ساسانیان

مجموعۀ بازار و بازارچه در ایران، از دورۀ ساسانیان ، در شهر‌هایی که رونق بازرگانی داشتند، شکل گرفته است. مکان‌هایی که نهادی اقتصادی و اجتماعی نامیده می‌شدند و استخوان‌بندی شهر و روستا‌های بزرگ به شمار می‌رفتند. شکل‌گیری بازار و نحوه توسعه و ساماندهی فضاها، به کارکرد و رشد اقتصادی آن‌ها بستگی دارد. عناصری مانند راسته اصلی، راسته‌های فرعی، دالان، چهارسو (چهار سوق)، میدان و جلوخان هم از فضا‌های ارتباطیِ این شاهراه ارتباطی بین مردم در شهر‌های قدیمی می‌دانند. همچنین در طول بررسی‌های باستان‌شناسانه نمونه‌های متعددی از سکونتگاه‌هایی که اقتصادشان متکی بر تولید صنایع دستی بود، در نقاط مختلف ایران به دست آمده‌اند. از دورۀ سلجوقیان به بعد، بازار ایرانی در فضا‌های شهری، شکوفا می‌شود و با روی کار آمدن صفوی‌ها، به دلیل وجودِ امنیت کامل و توسعه روابط خارجی و گسترش مبادلات تجاری، رونق بازار‌ها به اوج خود می‌رسد. برخی از قدیمی‌ترینِ این بازار‌ها و بازارچه‌های کشور هنوز در اصفهان قرار دارند، از بازارچه‌های دور تا دور میدان نقش جهان گرفته تا بازارچه‌های کوچک‌تر مانند «بیدآباد»، «زیرچارسوق»، «علی قلی آقا» و «دردشت» را در خود دارد، در این گزارش تصویری چند بازارچۀ اصفهان را مشاهده می‌کنید.

نادر میرزای قاجار در کتاب «خوراک‌های ایرانی» در مورد خورشت قیمه اینطور نوشته است: «شاهنشاه خورش‌ها و از ساسانیان مانده، بدان جای که از این خورش گمان است بیشتر خورشی نبود. بس نیکو و بامزه و گوارنده و پسنده هرکس است؛ و آن‌چنان پزند که خاتون جهان مرا گفت و من بنوشتم. گوشت فربه باید که آن را به کارد پاره‌ها کنند، چون فندقی هر یک به یک اندازه و روغن باید هرچه پاک‌تر و بهتر. پس به دیگ‌دان بریزند و بتابند بس نیک، چون تافته گردد، گوشت‌های قیمه در آن ریزند.

بند تاریخی نیم‌ور از بنا‌های بازمانده از دوره ساسانی و اولین حلقه از سیستم شگفت‌انگیز آبیاری دشت نیم‌ور است که با قدمتی دو هزار ساله، دانش روز مهندسی را به شگفتی واداشته است. بند به صورت دو تکه یا به عبارتی متشکل از دو بند کوچک و بزرگ است و در حدود ۹۰ متر طول دارد. بند بزرگ ۶۵ متر و بند کوچک کمتر از ۲۵ متر طول دارد. بند بزرگ در طول رودخانه و بند کوچک تقریباً به موازات آن قرار دارد و میان این دو بند یعنی در محل اتصال آنها، سکویی با ارتفاع ۴۰ سانتیمتر بالاتر از آبریز بند قرار دارد. این بند مهندسی‌ساز دارای چندین تکنولوژی دیگر از جمله سیستم تنظیم فشار آب برای جلوگیری از تخریب آن، سیستم تنظیم دبی آب خروجی، سیستم تصفیه آب و سیستم جلوگیری از مسدود شدن مسیر آب است.

اداره آثار باستانی سلیمانیه اعلام کرد که یک قطعه باستانی مربوط به دوره ساسانیان در منطقه شاربازیر کشف شده است. براساس اطلاعات به دست آمده، این قطعه یک کوزه سفالی است که قدمت آن به دوره ساسانیان باز می‌گردد. قرار است طی روز‌های آتی در آن منطقه حفاری شود تا مشخص شود قطعه‌های دیگری نیز در آن وجود دارد یا خیر.

مشخص نیست که چنین آثار تاریخی بزرگ و ارزشمندی چگونه به راحتی از کشور خارج شده و بار دیگر زنگ خطری برای میراث فرهنگی و یادگار‌ها و آثار باستانی کشور به صدا در آمده است.

در مکاتباتی که وزارت امور خارجه کشورمان برای پیگیری بازگشت این سنگ‌نگاره به ایران داشته، فعلا مشخص است که نقش‌برجسته ساسانی از مرز‌های جنوبی، از راه دریا و به احتمال زیاد با استفاده از لنج به امارات قاچاق شده و از آنجا هوایی به اروپا و لندن فرستاده شده است.

روز شنبه گاردین از پرونده‌ای قدیمی پرده برداشت که مربوط به کشف یک سنگ‌نگاره در سال ۲۰۱۶ بوده است. جعبه‌ای چوبی که به شکل شلخته‌ای بسته‌بندی شده، توجه پلیس فرودگاه استنستد لندن را جلب می‌کند. محتویات این جعبه سنگی از جنس آهک بوده با تصویری برجسته از یک سرباز ایستاده در حالی که انگشت سبابه خود را به سمت بالا نشانه رفته است.

این سنگ‌نگاره، که قدمت آن نزدیک به دو هزار سال برآورد شده، چنان نادر است که نمی‌توان به راحتی روی آن قیمتی گذاشت.

طالبان از کشف ۷۵ سکه و یک کوزه که مربوط به دوره ساسانیان است در استان بغلان خبر داده و آنها را به نمایش گذاشت.

سرپرست هیأت باستان‌شناسی محوطه داوودآباد گفت: با توجه به ترک آگاهانه این بنا در کاوش‌های انجام شده، اشیاء و یافته‌های سالمی به‌دست نیامد و مهمترین یافته این فصل بقایای یک مجمر سفالی است که در سطح بدنه بیرونی آن تزئینات کنده زیادی وجود دارد. علاوه‌براین تعدادی شاخ قوچ، استخوان‌های مربوط به گراز، قاپ مخصوص بازی، ابزار‌های سنگی و تعدادی زیادی قطعات سفال به‌دست آمد.

به گفته محمدحسن سالک اکبری ـ سرپرست هیأت باستان‌شناسی قلعه جوقین ـ این قلعه محوطه‌ای مهم و پهناور است که در شهر وحیدیه از توابع شهرستان شهریار واقع شده است. این محوطه در تاریخ ۵ آذرماه ۱۳۷۹ در بررسی‌های فرشید مصدقی ـ باستان‌شناس ـ به ثبت رسید و آن را به دوره‌ای تاریخی (ساسانی) و اسلامی نسبت داده‌اند.

ام سیمین زراندود «رشی» یک نمونه زیبا از هنر قلمزنی دوره ساسانی پس از سه دهه دوری روز چهارشنبه (۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۱) به همراه ۱۵۰ اثر مربوط به همین عصر بمناسبت روز جهانی موزه با حضور جمعی از مدیران و علاقه مندان میراث فرهنگی در گنجینه بیستون رشت رونمایی شد.

بنای تاریخی قلعه رود خان که قدمت آن به دوران ساسانیان بازمی گردد یکی از بنا‌های تاریخی و جاذبه‌های توریستی شهرستان فومن است که با ارتفاع ۱۲۶۰ متر از سطح دریا یکی از مرتفع‌ترین سازه‌های شمال کشور به حساب می‌آید.

اداره میراث فرهنگی بدون آینده‌نگری در بستر تنگه و رودخانه، گرداگرد سنگ‌نگاره را دیوارچینی و فنس‌کشی کرده است که بی‌گمان و در آینده‌ای نه چندان دور با بارش دوباره باران‌های فصلی و گاه سیل‌آسا، آسیب‌های برگشت‌ناپذیری بر دیوارچینی‌ها وارد می‌شود که تهدیدی جدی برای سنگ‌نگاره به شمار می‌آید.

سنگ‌نگاره ساسانی «سراب بهرام» واپسین روز‌های زیست خود را سپری می‌کند و نفس‌هایش به شماره افتاده است.

قدمت قلعه سریزد به حکومت ساسانیان (قرن سه تا هفت میلادی) برمی‌گردد. این قلعه به‌منظور ذخیره‌سازی غلات، مواد غذایی، پول، طلا و زیورآلات روستاییان استفاده می‌شد. گرداگرد بنا را خندقی به عرض تقریبی ۶ متر و عمق بین سه تا چهار متر محصور کرده است. همچنین قلعه دارای دو دیوار متحدالمرکز تودرتو با برج و بارو‌هایی بلند و تسخیر‌ناپذیر است. درب اصلی قلعه به‌صورت متحرک بود و به‌وسیله طناب و قرقره‌هایی از سمت پایین به بالا باز و بسته می‌شد. زمانی که درب اصلی به‌وسیله دشمن شکسته می‌شد و دشمن به درون قلعه راه می‌یافت، درب دوم قلعه بسته می‌شد. قلعه سریزد دارای سه طبقه است و مصالح مورد استفاده در آن شامل خشت، گل، آجر و گچ می‌شود. تزییناتی نظیر کادربندی و شومینه‌سازی نیز در آن دیده می‌شود. در دو طرف راهروها، اتاق‌های متعدد حجره مانندی است که هر کدام دارای درب و کلیدی مجزا بوده‌اند.

یکی از چهار کتیبه تاریخی مربوط به دوره ساسانی موسوم به کتیبه فرخزاد که در سالیان گذشته توسط افراد سودجو پس از تخریب از مجموع چهار کتیبه جدا و به سرقت رفته بود، کشف شد.

سیستم آبی تاریخی شوشتر به عنوان دهمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره ۱۳۱۵ به ثبت رسیده‌اند.

دکتر دریایی، رییس مرکز ایرانشناسی سامئول مارتین جردن در دانشگاه کالیفرنیا گفت: برای من مساله ایرانشهر اولا یک مساله تاریخی در دوره ساسانی است ثانیا یک مساله فرهنگی است. به نظر من ابعاد فرهنگی ایرانشهری یا ایرانی با ما هست و ما هر قدر هم سعی کنیم، نمی‌توانیم این را انکار کنیم. البته در طول تاریخ این ایده دستخوش تغییر و تحول می‌شود.

با این حال، شواهد پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد که این دیوار برای یک یا دو قرن دیگر هم به عنوان یک سازه دفاعی مورد استفاده قرار گرفته است. سرانجام، دیوار بزرگ گرگان، متروک و در شن‌های متحرک مدفون شد.