حقیقت پور در پاسخ به اینکه به قدرت رسیدن چهرههای تندرویی همچون مجتبی ذوالنوری که روز برجام را به آتش کشید، چه تبعاتی به همراه دارد، گفت: فکر میکنم تغییر کردهاند و الان ایشان دیگر برجام را آتش نمیزنند. برداشتم این است که تاکتیتکی هم که شده تغییر کردهاند. شاید به این نتیجه رسیدهاند که در مقطع فعلی قبول برجام برای حل مسائل داخلیمان مفید باشد.
میدل ایستای مدعی است، زمانی که علی باقری کنی، مذاکره کننده ایران درمیانه رایزنیها هستهای قرار داشت، شمخانی گزارشهای محرمانه را در اختیار چند نفر از جمله سعید جلیلی قرار داده بود. ادعایی که تایید نشده است. به ادعای میدل ایست ای، شمخانی یکی از مخالفان سرسخت برجام بود. او در دوران ریاست حسن روحانی و فارغ از خواست رئیس جمهوری وقت برای انجام رایزنیهای هستهای به وین نرفت.
احمدی دیپلمات سابق ایران در سازمان ملل گفت: گویا آقای شمخانی بدون اطلاع دولت و رئیس شورای امنیت ملی که رئیسجمهور بود، مذاکراتی با مجلس و شورای نگهبان داشته یا شاید نامهای دال بر موافقت شورای عالی امنیت ملی به شورای نگهبان نوشته باشد که تصویب قانون راهبردی مجلس برای لغو تحریمها توسط مجلس و تایید سریع آن توسط شورای نگهبان را ممکن کرد.
همزمان، از «توافق موقت» یا «کم در برابر کم» سخن گفته میشود که ایران تاکنون با آن موافقت نکرده است؛ اما روشن است که اگر «نه برجام » عملی باشد، تضمینی برای «نه بحران» وجود ندارد و مشکل با توجه به افزایش سطح غنیسازی در ایران و وجود خطوط تماس بین دو طرف در سوریه و عراق و ماجراجوییهای اسرائیل میتواند از کنترل خارج شود. اجتناب از بحران را شاید بتوان دلیل مخالفت آمریکا با صدور قطعنامهای علیه ایران در جلسه آژانس در مارس گذشته دانست.
بیانیه رهبران گروه٧ در مورد خلع سلاح هستهای در هیروشیما که محورهای متعددی را دربرمیگیرد، شاهد چرخش دیدگاه این گروه در مورد برنامه جامع اقدام مشترک ( برجام ) است. در این بیانیه تاکید شده است که راه حل دیپلماتیک بهترین راه برای حل نگرانیهای بینالمللی در مورد برنامه هستهای ایران است، اما برنامه جامع اقدام مشترک دیگر صرفا یک مرجع یا منبع مفید برای این راه حل دیپلماتیک خواهد بود.
سران هفت کشور صنعتی جهان موسوم به گروه هفت در بیانیه پایانی خود در هیروشیما تأکید کردند که برجام مفیدترین راهحل دیپلماتیک برای مسئله هستهای ایران است.
رحمن قهرمانپور، کارشناس ارشد مسائل هستهای در گفتوگو با فراو:
به نظر میرسد موضع اروپا و آمریکا هم همین است. این که چرا این کشورها چنین موضعی میگیرند یک دلیل فنی دارد؛ آنها میخواهند بدانند که آیا با احیای برجام ایران میتواند به لحاظ فنی از منطقه گریز هستهای دور شود یا خیر
توافق با عربستان و به تبع آن امارات، حتما گشایشهای ارزی داشته است و ثابت نگه داشتن نسبی قیمت ارز در دو ماه اخیر تا حدی مؤید وجود خبرهای مزبور است، ولی تا هنگامی که در مسیر برداشتن تحریمها حرکت نشود، هیچ گشایش جدیای در اقتصاد رخ نخواهد داد. حتی اگر تحریمها هم از خلال برجام حل شوند، باز هم بهبود وضع اقتصادی مستلزم داشتن یک برنامه اقتصادی قابلقبول با مجموعهای از نیروهای توانمند است که متاسفانه هیچیک از این دو شرط دیده نمیشود.
نصرتالله تاجیک، در گفتوگو با فرارو:
هنوز برای ایراد این ادعا که مرگ برجام فرارسیده، زود است و هنوز برجام جای نتیجهگیری دارد. اگرچه دولت سیزدهم در این موضوع زمان خیلی زیادی را از دست داد. این هم به دلیل نظریهپردازیهای غلط و بچگانهای بود مانند زمستان سرد اروپا و .... این موضوعات باعث از دسترفتن زمان توسط این دولت شد. اما همانگونه که اشاره کردم، اگر حکومت واقعا قائل به احیای برجام باشد، میتواند بدون نگاه جناحی این مساله را حل کند.
حیدری با اشاره به اینکه آمریکا به دنبال آن است که بیشترین امتیاز را از برجام بگیرد و برجام به نتیجه برسد، اما به ضرر ما باشد، گفت: آنها باید بدانند که موضع و استراتژی ایران در برجام ثابت است و به نتیجه رسیدن برجام و رفع کامل تحریمهای ایران برای ما حائز اهمیت است. با توجه به مجموعه پیامهایی که از سوی آمریکا و کشورهای اروپایی به ما رسیده است، احتمالاً به زودی مذاکرات احیای برجام از سر گرفته میشود.
جمهوری اسلامی ایران پیش از این چنین پیشنهادهایی از سوی کشورهای غربی را نیز مردود خوانده و گفته آنها را نمیپذیرد. ایران میگوید راستیآزمایی رفع تحریمها، اخذ تضمین در خصوص ماندگاری برجام و رفع ادعاهای پادمانی آژانس اتمی اصلیترین مطالبه در مذاکرات رفع تحریمها است.
مهدی مطهرنیا در گفتگو با فرارو:
صلح میان ایران و عربستان بخشی از توافق میان ابر قدرتها است. بر این باور هستم که قدرتهای جهانی تصمیم میگیرند که ایران از یک سو با صلح با اعضای منطقه ابزار فشار و اهرمهای منطقهای خود را از دست بدهد. از سوی دیگر، با مکانیزمی از محاصره منطقهای، زمینههای خشک شدن عنصر مقاومت و گفتمان انقلابی را در ایران فراهم کنند
موسویان از مقاله اخیر نصر و واعظ انتقاد کرد
دیپلمات پیشین ایران معتقد است که آمریکا و اروپا در این شرایط سهگزینه سیاسی را میتوانند در دستورکار داشته باشند. نخست «توافق موقت» یا پلن B است که در آن آمریکا تحریم هایش را در مقابل کاهش برنامه هستهای ایران کاهش خواهد داد. هرچند ایران قبلا این گزینه را رد کرده است؛ زیرا اهرم چانهزنی ارائه شده توسط ذخایر اورانیوم بسیار غنی خود را در ازای تخفیف محدود تحریمها در یک توافق موقت ناپایدار از دست خواهد داد.
سفر احتمالی هیثم بن طارق، سلطان عمان به ایران
اگر نتوانیم بگوییم که دیگر هیچ امیدی به برجام نیست و کاملا پروندهاش بسته شده، میتوانیم بگوییم که برجام آیندهای کاملا نامعلوم و غیرواضح دارد. نمیتوانیم خوشبینانه به این سفر در جهت رفع انسدادهای سر راه برجام بنگریم
جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید راهی منطقه شد
سالیوان با اشاره به اینکه بایدن روزانه مسائل مربوط به برجام را پیگیری میکند، ادعاها درباره ماهیت برنامه هستهای ایران را تکرار کرده و گفت: برنامه ایران پیشرفت چشمگیری داشته است. این یک خطر واقعی برای امنیت منطقه و امنیت جهانی و در واقع برای ایالاتمتحده امریکا است. ما به اقدامات خود ادامه میدهیم تا ایران را از دستیابی به سلاح هستهای بازداریم و سپس به دنبال راهحلی دیپلماتیک باشیم که این موضوع را در مسیر بلندمدت ثبات قرار دهد.»
این عضو کمیسیون امنیت ملی تاکید کرد: تعابیر مختلفی میتوان از ادبیات آمریکا در مورد راهکار سیاسی در مقابل ایران داشت که مهمترین موضوع متاثر از نظام بینالملل و تحول جهانی در نظام بینالملل است. در نهایت آمریکاییها به دنبال این هستند که برجام را به نتیجه برسانند و زمان به نتیجه رسیدن را طولانی کنند. هدف آمریکا از برجام امتیاز گرفتن از ایران است. آنها میخواهند برجام را به نفع خود تمام کنند و صحبتهای سالیوان استراتژی جدید آمریکا است.
در وضعیت جدید و نقش روسیه و چین: بازگشت غرب به برجام ناممکن خواهد بود؛ برجام به لحاظ تکنیکی و زمانی قابلیت دوام ندارد؛ امید باقیمانده در جعبه پاندورا ازبین رفته است؛ و این هم که آمریکا دیپلماسی را تنها راهحل مساله هستهای میداند، چیزی جز مذاکره «مستقیم و جامع» با ایران نیست.
حمید ابوطالبی با انتشار رشته توئیتی با عنوان «تحققناپذیریِ تکنیکالِ برجام » نوشت: برجام دیگر یک واقعیت تام نیست.
کارشناسان حوزه سیاست خارجی در گفتگو با فرارو:
پذیرش اصول روابط بین الملل به بهترین وجه میتواند تامین کننده منافع ملی ایران باشد. ایران عضوی از جامعه بین المللی است و به همان نسبت نیز باید پذیرای قواعد و مقررات بین المللی باشد. تا زمانی که این معادله برقرار نشود و برخی تندرویها پایان نیابد، وضعیت پرتنش جاری در قالب مثلا معادله برجام همچنان باقی خواهد ماند و برای ایران هزینهزا خواهد بود
فرجام برجام یکی از معماهای کلیدی در عرصه سیاست خارجی ایران است و کارشناسان و تحلیلگران متعددی طی دو سال گذشته و پس از آغاز ریاست جمهوری بایدن در این زمینه اظهارنظر کردهاند اما در جهانی که هوش مصنوعی به آن تکانههای بزرگی وارد کرده است؛ حذف این عامل از فرآیند تحلیل برنامه جامع اقدام مشترک دیگر دور از واقعیتهای جهان امروز به نظر میرسد.