نشریه «اوراسیا دیلی مانیتور» وابسته به بنیاد آمریکایی «جیمز تاون» با انتشار گزارشی تاثیرات خرید هواپیما‌های جنگنده سوخو-۳۵ روسی بر توان دفاعی و بازدارندگی ایران در منطقه غرب آسیا را تحلیل کرده است.
به گزارش عصرایران، خبر خرید جنگنده‌های پیشرفته سوخو-۳۵ روسیه از سوی ایران، نشانه‌ای از تعمیق روابط تهران و مسکو است. این تحول قابل توجه است، زیرا در سال‌های اخیر، قرارداد‌های مشابهی برای فروش سوخو‌های روسی به الجزایر، مصر و اندونزی تحت فشار ایالات متحده و تهدید به تحریم‌های اقتصادی لغو شد. در نتیجه این کشور‌ها به جای آن هواپیما‌های جنگنده اف-۱۵ آمریکا یا جنگنده‌های فرانسوی رافائل خریداری کردند.
تا کنون، چین تنها کشوری است که موفق به خرید سوخو-۳۵ از روسیه شده است و مذاکرات هند با مسکو هنوز پیشرفت قابل توجهی نداشته است.
اما در فضای ژئوپلیتیک جدیدی که جنگ روسیه علیه اوکراین به وجود آورده است، ایران ممکن است در واقع مقصد جدید (دومین مقصد خارجی پس از چین) جنگنده روسی شود که نشان دهنده روابط نظامی رو به رشد بین مسکو و تهران است.
در حالی که منابع رسمی روسیه این خبر را نه تایید و نه تکذیب کردند، شهریار حیدری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، در ۲۴ دی ماه امسال تایید کرد که «جنگنده‌های سوخو-۳۵ که ایران به روسیه سفارش داده است، در اوایل سال جدید ایرانی (۱۴۰۲) وارد کشور می‌شود. این نماینده مجلس خاطرنشان کرد: تهران همچنین تجهیزات نظامی دیگری از جمله سامانه‌های پدافند هوایی، سامانه‌های موشکی و بالگرد به روسیه سفارش داده است.
برخی منابع ادعا کرده اند که ایران در ازای صادرات پهپاد‌های خود به روسیه، هواپیما‌های سوخو-۳۵ را دریافت می‌کند. با این حال و در حال حاضر، یافتن مدرکی مبنی بر قرارداد رسمی بین مسکو و تهران در مورد این خرید دشوار است.
در حالی که روسیه هنوز به طور علنی در رد یا تایید وجود چنین قراردادی واکنش نشان نداده است، محرمانه بودن مسکو می‌تواند نتیجه تعمیق روابط بین دو کشور در زمینه مسائل دفاعی و امنیتی باشد.
حمیدرضا عزیزی، کارشناس ایرانی موسسه امور بین‌الملل و امنیت آلمان معتقد است: «روسیه ۲۴ فروند سوخو-۳۵ به ایران تحویل خواهد داد، اما احتمالا بیشتر از آن نخواهد بود.... تحریم‌های اعمال شده علیه روسیه به این معنی است که این کشور نمی‌تواند سوخو-۳۵ تولید کند. برخی از قطعات به فناوری خاصی نیاز دارند که در روسیه یافت نمی‌شود.»
شاید فوری‌ترین دلیل خرید سوخو-۳۵ توسط ایران، نیاز شدید نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به مدرن‌سازی جنگنده‌هایش باشد. بر اساس گزارش‌های اخیر رسانه‌ها، نیروی هوایی ایران به‌شدت به هواپیما‌های اورهال‌شده ساخت آمریکا، از جمله جنگنده‌های اف-۵ و اف-۱۴ خریداری‌شده قبل از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ متکی است.
علاوه بر این، عمدتا به دلیل روابط خصمانه ایران و ایالات متحده، تهران در سال‌های اخیر هیچ هواپیمای جنگنده جدیدی به استثنای چند جنگنده روسی میگ-۲۹ خریداری نکرده است. به غیر از میگ-۲۹، ایران عمدتا از هواپیما‌های اصلاح شده بومی اف-۴ فانتوم، اف-۱۴ تامکت و اف-۵ تایگر مربوط به دهه ۱۹۷۰ استفاده می‌کند.
به این ترتیب، خرید جت‌های جنگنده سوخو-۳۵ از سوی تهران، تجدید برخی از ظرفیت‌های نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران را تسهیل می‌کند و احتمالا پایه‌ای برای همکاری بیشتر در زمینه تولید دفاعی بین روسیه و ایران خواهد بود.
به گزارش خبرگزاری اسپوتنیک روسیه، «اگرچه به نظر می‌رسد هزینه نگهداری و راه اندازی این جت برای ایران بالا باشد، اما در صورت توافق بر سر تولید مشترک موتور سوخو-۳۵ در ایران، این هزینه‌ها می‌تواند کاهش یابد.»
از زاویه‌ای دیگر، خرید سوخو-۳۵ یکی از مهم‌ترین نتایجی است که تا این لحظه از لغو تحریم تسلیحاتی ایران حاصل شده است. قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد در ژوئیه ۲۰۱۵، برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را در رابطه با برنامه هسته‌ای ایران تایید کرد ودر این راستا تمامی محدودیت‌ها در مورد عرضه تسلیحات اصلی به ایران و همه تسلیحات از ایران در اکتبر ۲۰۲۰ منقضی شد.
این بدان معناست که ایران از نظر قانونی قادر به خرید و فروش تسلیحات متعارف از جمله سلاح‌های کوچک، موشک، بالگرد و تانک است. علاوه بر این در قالب همین قطعنامه، تحریم صادرات موشک‌های بالستیک ایران نیز قرار است در اکتبر ۲۰۲۳ لغو شود.
محمدحسن سنگ تراش کارشناس نظامی ایران در مصاحبه اخیر خود با اسپوتنیک تصریح کرد: «این هواپیما به ویژه در صورتی موثر خواهد بود که ایران بتواند سلاح‌های اصلی را روی آن نصب کند. سوپر فلانکر سوخو-۳۵ می‌تواند نقش مینی آواکس رزمی [سیستم هشدار و کنترل هوابرد]را ایفا کند و در صورت اتصال به شبکه راداری ایران، قابلیت دفاع نقطه‌ای منحصر به فردی را به دست می‌آورد. اگر ایران فناوری‌های [روسی]را خریداری کند و تولید انبوه مشترک سوخو-۳۵ را آغاز کند، می‌تواند برتری خاصی نسبت به جنگنده‌ها و کشتی‌های جنگی همسایگان خود کسب کند.
علاوه بر این، خرید جنگنده‌های سوخو-۳۵ از سوی ایران بر توازن قدرت هوایی منطقه در مقابل کشور‌های عربی منطقه خلیج فارس به‌ویژه امارات متحده عربی، بحرین و عربستان سعودی که همگی روابط شکننده‌ای با ایران دارند، تاثیر می‌گذارد. در نتیجه، این کشور‌ها و سایر کشور‌ها ممکن است به خرید تسلیحات بیشتری از غرب، به ویژه جت‌های جنگنده اف-۳۵ آمریکا روی بیاورند.
در همین راستا، تنش‌ها با تل آویو - از جمله حمله هواپیمای بدون سرنشین ادعایی اسرائیل به خاک ایران در ژانویه ۲۰۲۳ - ممکن است بر این توافق تاثیر بگذارد، زیرا جنگنده‌های پیشرفته سوخو-۳۵ روسی دفاع پیشگیرانه ایران در برابر حملات احتمالی اسرائیل را بهبود می‌بخشند.
اگرچه محسن جلیلوند کارشناس ایرانی دیدگاه متفاوتی را ارائه می‌کند: «قدرت دفاعی و نظامی ایران مبتنی بر بازدارندگی و با تکیه بر توان موشکی و پهپادی است. این بدان معناست که قدرت بازدارندگی نظامی و دفاعی ایران مبتنی بر نیروی هوایی و جنگنده نیست. بنابراین، جنگنده‌های پیشرفته نقطه عطفی در توان بازدارندگی دفاعی ایران نیستند.»
با این وجود، به نظر می‌رسد که اگر و زمانی که خرید جنگنده سوخو-۳۵ روسیه نهایی شود، یکی از مهم‌ترین خرید‌های تسلیحاتی ایران از زمان انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ خواهد بود، زیرا ضمن نوسازی و افزایش توانمندی نیروی هوایی ایران، روابط نظامی و دفاعی نوپا میان تهران و مسکو را نیز وارد مرحله جدیدی خواهد کرد که پیامد‌های کلیدی بر موازنه قوا و بازدارندگی در سراسر قفقاز جنوبی و منطقه غرب آسیا خواهد داشت.
