در وندیداد، یکی از نسکهای کتاب مقدس زرتشتیان یعنی اوستا آمده است که شهر ری سیزدهمین شهری است که در جهان ساخته شده است.
به گزارش راهنماتو، شهر ری که امروزه در تقسیمبندیهای تهران به بخش جنوبی و منطقه ۲۰ میرسدو بسیاری از آن با نام پایین شهر یاد میکنند روزگاری آبادترین شهر در شرق بوده است. شهرت شهر ری تا جایی است که یکی از جغرافیدانان جهان عرب به نام ابن حوقل در مورد آن گفته است:«بعد از بغداد آبادتر از ری شهری در شرق نیست، جز آنکه نیشابور به وسعت از آن بیشتر و بزرگتر است.»
نکته دیگر در مورد شهر ری اهمیت آن در دوران ایران باستان بوده است، تا جایی که در دورهای تبدیل به پایتخت میشود. در مورد قدمت این شهر زیبا نیز بایدبه ۶۰۰۰ سال پیش سفر کنیم. پس بد نیست در میان گردشهایمان در تهران سری هم به این شهر زیبا و کهن بزنیم. در این مطلب از راهنماتو جاهای دیدنی شهر ری را معرفی میکنم، البته در این معرفیها به دوران ایران باستان بسنده نکرده و به برخی دیگر از جاهای دیدنی شهر ری که در دورههای تاریخی دیگر ساخته شدهاند نیز میپردازیم.
آتشکده بهرام، نه تنها یک بنای تاریخی، بلکه نمادی از باورها و آیینهای ایرانیان باستان است. دیوارهای این بنا، حکایت از دانش و هنر بینظیر معماران ایرانی دارد. گچبریهای ظریف و نقشمایههای اسطورهای، هر بینندهای را به اعماق تاریخ میبرد. این آتشکده، شاهد برپایی آیینها و مراسم مذهبی بسیاری بوده است و ردپای آن در اسطورهها و متون تاریخی به چشم میخورد.
امروزه، آتشکده بهرام، به عنوان یکی از ارزشمندترین آثار تاریخی ایران، مورد توجه گردشگران و باستانشناسان قرار دارد. با بازدید از این بنای تاریخی، میتوان به عمق تاریخ ایران سفر کرد و به عظمت و شکوه تمدن ایرانی پی برد. آتشکده بهرام، میراثی است که باید آن را گرامی داشت و برای آیندگان حفظ کرد.
برای رفتن به آتشکده بهرام باید به استان تهران، تهران، شهرری، ۱۲ کیلومتری جنوب شرقی شهرری، روستای چالطرخان بروید.
بازدید از آتشکده بهرام ری برای عموم آزاد بوده و نیازی به تهیه بلیت نمیباشد. با این حال، با توجه به اینکه ممکن است بنا در دست تعمیر باشد، توصیه میشود قبل از مراجعه، از طریق منابع معتبر از امکان بازدید مطمئن شوید. ساعات بازدید از این مجموعه از ساعت ۸ الی ۱۸ میباشد و روزهای جمعه تعطیل است.
چشمه علی، نگین درخشان دیگری بر تارک تاریخ ایران زمین در تهران است؛ چشمهای که از اعماق زمین میجوشد و از هزارهها پیش، حیات را به این دیار ارزانی داشته است. این چشمه کهن، نه تنها گواهی بر قدمت تمدن ایران است، بلکه نمادی از پیوند ناگسستنی انسان و طبیعت نیز به شمار میرود. در طول تاریخ، چشمه علی شاهد رویدادهای بزرگ و کوچک بسیاری بوده است؛ از شکوفایی تمدنهای باستانی تا حکمرانی سلسلههای قدرتمند.
در اطراف این چشمه، آثار تاریخی ارزشمندی چون باروی کهن ری و سنگنگارههای باشکوه به چشم میخورد که هر یک حکایت از داستانی پربار دارند. چشمه علی، در طول سالیان دراز، محل گردهمایی مردم، برگزاری مراسم مذهبی و آیینهای باستانی بوده است. آب زلال و گوارای آن، نه تنها برای آشامیدن، بلکه برای شستشوی اشیاء مقدس و انجام مراسم تطهیر نیز مورد استفاده قرار میگرفته است.
امروزه، چشمه علی به عنوان یکی از مهمترین جاذبههای گردشگری ایران، پذیرای گردشگران داخلی و خارجی است. با وجود چالشهایی مانند خشک شدنهای دورهای، این چشمه همچنان زنده و پویاست و تلاشهای بسیاری برای احیاء و حفظ آن صورت میگیرد. چشمه علی، میراثی گرانبهاست که باید آن را برای آیندگان حفظ کنیم و به نسلهای آینده منتقل سازیم.
برای رفتن به چشمه علی باید به استان تهران، شهر ری، بزرگراه آوینی، بین بلوار صفائیه و بلوار شهید غیوری بروید.
برای تجربه سفری به اعماق تاریخ و طبیعت، چشمه علی در هر فصلی سال منتظر شماست. اگرچه بهار و تابستان به دلیل آبوهوای مطبوع، زمان ایدهآلی برای بازدید محسوب میشوند، اما در هر فصل از سال میتوانید از زیباییهای این مکان تاریخی و طبیعی بهرهمند شوید. ورود به این مجموعه باستانی برای عموم آزاد است.
در اعماق تاریخ، زمانی که خورشید بر سرزمین پهناور ایران میتابید، دژی استوار بر فراز تپههای ری قد علم کرد. این دژ که باروی ری نام داشت، همچون اژدهایی خفته، از هزاران سال پیش تاکنون بر این شهر باستانی نظاره میکرد. گفته میشود که در زمان مادها، زمانی که ایران نخستین گامهای خود را در راه تمدن برمیداشت، این بارو برای دفاع از سرزمین در برابر تهاجمات ساخته شد.
باروی ری، با دیوارهای بلند و برجهای استوار، همچون حلقهای مستحکم دور تا دور شهر را در بر گرفته بود. این دیوار که از خشت و گل ساخته شده بود، در طول تاریخ بارها مورد تعمیر و بازسازی قرار گرفت و در زمانهای مختلف، شاهد حوادث و رویدادهای مهمی بوده است. در دل این دیوار، رازهای بسیاری نهفته است که از اعماق تاریخ به ما رسیده است.
امروزه، از این دژ عظیم، تنها بقایایی بر جای مانده است که بر فراز تپههای چشمه علی قرار دارد. با این حال، این بقایا همچنان حکایت از شکوه و عظمت گذشته دارند و یادآور تمدنی کهن و باشکوه هستند. باروی ری، نه تنها یک بنای تاریخی، بلکه نمادی از مقاومت و پایداری ایرانیان در طول تاریخ است. با بازدید از این بنای تاریخی، میتوان به عمق تاریخ ایران سفر کرد و به عظمت و شکوه تمدن ایرانی پی برد.
برای رفتن به باروی ری باید در مسیر بزرگراه آوینی قرار بگیرید، اگر به دنبال چشمه علی باشید، به دیواری خشتی و باستانی برمیخورید که بر فراز صخرهای در محله صفاییه قرار دارد. این دیوار که بخشی از حصار قدیمی شهر ری بوده، اکنون به یکی از دیدنیهای این منطقه تبدیل شده است.
بازدید از نمای بیرونی باروی ری در تمامی فصول و ساعات روز امکانپذیر است. اما برای بازدید از بخش های داخلی باید از ساعت 8 صبح الی 5 عصر به آن مراجعه کنید.
در دل تاریخ کهن ایران، بر فراز تپههای بلند ری، دژی استوار و عظیم به نام رشکان میدرخشید. این دژ که در نزدیکی چشمه علی قرار دارد، روزگاری قلب تپندهی امپراتوری اشکانیان بوده است. با دیوارهای سنگی و ساروجی که در طول قرنها پابرجا ماندهاند، دژ رشکان گویی نگهبانی ابدی بر این سرزمین باستانی میکند. نام این دژ از بنیانگذار سلسله اشکانی، ارشک یکم، گرفته شده و به یادگار از شکوه و عظمت آن دوران است.
در دل این دژ، کاخهای باشکوه، گنجینههایی ارزشمند و زرادخانههایی پر از سلاحهای جنگی جای داشتند. رشکان نه تنها یک قلعه دفاعی، بلکه نماد قدرت و شکوه امپراتوری اشکانی بود. اگرچه امروزه بخش زیادی از این دژ عظیم به دست زمان و تخریبها از بین رفته است، اما بقایای آن همچنان حکایت از شکوه و عظمت گذشته را دارند. دیوارهای سنگی با سوراخهای تیراندازی، همچون کتابی خوانا از تاریخ پرافتخار ایران سخن میگویند. دژ رشکان، میراثی گرانبهاست که باید آن را گرامی داشت و برای آیندگان حفظ کرد.
برای رفتن به دژ رشکان باید به روبروی کارخانه گلیسیرینسازی و در صفائیه و چشمه علی بروید.
در کل ساعات روز بازدید از دژ رشکان امکانپذیر است.
در روزگاری که خورشید بر سرزمین ایران میتابید و آیین زرتشت بر دلها حکمرانی میکرد، مردمان این سرزمین باور داشتند که پس از مرگ، روح انسان به سوی آسمان پاک پرواز میکند. اما جسم خاکی، باید به طبیعت بازگردد تا چرخه زندگی ادامه یابد. بر همین اساس، زرتشتیان آیین خاصی برای تدفین مردگان خود داشتند. آنها اجساد را بر فراز برجهایی بلند میبردند تا پرندگان آسمان آنها را بخورند و استخوانهای باقیمانده را در استودانهایی سنگی یا گلی قرار میدادند.
استودان گبرها، آرامگاههایی آسمانی بودند که در دامنه کوه بیبی شهربانو در شهر ری ساخته شده بودند. این استودانها، نه تنها مکانی برای استراحت ابدی مردگان، بلکه نمادی از باورهای عمیق زرتشتیان به طبیعت و چرخه زندگی بودند. آنها اعتقاد داشتند که با بازگرداندن جسم به طبیعت، روح انسان میتواند آزادانه به سوی عالم بالا پرواز کند و به کمال برسد.
برای رفتن به استودان گبرها باید به شهر ری، چهارراه خط آهن، پشت دانشگاه آزاد اسلامی، سمت راست جاده مشیریه، دامنه شمالی کوه بی بی شهربانو بروید.
ورود به این استودان در طول روز امکان پذیر بوده و برای بازدید از آن نیاز به تهیه بلیط ندارید. جالب این است که برای دیدن تمامی جذابیتهای آن تنها به یک ساعت زمان نیاز دارید.
تپه باستانی قمی آباد در ری، با قدمتی حدود هفت هزار سال، یکی از گنجینههای تاریخی ایران بود که در شرق تپه میل واقع شده بود. این تپه که تحت حفاظت میراث فرهنگی قرار داشت، متأسفانه درسال ۱۴۰۲ تسطیح شد و با این کار، گنجینهای از آثار تاریخی از جمله سفالهای پیش از تاریخ، اشیاء شیشهای و آثار مربوط به دورههای اسلامی از بین رفت گرچه بعدتر مسئولین این خبر را شایعه دانسته و تکذیب کردند. جالبتر اینکه، یافتههای جدید در این محوطه نشان از سکونت انسان در ری از دهها هزار سال پیش داشت و قدمت این منطقه را به دوره پارینه سنگی میرساند. با تخریب این تپه، بخش مهمی از تاریخ و تمدن ایران برای همیشه از دست رفت.
برای دیدن تپه قمی آباد باید به استان تهران، شهرستان ری، بخش کهریزک، دهستان قلعه نو، روستای قمی آباد بروید.
قلعه گبری، با قدمتی دو هزار ساله، یکی از شاهکارهای معماری ساسانیان و گنجینهای ارزشمند از تاریخ ایران است. این دژ استوار که در جنوب شرقی شهر ری قرار دارد، زمانی به عنوان پناهگاهی امن برای ساکنان منطقه و همچنین پایگاهی نظامی برای دفاع از شهر مورد استفاده قرار میگرفت. دیوارهای بلند و خشتی این قلعه، که در طول قرنها پابرجا ماندهاند، حکایت از استحکام و شکوه معماری آن دوران دارند. اگرچه امروزه بخشهایی از این قلعه تخریب شده است، اما همچنان میتوان عظمت و شکوه گذشته آن را تصور کرد.
در طول تاریخ، قلعه گبری شاهد رویدادهای مهمی بوده است. گفته میشود که مردآویج زیار، بنیانگذار سلسله آل زیار، در این مکان به خاک سپرده شده است. همچنین، این قلعه در دورههای مختلف تاریخی کاربردهای گوناگونی داشته است. از جمله میتوان به استفاده از آن به عنوان کارخانه باروتسازی در گذشته اشاره کرد. با این حال، به دلیل عدم توجه کافی به این بنای تاریخی، بسیاری از اطلاعات درباره آن از بین رفته است و تنها دیوارهای بلند و خشتی آن به عنوان یادگاری از گذشته باقی مانده است.
برای رفتن به قلعه گبری باید به شهر ری، بزرگراه شهید آوینی، خیابان شهید کریم شیرازی و شهرک علائین بروید.
شهر ری نه تنها در دوره ایران باستان بلکه در ادوار پس از اسلام نیز مرکز مهمی برای سلسلههای دیگر از جمله قاجاریان بوده است. به عنوان مثال باید گفت که فتحعلی شاه یکی از نقش برجستههای به جای مانده از دوره ساسانیان که بر روی کوه سرسره قرار داشت را از بین برده و دستور داده است نقشی از او بر آن بزنند. در ادامه برخی از جاهای دیدنی شهر ری را معرفی میکنیم که مربوط به دوره پس از اسلام میشود:
بازار تاریخی ری، نگین درخشانی در قلب شهر ری است که قدمتی به درازای صفویان در ایران دارد. این بازار که در مجاورت حرم شاه عبدالعظیم قرار گرفته، از زمان صفویه تاکنون به عنوان یکی از مهمترین مراکز تجاری و فرهنگی منطقه شناخته میشود. معماری اصیل و سنتی این بازار با استفاده از مصالحی همچون گچ، آجر، خشت و گل، یادآور هنر و معماری بینظیر ایرانیان است. راستههای طولانی و چهار سوق دلانگیز این بازار، فضایی دلنشین را برای خرید و گردش ایجاد کرده است.
در گذشتههای دور، بازار ری یکی از مهمترین پایانههای جاده ابریشم بود و کالاهای ارزشمندی از سراسر جهان به این بازار میرسید. امروزه نیز این بازار همچنان زنده و پویاست و انواع کالاهای سنتی و صنایع دستی در آن به فروش میرسد. بازدید از بازار تاریخی ری، سفری است به اعماق تاریخ و فرصتی برای آشنایی با فرهنگ و آداب و رسوم مردم این منطقه.
برای رفتن به بازار شهر ری باید به حرم حضرت عبدالعظیم بروید.
این بازار از ساعت ۸ صبح الی ۱۰ شب باز است.
کاروانسرای شاهعباسی، بنایی تاریخی و ارزشمند در جنوب غربی میدان حضرت عبدالعظیم شهر ری است که قدمتی طولانی دارد. این کاروانسرا که در دوره صفویه ساخته شده، نمونهای بارز از معماری اصیل ایرانی است. حیاط مرکزی چهار ایوانی و تزئینات زیبای آن، حکایت از شکوه و عظمت این بنا دارد. کاروانسراهای شاه عباسی در گذشته نه تنها مکانی برای استراحت کاروانیان و تجار بودند، بلکه نقش مهمی در توسعه اقتصادی و فرهنگی کشور ایفا میکردند. این بناها به عنوان پایگاههایی برای تبادل کالا و فرهنگ بین مناطق مختلف کشور و حتی کشورهای همسایه محسوب میشدند.
با گذشت زمان و تغییرات شهری، کاروانسرای شاهعباسی نیز دستخوش تغییراتی شده است. خوشبختانه در سالهای اخیر تلاشهای بسیاری برای مرمت و بازسازی این بنای تاریخی صورت گرفته است. با انجام عملیات مرمت و بهسازی، این کاروانسرا به حیات دوباره خود بازگشته و به یکی از جاذبههای گردشگری شهر ری تبدیل شده است. بازدید از این بنای تاریخی، فرصتی است برای آشنایی با معماری اصیل ایرانی و لمس تاریخ کهن این سرزمین.
برای رفتن به کاروانسرای شاهعباسی باید به جنوب غربی میدان عبدالعظیم شهر ری و روبهروی مسجد خاتمالنبیین بروید.
برای بازدید از این کاروانسرا نیاز به تهیه بلیط نداشته و تنها به یک ساعت زمان نیاز دارید.
برج طغرل، شاهکاری از معماری سلجوقی است که در دل تاریخ کهن ایران میدرخشد. این بنای تاریخی که در شهر ری واقع شده، با ارتفاع حدود ۲۰ متر و معماری منحصربهفرد خود، نظر هر بینندهای را به خود جلب میکند. یکی از ویژگیهای جالب توجه این برج، شباهت آن به یک ساعت آفتابی است. با استفاده از کنگرههای اطراف برج و تابش نور خورشید، میتوان زمان را با دقت بسیار بالایی تشخیص داد. این نوآوری معماری، نشان از دانش و خلاقیت بالای معماران ایرانی در آن دوران دارد.
اما یکی از جذابترین جنبههای برج طغرل، رازهایی است که در دل خود پنهان کرده است. هویت فرد مدفون در این بنا، سالهاست که ذهن مورخان و باستانشناسان را به خود مشغول کرده است. برخی معتقدند که این بنا آرامگاه طغرل بیک سلجوقی است، در حالی که برخی دیگر آن را آرامگاه خلیل سلطان یا فخرالدوله دیلمی میدانند. این اختلاف نظرها، نشان از اهمیت تاریخی این بنا و پیچیدگیهای حاکم بر آن دوره دارد.
برج طغرل در طول تاریخ بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. آخرین مرمت این بنا در سال ۱۴۰۲ انجام شد و با این کار، این اثر تاریخی برای نسلهای آینده حفظ شد. امروزه برج طغرل به عنوان یکی از مهمترین جاذبههای گردشگری شهر ری شناخته میشود و سالانه گردشگران بسیاری از آن بازدید میکنند. بازدید از این بنای تاریخی، فرصتی است برای آشنایی با معماری اصیل ایرانی و لمس تاریخ کهن این سرزمین.
برای رفتن به برج طغرل باید به تهران، شهرری، خیابان ابن بابویه، روبهروی سردر شرقی آرامگاه ابن بابویه بروید.
ساعت بازدید از برجطغرل ۸ صبح تا ۱۷ عصر است. فراموش نکنید که باید بلیط تهیه کنید که مبلغ آن ۱۰ الی ۲۰ هزار تومان است.
برج نقاره خانه و کوه طبرک را هم باید مربوط به شهر ری در دوره باستان بدانیم هم مربوط به دوره پس از اسلام. کوه طبرک در ری، یکی از قدیمیترین و تاریخیترین مکانهای ایران است. بر اساس متون تاریخی، این کوه نخستین قلعه جهان بوده است و آثار باستانی فراوانی در دل خود جای داده است. یکی از این آثار، برج نقارهخانه است که در بالای این کوه قرار دارد. این برج آجری با قدمتی حدود هزار سال، به دست شخصی به نام بزرگ امید ساخته شده است. برخی پژوهشگران معتقدند این بنا ممکن است مقبره یکی از شاهان سلجوقی باشد.
اما برخی منابع دیگر، از جمله سیاستنامه خواجه نظامالملک، نشان میدهد که این بنا در دوره آلبویه و توسط شخصی به نام بزرجومیه ساخته شده است. این بنا به سبک استودانهای ساسانی ساخته شده و در ابتدا دارای گنبدی دو پوش بوده است. با توجه به این اطلاعات، میتوان نتیجه گرفت که تاریخچه این بنا پیچیدهتر از آن چیزی است که در ابتدا تصور میشد و احتمالاً در طول تاریخ دستخوش تغییرات و بازسازیهای متعددی شده است.
برای رفتن به برج نقارهخانه باید به قسمت شمالی منطقه امین آباد شهر ری بر بالای کوه نقاره خانه یا کوه طبرک بروید.
در اعماق تاریخ، در دامنه کوههای مسگرآباد و در فاصلهای نه چندان دور از پایتخت، بنایی ستبر و اسرارآمیز به نام زندان هارون خودنمایی میکند. این بنای تاریخی که قدمتی به درازای هزار سال دارد، با معماری منحصربهفرد خود، گویای داستانی پرافتخار از معماری دفاعی ایران باستان است. این زندان که در سده چهارم هجری قمری و در دوران آل بویه ساخته شده است، با ساختاری مکعبی شکل و دیوارهای قطور از جنس لاشه سنگ و گچ، نمادی از استحکام و پایداری است. این بنا که در سال ۱۳۳۴ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، با وجود گذر قرنها و فراز و نشیبهای تاریخی، همچنان استوار ایستاده و رازهای بسیاری را در دل خود نهفته دارد.
برای رفتن به زندان هارون باید به کیلومتری شرق تهران و در ۱۰ کیلومتری جاده تهران به خراسان، در دامنه کوههای مسگرآباد بروید.
بازدید از زندان هارون هر موقع از روز بدون تهیه بلیط امکانپذیر است.
کاروانسرای کنارگرد، یکی از زیباترین و تاریخیترین کاروانسراهای ایران است که در بخش فشافویه حسن آباد شهر ری واقع شده است. این بنای باشکوه با معماری دو ایوانی و مصالحی چون گل، گچ و آجر، از دوره صفوی به یادگار مانده است. کاروانسراهای ایرانی در گذشته نقش بسیار مهمی در تسهیل تجارت و مسافرت ایفا میکردند و کاروانسرای کنارگرد نیز به عنوان یکی از پایگاههای مهم در مسیر جاده ابریشم، پذیرای کاروانیان و بازرگانان بسیاری بوده است.
این بنای تاریخی از دو بخش اصلی تشکیل شده است. بخش قدیمیتر که مساحتی بیش از 4400 متر مربع دارد، شامل حیاطی مرکزی، چهار ایوان اصلی، ایوانچههای متعدد، حجرهها، اسطبلها و انبارها است. بخش جدیدتر که در قرن گذشته به بنا اضافه شده، عمدتاً شامل اسطبلهای بزرگتری است. معماری کاروانسرای کنارگرد با جزئیات دقیق و ظریف، نشان از مهارت و خلاقیت معماران ایرانی دارد. وجود حمام و آب انبار در محوطه کاروانسرا نیز نشان از توجه به نیازهای اساسی کاروانیان دارد.
برای رفتن به کاروانسرای کِنارگِرد در بخش فشافویه حسن آبادِ شهر ری کنار جاده بروید.
جوانمرد قصاب، شخصیتی است که در تاریخ و افسانههای ایران، به عنوان نمادی از جوانمردی، ایثار و فداکاری شناخته میشود. داستانهای متعددی دربارهٔ این شخصیت نقل شده است که اغلب بر محور مهربانی، سخاوت و کمک به نیازمندان میچرخد. یکی از معروفترین این داستانها، ماجرای درگیری او با حضرت علی (ع) و سپس پشیمانی و توبه اوست. این داستانها، جوانمرد قصاب را به شخصیتی محبوب و الگویی برای بسیاری از مردم تبدیل کرده است.
بقعه جوانمرد قصاب، مکانی است که به این شخصیت افسانهای نسبت داده میشود. این بقعه که در نزدیکی شهر ری واقع شده است، به یکی از زیارتگاههای مردم تبدیل شده است. هر ساله تعداد زیادی از مردم برای زیارت به این مکان میآیند و به نیابت از جوانمرد قصاب به نیازمندان کمک میکنند. اگرچه دربارهٔ هویت واقعی فرد مدفون در این بقعه اختلاف نظرهایی وجود دارد، اما داستانهای مربوط به جوانمرد قصاب و اعتقادات مردم به او، باعث شده است که این مکان به نمادی از خیرخواهی و جوانمردی تبدیل شود.
با وجود اینکه برخی منابع تاریخی، وجود مقبرههایی با نام جوانمرد قصاب را در مکانهای دیگری نیز ذکر کردهاند، اما بقعه جوانمرد قصاب در نزدیکی شهر ری، به عنوان مهمترین و شناختهشدهترین این مکانها محسوب میشود.
بقعه جوانمرد قصاب در محله جوانمرد قصاب تهران و در بلوار دستواره،خیابان کمیل،خیابان حنیفه زاده واقع شده است.