جنگ جهانی سوم آغاز می‌شود؟!

فرارو- با پایان همه‌پرسی الحاق چهار منطقه دونتسک و لوهانسک در منطقه دونباس (شرق)، خرسون و زاپوریژیا (جنوب) به روسیه در دیروز سه‌شنبه (۲۷ سپتامبر /۵ مهر) تنش میان مسکو با کشور‌های غربی وارد فاز جدیدی شده است. در وضعیت جدید، به نظر می‌رسد در تعامل میان غرب با مسکو، گزینه‌هایی همانند بزرگ‌ترین تحریم‌های تاریخ بر روسیه تا حتی وقوع جنگ اتمی روی میز قرار دارند.

به گزارش فرارو، همه‌پرسی الحاق ۱۵ درصد از مناطق سرزمینی اوکراین به روسیه از جمعه (۲۳ سپتامبر/ اول مهر) در چهار استان اوکراین آغاز شد. در این همه‌پرسی که ۴ روز به طول انجامید، بنابر ادعای خبرگزاری تاس بیش از ۵۰ درصد از شهروندان مشارکت داشتند و بیش از ۱۳۰ ناظر از ۲۸ کشور در دونباس بر این همه پرسی نظارت داشته‌اند.

بر اساس گزارش این خبرگزاری روسی، با پایان رای‌گیری و پس از شمارش ۲۲.۴۸ درصد آراء، ۹۸.۳۵ درصد رای دهندگان در دونتسک به پیوستن به روسیه رای داده‌اند. در لوهانسک با شمارش ۲۱.۱۱ درصد آراء میزان حمایت از الحاق به روسیه ۹۷.۸۳ درصد بوده است. این میزان در زاپوریژیا با شمارش ۲۹ درصد آراء، ۹۷.۷۹ درصد بوده است. به گزارش تاس در خرسون نیز ۲۸ درصد آراء شمارش شده نشان از تمایل و رای آری ۹۷.۵ درصدی مردم آن به ضمیمه شدن به خاک روسیه دارد.

با این اوصاف، نتیجه همه‌پرسی‌ای که تا حدود زیادی از قبل نتایج آن مشخص بود، ابعاد اهمیت بسیار فراتری از داستان الحاق کریمه به روسیه (۲۰۱۴) دارد. اقدام جدید پوتین در شرایطی صوت می‌گیرد که بیش از هفت ماه از آغاز جنگ اوکراین می‌گذرد و معادلات میدانی درگیری‌ها تا حدود زیادی به ضرر روس‌ها تغییر کرده است. همچنین، این همه‌پرسی در بازه زمانی صورت گرفت که روس‌ها نسبت به استفاده از تسلیحات اتمی به دولت کی‌یف و کشور‌های غربی هشدار داده‌اند. مجموع این وضعیت نشان‌گر آن است که بستر‌ها برای ورود غرب و روسیه به بزرگ‌ترین تقابل خود طی سال‌های بعد از وجود دارد و در روز‌ها و ماه‌های آینده می‌توان وقوع تحولات جدید را انتظار داشت.

موضع متحد غرب در مخالفت با همه‌پرسی

در چند وقت اخیر تمامی کشور‌های غربی به طور متفق‌القول مخالفت خود را با همه‌پرسی الحاق مناطقی از چهار استان اوکراین به روسیه را اعلام کردند. آن‌ها در موضع‌گیری‌ای مشترک این همه‌پرسی و نتیجه برآمده از آن را «ساختگی» می‌دانند.

در مهم‌ترین سطح، رسانه‌های آمریکا گزارش داده‌اند لیندا توماس گرینفیلد، نماینده آمریکا در سازمان ملل متحد همراه با نماینده آلبانی، قصد دارد با معرفی قطعنامه‌ای در شورای امنیت اقدام روسیه در برگزاری همه‌پرسی در چهار منطقه اوکراین را محکوم کند. این اقدام احتمالی واشنگتن در شرایطی است که آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا دیروز سه‌شنبه تاکید کرده بود که ایالات متحده و متحدانش «هرگز» الحاق سرزمین‌های اوکراین به روسیه را به رسمیت نمی‌شناسند.

اتحادیه اروپا نیز همگام با بریتانیا و سایر متحدان بروکسل در صدد اعمال تحریم علیه سازمان‌دهندگان «رفراندم‌های غیرقانونی و نامشروع» در چهار استان اوکراین است، استان‌هایی که یا کاملا یا تا حدودی تحت کنترل مسکو است.

همچنین، ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو دیروز سه‌شنبه رفراندوم‌های سازمان‌دهی شده از سوی روسیه در مناطق اشغالی اوکراین را «جعلی» خواند و به ولادیمیر زلنسکی در خصوص حمایت از حق دفاع مشروع اوکراین اطمینان داد.

در سطحی دیگر، کاترین کولونا، وزیر امور خارجه فرانسه دیروز سه شنبه در واکنش به همه پرسی الحاق که در اوکراین سازماندهی شده است آنرا یک نمایش «خیمه‌شب بازی» خواند.

الحاق ۱۵ درصد خاک اوکراین با چاشنی بحران هسته‌ای

در سال ۲۰۱۴ الحاق منطقه استراتژیک کریمه به روسیه با اقدامی مشابه با همه‌پرسی کنونی صورت گرفت. هر چند در این مقطع آمریکا و اتحادیه اروپا در مواضعی واحد اقدام مسکو را محکوم و تحریم‌هایی گسترده را علیه این کشور اعمال کردند، اما همه‌پرسی کنونی بسیار متفاوت‌تر و حساس‌تر از الحاق کریمه است. همه‌پرسی الحاق ۱۵ درصد خاک اوکراین به روسیه در شرایطی صورت می‌گیرد که از یک سو، نظامیان اوکراینی برای دفاع از خود در جنگ جبهه‌ای با نظامیان روس قرار دارند و از سوی دیگر، مواضع چند وقت اخیر مقام‌های روس موجب شده که تهدید وقوع یک جنگ هسته‌ای بیش از هر زمانی دیگری جامعه جهانی را تهدید کند.

اگر ژرف‌تر به موضوع همه‌پرسی اخیر پوتین نگریسته شود، می‌توان یک معادله سه وجهی به هم‌پیوسته را ترسیم کرد. وجه اول، برخلاف آن‌چه که پوتین انتظار داشت، نه تنها نیرو‌های روس پیروزی برق‌آسا را در اوکراین تجربه نکردند، بلکه در چند وقت اخیر، نظامیان اوکراینی تحت حمایت تسلیحاتی غرب، شکست‌های بزرگی را بر آن‌ها تحمیل کرده‌اند. حتی بسیاری از سربازان روس در نتیجه حملات کوبنده اوکراینی جبهه‌های جنگ را ترک کرده و پا به فرار گذاشته اند.

وجه دوم معادله، تقلای پوتین برای یافتن راه‌حل فرار از شکست بود. رئیس کرملین بعد از مشاهده چرخش در معادلات میدانی به ضرر مسکو، فرمان بسیج ۳۰۰ هزار نیروی ذخیره برای جنگ اوکراین را صادر کرد که البته به نظر می‌رسد این راه‌حل نیز نتوانست با توفیق همراه باشد. در چنین شرایطی است که نقشه‌راه خطرناک پوتین برای فرار از تحمیل شکست طراحی شده است.

در واقع، وجه سوم معادله برگزاری همه‌پرسی بر این مبنا طراحی شد که جنگ اوکراین به بخشی از تهدید علیه تمامیت ارضی روسیه تبدیل شود و از درون آن بازدارندگی هسته‌ای در دستور کار قرار بگیرد. بدین شرح که در ابتدا پوتین در چهارشنبه (۳۰ شهریور) در سخنانی با تاکید بر این‌که بلوف نمی‌زند، از روی میز بودن گزینه حمله اتمی در صورت در خطر قرار گرفتن تمامیت ارضی این کشور سخن گفت.

دیروز سه‌شنبه نیز دیمیتری مدودوف رئیس جمهوری سابق و رئیس شورای امنیت روسیه سه‌شنبه بار دیگر نسبت به احتمال استفاده کشورش از سلاح‌های هسته‌ای در مناقشه نظامی جاری در کشور اوکراین هشدار داد. این اظهارات مدودوف که با آخرین روز همه‌پرسی الحاق در سرزمین‌های تحت اشغال جدایی‌طلبان اوکراینی همراه شد، احتمال وقوع یک بحران اتمی بزرگ را بیش از بیش افزایش داده است.

در واقع، وجه سوم معادله این‌گونه قابل ارائه است که پوتین با برگزاری همه الحاق در چهار منطقه دونتسک و لوهانسک در منطقه دونباس، خرسون و زاپوروجیا و تصویب قطعی آن در مجلس دومای روسیه، قصد دارد ادامه جنگ اوکراین را به عنوان تهدید علیه تمامیت ارضی روسیه قلمداد کند. همین امر از یک سو، می‌تواند بهانه استفاده از سلاح اتمی علیه نیرو‌های اوکراینی را فراهم و از سوی دیگر، از تبدیل شدن میدان جنگ اوکراین به شکست بزرگ برای پوتین ممانعت شود.

سناریو‌های پیش‌‎رو در تنش میان غرب و مسکو بعد از پایان همه‌پرسی الحاق

گره خوردن همه‌پرسی الحاق به تهدیدات هسته‌ای مسکو، اکنون این مساله را مطرح می‌کند که آینده جنگ اوکراین و نیز آینده تنش میان غرب و روسیه به چه سمتی پیش خواهد رفت؟ در واقع، پاسخ به این مساله می‌تواند تعیین کننده سناریو‌های پیش رو بعد از پایان همه‌پرسی الحاق نیز باشد که در ادامه در قالب سه سناریو مورد بحث قرار می‌گیرد.

توقف آرایش هجومی نیرو‌های اوکراینی و اعمال تحریم‌های گسترده‌تر از سوی اروپا و آمریکا: اولین و البته ایدئال‌ترین سناریو برای روس‌ها این است که کشور‌های غربی در برابر با همه‌پرسی انجام گرفته به افزایش چند بسته تحریمی جدید و پذیرش حاکمیت مسکو بر مناطق هدف آن‌ها، به صورت دوفاکتو گردن بنهند. اساسا استدلال این سناریو این است که بنابر اعتقاد مقامات کرملین، الحاق این مناطق به روسیه و بیم شعله‌ور شدن یک جنگ هسته‌ای تمام عیار در نتیجه تداوم آرایش نظامیان اوکراینی، غرب را به مرحله توقف جنگ خواهد رساند؛ چرا که آن‌ها خواهان رویارویی نظامی مستقیم ناتو با ارتش روسیه نیستند؛ بنابراین در روز‌ها و ماه‌های آینده غربی‌ها به تکرار سناریوی ۲۰۱۴ یعنی اعمال تحریم‌های گسترده علیه روسیه متوسل می‌شوند. در همین زمینه، کاخ سفید به تازگی اعلام کرده که اگر مسکو طرح خود را برای الحاق بخش‌هایی از خاک اوکراین به پیش برود، ایالات متحده آماده است تا هزینه‌های اقتصادی بیشتری را همراه با متحدان خود به روسیه تحمیل کند.

البته باید توجه داشت که از زمان آغاز جنگ روسیه علیه اوکراین در ۲۴ فوریه، بیست و هفت کشور عضو اتحادیه اروپا شش دور تحریم علیه روسیه اعمال کرده‌اند. بانک ها، شرکت‌ها و بازار‌های روسیه و حتی قسمت‌هایی از بخش حساس انرژی در این کشور به شدت تحت تحریم واقع شدند؛ این در حالیست که دارایی‌های بیش از ۱۲۰۰ مقام مسئول و یا کارمند ارشد بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی توقیف شد و برای آن‌ها ممنوعیت سفر وضع گردید؛ لذا بسیاری از ناظران بر این باور هستند که اعمال تحریم‌های جدید علیه روسیه نمی‌تواند چندان کارساز باشد؛ مگر این که کشور‌های هند و چین نسبت به تعیین سقف مجاز برای واردات انرژی از روسیه رضایت بدهند.

گسترش حملات ارتش اوکراین برای آزادسازی مناطق ضمیمه شده به روسیه و استفاده روسیه از سلاح اتمی: بدبینانه‌ترین و البته خطرناک‌ترین سناریو این است که بر خلاف تصورات ابتدایی پوتین و همفکران او در کرملین، کشور‌های عضو ناتو، در ارزیابی خود گزینه متوف کردن مسکو و تقابل مستقیم با او را در پیش بگیرند. روسیه گفته که اگر اقدامات نظامی اوکراین موجودیت دولت روسیه را به خطر بیاندازد، روسیه مجبور به استفاده از سلاح اتمی علیه اوکراین خواهد بود.

در چنین وضعیتی کشور‌های غربی دو گزینه بیشتر پیش‌رو ندارند یا این که جنگ را به علت انضمام مناطق جدید به روسیه متوقف خواهند کرد و یا این که تشدید درگیری‌ها و حتی ورود به جنگ اتمی به روسیه را برخواهند گزید.

وقوع این سناریو می‌تواند در سطوح حمله هسته‌ای تاکتیکی یا حتی گسترده باشد و عواقب آن می‌تواند بسیار فاجعه‌بار باشد. چنین سناریویی اساسا می‌تواند به معنای آغاز جنگ جهانی سوم باشد و عملا بزرگ‌ترین جنگ تاریخ بشریت را رقم بزند. با این اوصاف، با توجه به پیامد‌های غیرقابل پیش‌بینی چنین رخدادی احتمال وقوع این سناریو بسیار دشوار خواهد بود.

گسترش حملات ارتش اوکراین برای آزادسازی مناطق ضمیمه شده به روسیه و عملی نشدن تهدیدات پوتین: دیگر سناریوی قابل طرح تداوم وضعیت موجود درگیری‌های نظامی میان اوکراین و روسیه پس از همه‌پرسی اخیر است. بخشی از ناظران سیاسی براین باور هستند که پوتین با اطلاع از تبعات هر گونه اقدام به استفاده از بمب هسته‌ای، تهدیدات خود را عملی نخواهد کرد. در نتیجه جنگ در میدان اوکراین با ابعاد و گستردگی بیشتر ادامه پیدا می‌کند.