمک سفت کف دریا نشسته از بین رفته است. شغل اکثر اهالی شهر ساحلی شرفخانه کشاورزی و باغداری است که به دلیل همجواری زمین‌های زراعی و باغ‌هایشان در معرض باد‌ها و طوفان‌های نمک در خطر نابودی قرار دارند.

امروز بعد از نیم‌قرن اجرای طرح‌های عظیم آب و خاک در استان خوزستان، لازم است ارزیابی تأثیر اجتماعی بعد از اجرای این طرح‌ها اجرا شود؛ یعنی حداقل پس از اجرا مشخص شود که طرح‌های اجراشده در خوزستان چه پیامد‌های اجتماعی- اقتصادی در توسعه رفاه مردم به همراه داشته است.

تقریباً هیچ منطقه‌ای در ایران چه استان‌های خشکی، چون خراسان جنوبی، یزد، سمنان و اصفهان و چه استان‌های پرآبی، چون گیلان، چهارمحال و بختیاری، مازندران و خوزستان از کمبود آب شرب رها نیستند!

مطالعات اجتماعی آب امر مهمی است که توجه کافی به آن نشده است. تا آنجا که به سیاست‌مداران مربوط است، تلاش می‌کنند الگوی فنی و تکنیکی و روش‌های جدید ساخت سد‌ها به کار گرفته شود، اما لازم است تصمیم‌گیران به ملاحظات و پیچیدگی‌های اجتماعی آب توجه بیشتری کنند.

ایجاد سد‌ها روی رودخانه‌ها نه تنها مشکل کم آبی منطقه را حل نکرد، بلکه موجب خشک کردن آب بندان‌های منتهی به رودخانه‌ها و تخریب جنگل‌ها یا روستا‌های قدیمی شده است.

ذخیره آب دو سد اصلی تهران نصف پارسال است. در آستانه آغاز فصل پاییز و سال آبی جدید، ذخایر آب در دو سد لتیان و لار که از سد‌های مهم تأمین آب تهران است، به نصف سال گذشته رسیده؛ این درحالی است که طبق پیش بینی‌ها پاییزی خشک و کم بارشی در پیش داریم.

تغییر الگوی کشت و انتخاب محصولات مناسب با اقلیم خوزستان تنها یکی از راه‌حل‌های مدیریت بحران آب است. بر اساس گزارش‌ها حدود ۲۹ درصد منابع آبی در خوزستان در فرایند انتقال آب و طی مسیر از کانال‌ها به مقصد اصلی یعنی مزارع به صورت‌های مختلف تلف می‌شوند.

در حال حاضر سد «اکباتان» همدان با ظرفیت مخزن ۳۶ میلیون مترمکعب ۵۳ درصد آب دارد که برای مصارف شرب و کشاورزی استفاده می‌شود. در سال‌جاری همدان سیزدهمین استان به لحاظ کمبود بارش بوده که نسبت به سال گذشته ۴۱ درصد کاهش بارندگی داشته است. در سال آبی جاری همدان ۲۷۱ میلیمتر بارندگی داشته، درحالیکه بارش باران در سال گذشته ۴۵۷ میلیمتر بوده است. ‎

سد قوسی، وزنی «کبار» قم به عنوان یکی از قدیمی‌ترین سد‌های قوسی جهان شناخته می‌شود که ظرفیت ذخیره سازی نیم میلیون متر مکعب آب را برای مصارف کشاورزی دارد که متاسفانه با کاهش شدید بارندگی و افزایش گرمای هوا، ذخیره آب افت شدیدی را داشته که به منظور کشت پاییزه این نبود آب با برداشت از چاه‌های زیرزمینی جبران خواهد شد و وخامت وضعیت آبی قم را در پی خواهد داشت.

یک ماه پس از آنکه خشکسالی خوزستان را فرا گرفت و مناطق شهری دچار قطعی آب شدند و دامداران و کشاورزان شغل و سرمایه هایشان به خطر افتاد، اکنون پس از آزادسازی آب و رسیدن این مایع حیات به مناطق پایین دست رود کرخه و نیسان، نشاط دوباره به زندگی مردم بازگشته است. نوجوانان خوزستانی نیز با شور و شوق تن به آب رود‌ها می‌سپرند تا هم تفریح کنند هم به جنگ گرما بروند.