ساسانیان

قلعه ساسانی ایزدخواست که از آن به‌عنوان نخستین بنای طبقاتی خشت و گلی دنیا نام می‌برند و قدمت آن به ۱۷۰۰ سال پیش می‌رسد، به‌دلیل نفوذ رطوبت از چند قسمت دچار شکاف‌های عمیقی شده است. به گفته کارشناسان و محققان میراث فرهنگی، این بنا به علت نبود نظارت و نگهداری اصولی با صدمات جدی از جمله شکاف‌های عمیق و تخریب کامل بعضی از قسمت‌های دست و پنجه نرم میکند.

سفری به یکی از تراژیک‌ترین لحظات تاریخ ایران؛ وقتی خسرو پرویز در آذربایجان تاج بر سر گذاشت، اما ناچار به فرار شد. داستانی پر از دسیسه، جنگ و میراثی که هنوز در آثار باستانی این سرزمین زنده است. در این مطلب به آذربایجان سفر می‌کنیم و آثار باستانی آن را معرفی خواهیم کرد.

«نقش رستم» با عنوان مجموعه آرامگاهی هخامنشی همراه با بنایی معروف به «کعبه زرتشت» در فاصله ۷ کیلومتری شمال غربی تختگاه تخت جمشید قرار دارد. در این مجموعه بزرگ، تعداد ۲۳ اثر باستانی همانند آرمگاه‌ها، بنای کعبه زرتشت، نقش برجسته‌ها و کتیبه‌های هخامنشی و ساسانی وجود دارد.

شهر بیشاپور زمانی از شهر‌های مهم دوران شاهپور اول ساسانی قلمداد می‌شده و دارای آثار تاریخی مهمی بوده که مورد توجه گردشگران قرار دارد. مجموعه میراث جهانی بیشاپور تیر‌ماه ۱۳۹۷ در اجلاس جهانی یونسکو که در کشور بحرین برگزار شد، تحت عنوان منظر باستان‌شناسی ساسانی فارس به شماره ۱۵۶۸ در فهرست آثار جهانی قرار گرفت. شهر تاریخی بیشاپور در فاصله ۲ کیلومتری شهر کازرون در استان فارس قرار دارد.

در حجاری‌ها، سنگ‌نوشته‌ها، سکه‌ها و آثار فلزی برجای‌مانده از دوران ساسانی، نقش و تصویر زنان حضوری پررنگ و چشمگیر دارد. در همین دوره، جشن باستانی سپندارمذگان به اوج شکوه خود می‌رسد، که گواهی بر جایگاه ویژه زنان در این عصر است. به مناسبت این جشن که به نام روز عشق ایرانی نیز شناخته می‌شود، در این مطلب نگاهی خواهیم داشت به شاهکار‌های هنری و تاریخی ساسانیان که زنان را در نقش‌هایی ماندگار به تصویر کشیده‌اند.

زمانی که گنجینه گالووی در سال ۲۰۱۴ در یک زمین شخم‌خورده در غرب اسکاتلند کشف شد، مشخص شد که این مجموعه، غنی‌ترین مجموعه آثار متعلق به عصر وایکینگ‌ها است که تاکنون در بریتانیا و ایرلند یافت شده است. اما معمای بزرگ این بود که چه کسی بیش از هزار سال پیش این گنج را دفن کرده است؛ معمایی که شاید اکنون حل شده باشد.

با وجود دسترسی سخت به قلعه دختر، اما مرمت‌گران سراغ بنا رفته و اقدام به بازسازی آن کرده‌اند، با این‌حال آنچه در جریان مرمت این اثرِ ثبت ملی شده، اتفاق افتاده، مورد توافق تمام کارشناسان مرمت نیست و برخی نقد‌های تندی نسبت به شیوه‌ی مرمت اثر دارند.

شهرام جلیلیان، مترجم و استاد تاریخ ایران باستان، ویدیویی از وضعیت نامناسب طاق کسری را در اینستاگرام به اشتراک گذاشت. او نوشت: «وضعیت اسفناک طاق کسری، یادگار شکوه ساسانیان . سخنی نمی‌توان گفت جز دیدن این وضعیت». سلسله ساسانیان بیش از ۴۰۰ سال بر ایران زمین حکومت کرد و نقشی بی‌بدیل در شکل‌گیری فرهنگ، تمدن و قدرت ایران در دوره باستان داشت.

نبرد قادسیه در حدود ۳۰ کیلومتری جنوب کوفه در استان نجف رخ داده بود، نبردی که مسلمانان عرب ارتش بزرگ پادشاهی ساسانی را شکست دادند.

پل قدیم دزفول مهم‌ترین اثر تاریخی دزفول است. این پل که دو منطقه شرقی و غربی دزفول را به هم وصل می‌سازد، در حقیقت یکی از راه‌های رابط منطقه جندی شاپور و سرزمین بین‌النهرین بوده، که به دستور شاپور اول ساسانی پس از پیروزی بر امپراتوری بیزانس در نبرد ادسا ساخته شده است. این پل بر روی پایه‌های پلی به جا مانده از دوره ساسانی بنا شده و در دوره‌های عضدالدوله دیلمی، صفوی و قاجار بازسازی شده است.  این پل دارای ۱۴ دهانه است و آب رودخانه دز از زیر آن عبور می‌کند. پل قدیم دزفول از معدود پل‌های تاریخی دنیا بود که عبور و مرور خودرو‌ها بر روی آن انجام می‌شد. این تردد‌ها میتوانست به تخریب تدریجی و سست کردن پایه‌ها و نابود شدن پل بی انجامد. از سال ۱۳۸۹ تردد خودرو‌ها بر روی این پل باستانی متوقف شد و هم‌اکنون فقط گذر با پای پیاده از روی آن مجاز است.

یک ظرف نقره‌ای کمیاب در گنجینه وایکینگ‌ها در اسکاتلند متعلق به شاهنشاهی ساسانی از آب درآمد.

قلعه رودخان استان گیلان، یکی از مستحکم‌ترین دژ‌های ایران در دل جنگل است که در طول تاریخ، هیچ دشمنی نتوانسته به آن راه یابد. این دژ که به قلعه حسامی هم معروف است از دوره ساسانی باقی مانده است که بیش از دو و نیم هکتار مساحت و ۶۵ برج و بارو و دیواری به طول ۱۵۰۰ متر دارد. این دژ رودخان در ۳۰ کیلومتری شهر فومن است. آبان سال گذشته یک سازه عجیب و مخفی که دارای پوشش ساروجی و زیر درختان پنهان بود، شناسایی شد که احتمال می‌رود جایگاه اختصاصی یکی از نیرو‌های زبده مربوط به فرمانروایی قلعه باشد.

طاق‌بستان مجموعه‌ای از سنگ‌نگاره‌ها و سنگ‌نوشته‌های دورهٔ ساسانی است که در شمال غربی شهر کرمانشاه واقع شده است. این اثر ملی با دریاچه‌ای به همین نام و کوهستانی پیرامون، فضای دلپذیری را برای گردشگران داخلی و خارجی فراهم کرده است

یکی از ارزشمندترین آثار باستانی به جا مانده از دوران حکومت ساسانیان ، کاخ اردشیر بابکان در شهرستان فیروز آباد استان فارس است که با معماری و ساختار منحصر به فردش توجه گردشگران داخلی و خارجی را به خود جلب کرده است. این کاخ تاریخی که اخیرا نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفته و ثبت شده است، در سال ۱۳۱۰ نیز در فهرست آثار تاریخی کشور ثبت شده است.

خسرو نوشیروان یا انوشیروان، بیست‌وسومین پادشاه ساسانی در بین ۴۱ پادشاه این سلسله بود. در مجموع اهالی موسیقی جایگاه در خوری در عصر ساسانیان داشتند و در دوران هفت پادشاه نیز رفعت جایگاه ویژه‌ای پیدا کردند.

صبح امروز (پنجشنبه ۲ شهریور) یازده اثر زرین و سیمین از هخامنشی تا ساسانی، همزمان با سفر ارزیاب یونسکو به همدان به در موزه هگمتانه رونمایی و به نمایش گذاشته شد. ریتون (جام) طلایی با سری از شیر و بال پرنده، خنجر طلایی هخامنشی، بشقاب نقره‌ای ساسانی، جام نقره‌ای هخامنشی، سرستون سنگی هخامنشی با نقشی از گاو، کاسه طلایی هخامنشی، آمفورای نقره‌ای هخامنشی و بشقابی نقره‌ای با نقشی از شهبانوی ساسانی و دستبند طلایی هخامنشی، بخشی از این مجموعه است که به مدت پنج روز به نمایش گذاشته می‌شود.

محمدآباد، در ۶۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر اصفهان و در دامنه رشته کوه کلاه قاضی در بخش سفلای شهرستان جرقویه واقع شده است. با توجه به شواهد باقی مانده، قدمت این شهر به دوران ساسانی باز می‌گردد. هسته مرکزی این شهر همچنان بافت تاریخی خود را حفظ کرده است، اما در سال‌های اخیر با افزایش جمعیت و نیاز به مسکن به‌صورت تدریجی بافت تاریخی این شهر در حال نابودی است. شغل اصلی مردمان این شهر همانند اکثر شهر‌های اصفهان که در حاشیه زاینده‌رود بنا شده است، کشاورزی و دامداری است، اما با توجه به خشکسالی‌های اخیر، اکثر مردمان این شهر بیشتر به دو شغل، فرهنگی (معلمی) و راننده کامیون روی آورده‌اند. این شهر دارای جاذبه‌های طبیعی و گردشگری مختلفی از جمله منطقه حفاظت شده کلاه قاضی، عمارت باغ میر و مسجد جامع و... است. محمدآباد به دلیل دارا بودن دژ استوار و تفنگداران زیاد، جلوی هجوم افغان‌ها را گرفت و ناچار آن‌ها به طرف روستا‌های آذرخواران – نیک‌آباد و روستا‌های جنوب شرقی جرقویه متمایل شدند که در نتیجه آن بسیاری از مردم کشته و آبادی‌ها ویران شد. تا سال ۱۳۷۰، در اطراف قلعه خندقی به عمق تقریبی سه متر وجود داشت. علت ایجاد این خندق، این بود که در گذشته و در مواقع ناامنی از آب پر می‌شد تا سدی در مقابل یاغیان و غارتگران باشد.

مراسم رونمایی از «نقش برجسته ساسانی» که پس از ۳۵ سال وارد کشور شده است؛ صبح دوشنبه (۱۹ تیر ۱۴۰۲) با حضور «علی دارابی» قائم مقام وزیر و معاون میراث‌ فرهنگی کشور در موزه ملی ایران برگزار شد. این اثر تاریخی ۳۵ سال قبل به امارات و انگلیس قاچاق و هفتم تیرماه به ایران عودت داده شده است.

مجموعۀ بازار و بازارچه در ایران، از دورۀ ساسانیان ، در شهر‌هایی که رونق بازرگانی داشتند، شکل گرفته است. مکان‌هایی که نهادی اقتصادی و اجتماعی نامیده می‌شدند و استخوان‌بندی شهر و روستا‌های بزرگ به شمار می‌رفتند. شکل‌گیری بازار و نحوه توسعه و ساماندهی فضاها، به کارکرد و رشد اقتصادی آن‌ها بستگی دارد. عناصری مانند راسته اصلی، راسته‌های فرعی، دالان، چهارسو (چهار سوق)، میدان و جلوخان هم از فضا‌های ارتباطیِ این شاهراه ارتباطی بین مردم در شهر‌های قدیمی می‌دانند. همچنین در طول بررسی‌های باستان‌شناسانه نمونه‌های متعددی از سکونتگاه‌هایی که اقتصادشان متکی بر تولید صنایع دستی بود، در نقاط مختلف ایران به دست آمده‌اند. از دورۀ سلجوقیان به بعد، بازار ایرانی در فضا‌های شهری، شکوفا می‌شود و با روی کار آمدن صفوی‌ها، به دلیل وجودِ امنیت کامل و توسعه روابط خارجی و گسترش مبادلات تجاری، رونق بازار‌ها به اوج خود می‌رسد. برخی از قدیمی‌ترینِ این بازار‌ها و بازارچه‌های کشور هنوز در اصفهان قرار دارند، از بازارچه‌های دور تا دور میدان نقش جهان گرفته تا بازارچه‌های کوچک‌تر مانند «بیدآباد»، «زیرچارسوق»، «علی قلی آقا» و «دردشت» را در خود دارد، در این گزارش تصویری چند بازارچۀ اصفهان را مشاهده می‌کنید.

نادر میرزای قاجار در کتاب «خوراک‌های ایرانی» در مورد خورشت قیمه اینطور نوشته است: «شاهنشاه خورش‌ها و از ساسانیان مانده، بدان جای که از این خورش گمان است بیشتر خورشی نبود. بس نیکو و بامزه و گوارنده و پسنده هرکس است؛ و آن‌چنان پزند که خاتون جهان مرا گفت و من بنوشتم. گوشت فربه باید که آن را به کارد پاره‌ها کنند، چون فندقی هر یک به یک اندازه و روغن باید هرچه پاک‌تر و بهتر. پس به دیگ‌دان بریزند و بتابند بس نیک، چون تافته گردد، گوشت‌های قیمه در آن ریزند.