سید رحیم لاری
مراقب باشید. وقتی که سوار اتوبوس، تاکسی یا خودروی شخصی خود می شوید. وقتی که در پیاده رو قدم می زنید یا آن که از خیابان عبور می کنید. وقتی که در محل کار، در منزل و حتی در اتاق خواب هستید. مراقب باشید. ارواح در همه جا هستند و اگر بخواهند می توانند سوار تاکسی، وانت بار یا هر خودرو دیگری شوند یا آن که با سرعت خارق العاده خود حرکت می کنند. ارواح برخلاف من و شما خواب و خوراک ندارند و وقتی که در خواب ناز هستید آنها در اطراف شما پرسه می زنند و می توانند وارد خواب شما نیز بشوند البته به شرط و شروطی.
ارواح می توانند در کنار شما و روی مبل و کاناپه ای بنشینند یا تکیه به چیزی بدهند و مثل شما از دیدن فیلم و سریالی لذت ببرند. شاید هم اکنون در کنار شما نشسته اند و مثل شما به مونیتور خیره شده اند! بالاخره مراقب باشید که ارواح تواناییهای زیادی دارند و اگر می خواهید چیزی از توانایی های آنها بدانید کافی است چند قسمت از سریال "پنج کیلومتر تا بهشت" را ببینید که از شبکه سه سیما پخش می شود.
مسئله این نیست که سریالهای مناسبتی ماه مبارک رمضان امسال از چه کیفیتی برخوردارند، هر چند که نسبت به سالهای پیش به شدت ضعیف هستند. مسئله این نیست که پنج کیلومتر تا بهشت زبان اعتراض خیلی ها را باز کرد و گویا شایع شده که حتی خود شخص شخیص آقاي ضرغامی هم از جمله منتقدان آن شد.
مسئله این است که پنج کیلومتر تا بهشت حرفهای زیادی در مورد حیات پس از مرگ، چگونگی حیات ارواح و فعل و انفعال آنها و در نهایت عروج آنها به آسمان یا سقوطشان در آتش زیر زمین دارد.
برای مثال، شما در این سریال می توانید به خوبی از رابطه روح و بدن مطلع شوید و از نقش "تصورات" در این زمینه آگاه شوید. شما می توانید از حرکت سریع و کند ارواح و دلیل آن آگاه شوید و بدانید که چرا ارواح با وجود آن که قادر به عبور از اجسام هستند اما می توانند به اجسام تکیه دهند یا روی آنها بنشینند.
صدا و سیما این اطلاعات در مورد ارواح را از کجا اخذ کرده تا در محصول پنج کیلومتر تا بهشت خود بگنجاند و به نمایش عمومی بگذارد؟
نکته جالب توجه در این است که تنها یک بار در قرآن کریم در مورد روح پرسیده شده و پاسخ خداوند این است؛ «قل الروح من امر ربی». ( سوره شریفه اسراء، آيه مبارکه 85) البته کلمه روح 21 بار در قرآن کریم ذکر شده که این یکی از آن موارد است، اما در این مورد به وضوح در مورد چیستی روح پرسش شده و خداوند در پاسخ به آن می گوید: «بگو روح از امر پروردگارم است». این پاسخ باعث شده تا برخی معتقد شوند که خداوند در این آیه از تحقیق و تفحص در حقیقت روح نهی کرده، چون علم به روح تنها در دسترس خداوند است و انسان را توانایی به درک آن نیست. (مجمع البيان، ج 6، ص 437)
بنابر این تفسیر، خداوند خواسته تا موضوع روح سربسته بماند و نباید در مورد آن پرسش کرد اما مرحوم علامه طباطبایی نظر دیگری داشت. (تفسير الميزان، ج 13، ص 277)
تفسیر مرحوم علامه احتیاج به مقاله ای مفصل دارد اما به اجمال می توان گفت که بنابر تفسیر ايشان، خداوند روح را از مقوله امر ذکر کرده که غیر از مقوله خلق او است. روح از امر خدا است به این معنا که در مقوله زمان و مکان نمی گنجد و از این جهت وجودی ندارد که در حدود مکانی و زمانی باشد، جهت داشته باشد یا آن که حرکت کند و بنشیند و برخیزد و مواردی از این قبیل.
چه آن که روح را بنابر تفسیر دسته اول بدانیم و چه بنابر تفسیر مرحوم علامه طباطبایی، باز این نکته باقی می ماند که روح در فرهنگ اسلامی بر طبق تصورات عادی از موجودات عینی شناخته نمی شود و چنین وجودی ندارد. به همین دلیل است که موضوع روح در این فرهنگ مقوله ای پیچیده است به نحوی که فلاسفه و متکلمین مسلمان در بحث از ذات مجرد انسان بیشتر در مورد نفس سخن گفته اند و حتی ادله تجرد انسان در مورد نفس بود تا روح با علم به این که مرتبه روح فراتر از نفس است.
دلیل اصلی این که بحث از تجرد و معاد در فرهنگ اسلامی بیشتر مربوط به نفس است تا روح، در ابهام اصل موضوع روح است. گویا اتفاق عمومی در کار بوده که نمی توان روح را با مفاهیم و نحوه استدلالهای موجود درک و تفسیر کرد و ضمن اعتقاد راسخ به وجود آن، سعی می شد تا به جای آن در باره وجود نفس و مراتب و حالات آن بحث شود.
با توجه به این نگرش عمومی در فرهنگ اسلامی نسبت به روح، این مسئله پیش می آید که ارواح جام جم در پنج کیلومتر تا بهشت از کجا آمده اند؟ حداقل می توان پاسخ داد که این ارواح نه برگرفته از متون تفسیری و نه کلامی و نه فلسفی و به طور کلی برگرفته از فرهنگ اسلامی نیستند و از فرهنگ دیگری پا در پنج کیلومتر تا بهشت گذاشته اند. آن فرهنگ در قسمتی از این سریال نشان داده شد، در جایی که روح آن خانم در برابر تلویزیون نشست و می خواست تا فیلم مورد علاقه اش را ببیند که خانم خانه با تغییر کانال تلویزیون مزاحم او شد. فیلم مورد علاقه آن خانم روح فیلم آمریکایی روح (Ghost) به کارگردانی جری زوکر و تولید شده در سال 1990 بود.
با دیدن یکی دو قسمت از پنج کیلومتر تا بهشت می توان به راحتی تاثیر زیاد فیلم روح را مشاهده کرد و حتی سازندگان این سریال به همین حد قانع نشده اند و سعی کرده اند تا مسائلی همچون عبور ارواح از اجسام را نیز تبیین کنند، مسائلی که در آن فیلم فقط نشان داده شد با کمترین توضیحی در مورد آن. به طور خلاصه، پنج کیلومتر تا بهشت فقط یک روگرفت سرراست از فیلم روح است بدون کمترین توجهی به زمینه ها و بسترهای اسلامی. حتی سقوط ارواح به جهنم در جهان زیر زمین و صعود آنان به آسمان نیز برگرفته از فرهنگ غربی است و به طور کلی از عالم برزخ در فرهنگ اسلامی غفلت شده است.
با توجه به این نکات، عجیب به نظر می رسد که مسئولان جام جم برای افطار معنوی روزه داران غذایی را طبخ کرده و در پیش روی آنان قرار داده اند که هم مواد و هم دستورالعمل آن غربی و به خصوص آمریکایی است. آیا با نوع نگرش آمریکایی نسبت به روح و تلقی به شدت خرافاتی آن می توان جوابگوی نیازهای معنوی روزه داران مسلمان وطنی بود؟!
بنابر ظواهر امور، پنج کیلومتر تا بهشت متکی به پاسخ مثبتی به این پرسش است اما مسئله مهمتر در مقایسه این پدیده با ماجرای علوم اسلامی است. مدتی است که متولیان امور به دنبال تدوین علوم اسلامی به خصوص در حیطه علوم انسانی هستند و حتی آماده می شوند تا برای پیش بردن این هدف، نخستین كنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی را در اردیبهشت ماه سال آینده برگزار کنند.
با وجود آن که برخی به دنبال تدوین چنین علومی هستند و بر سر آن سر و صدا می کنند، اما به نظر می رسد که فرهنگ غربی به راحتی و بدون کنگره و دانشگاه و دفتر و دستک، یک راست بر سر سفره افطار روزه داران نشسته است! این شیوه از نفوذ فرهنگ غربی هم بسیار قوی تر از آن دست کنگره ها است و هم مستقیم تر بر مخاطبان مسلمان تاثیر می گذارد!
در واقع، سالیانی است که جام جم به بهانه تولیدات ماواریی و در سریالهای متعدد مناسبتی خود، از جمله «او یک فرشته بود»، «اغماء» و «ملکوت» درونمایه فرهنگ غربی را با اندک رنگ و لعاب اسلامی بر سر سفره افطار جماعت مسلمان می گذارد. آیا وقت آن نرسیده تا زعمای امور به جای کنگره هایی با مخارج آن چنانی، کمی هم پیش پای خود را ببینند و مراقب ارواحی باشند که از عالم غربی وارد باورهای مسلمین می شوند؟!
