سیدمحمد خاتمی رئیس جمهور سابق ایران گفت آنچه در ایران رخ داد ناشي از عدم درك تحول خواهي به خصوص در جامعه فرهيختگان، جوانان، دانشگاهيان و تلاش براي حفظ وضع موجود بود و همين امر يعني بسته كردن فضا و نوميد كردن جامعه.
حجت‌الاسلام‌والمسلمين سيد محمد خاتمي كه به مناسبت 16 آذر در دانشكده‌ي فني دانشگاه تهران حاضر شده بود گفت:« آنچه رخ داد ناشي از عدم درك تحول خواهي به خصوص در جامعه فرهيختگان، جوانان، دانشگاهيان و تلاش براي حفظ وضع موجود بود و همين امر يعني بسته كردن فضا و نوميد كردن جامعه، رمز و راز موفقيت و جذابيت حركت‌هاي چپ در جهان سوم بوده و هست و متاسفانه حركت‌ها همواره در جهان سوم تند و خشن بوده است به گونه‌اي كه معادله‌اي در جامعه شناسي جديد به وجود آمده كه انقلاب مساوي است با خشونت اما معتقدم انقلاب اسلامي اين معادله را بر هم زد و نشان داد كه مي‌توان انقلاب كرد اما بدون خشونت.»
وي ادامه داد: «نكته سوم نقش ممتاز در حركت تحول خواهانه است و اين‌كه دانشگاه همواره كانون تغذيه حركت‌هاي اجتماعي بوده است، جريانات مختلف اجتماعي چه چپ و چه راست عمده نيروهايشان از نيروهاي جوان دانشگاهي منشا مي‌گرفت و چنانچه نيروبخش انقلاب ما نيز چه در زمان براندازي حكومت پهلوي و چه در تاسيس انقلاب دانشجويان و جوانان بودند. در جنگ تحميلي نيز كساني كه موجب سرافرازي جمهوري اسلامي شدند نسل جوان و به خصوص دانشجويان بودند كه نقش ممتازي داشتند و دانشگاه در ايجاد، ادامه و تقويت حركت تحول خواهانه همواره موثر بوده است.»
رييس جمهور سابق كشورمان هم چنين گفت:« نكته چهارم اين‌كه دانشگاه سدشكن، فروريزنده ديوار ترس و هراس در جوامع استبداد زده است. نمونه آن سه ستاره درخشاني بودند كه در ١٦ آذر ١٣٣٢ پس از استيلاي فضاي كودتا، ترس، خفقان، كشتار، دستگيري و شكنجه كه بر جامعه ما حاكم شده بود درخشيدند.امروز نيز دانشگاه زنده است و علي رغم همه موانع زنده است. امروز نبض زندگي اجتماعي در دانشگاه مي‌تپد هر چند گاهي تند مي‌تپد و به قلب جامعه فشار مي‌آورد اما اين نشانه زندگي است.»
خاتمي با بيان اين‌كه بعضي‌ها دانشگاه را سرد و مرده مي‌دانند اما اين محال است، ادامه داد:« بعضي ديگر مي‌كوشند پشت سر دانشگاه و وجاهت آن پنهان شوند تا هزينه‌هاي سنگيني به دانشگاه وارد شود البته آن وضع ناگوار با انقلاب دگرگون شد. انقلاب ما انقلاب ديني در محتوا، شكل با رهبري حضرت امام (ره) بود، ديني كه انقلاب مطرح كرد به خواست تاريخي مردم پاسخ گو بود و ناظر بر تحول در جهت اين خواست و اين چنين دانشگاه همه را برگرفت.»
وي افزود: « سوال اين است آيا جنبشي به نام جنبش دانشجويي داريم يا نه؟ من نمي‌خواهم به اين سوال پاسخ دهم. اما مي‌گويم هر جنبشي كه بخواهد وجود و تداوم داشته باشد بايد با جنبش‌هاي اجتماعي همسو باشد كه هميشه وجود دارد اما گاه تند و گاه كند و جنبش عبارت است از حركت از وضع موجود به وضع مطلوب. جنبش اجتماعي مردم ايران در ٥/١ قرن اخير چگونه بوده و از كدام وضع مي‌خواهد به كدام وضع برسد؟ معتقدم بزرگترين درد اجتماعي ما در دوره اخير سه درد است يكي استبداد، ديگري وابستگي و سوم عقب ماندگي و حاصل آن محروميت مادي، اقتصادي، فرهنگي و عقب ماندگي جامعه. احساس تحريم شدگي از جامعه است. ملت ما ١٥٠سال است كه مي‌خواهد از قيد استبداد، وابستگي، اسارت و عقب ماندگي رهايي يابد. جنبش، حركت از اين وضع موجود است به وضع مطلوب و عبارت است از استقلال، آزادي و پيشرفت.»
سيدمحمدخاتمي در پاسخ به پرسشي مبني بر اين كه چرا هنوز خيلي‌ها مي‌گويند دانشگاه ما اسلامي نيست؟ ضمن رد اين موضوع گفت: اما متاسفانه اين افراد چاقويشان برنده‌تر است.
وي در پاسخ به پرسش ديگري مبني بر اين كه « با توجه به اين كه عده‌اي در اين دو سال، ١٦ سال گذشته را خيانت مي‌دانند، ما بايد كدام را يك باور كنيم؟» گفت: البته گفت‌وگو درباره عملكرد ١٦ ساله و تجزيه و تحليل وضع كنوني در مجال اين جلسه نيست، بلكه بايد ميزگردهايي تشكيل شود با حضور كساني كه امروز متصدي هستند و كساني كه ديروز در دولت گذشته متصدي بودند. من از ٨ سال خودم مي‌گويم در عين اين كه معتقدم در ٨ سال سازندگي نيز كارهاي بزرگي انجام شد.
وي گفت: معتقدم در اين ٨ سال بر معيارهايي تكيه كرديم و امروز هم مي‌كنيم و آن آزادي بيان، آزادي تشكل‌ها و آزادي مطبوعات است كه علي‌رغم تمام موانع، فضايي كه ايجاد شده و سخت‌گيري‌ها، هنوز هم اين فضا ادامه دارد. ما در قانون بودجه براي مطبوعات و احزاب رديف داشتيم، هر چند كه كم بود، اما به هر حال هم از گروه هاي راست و هم گروه‌هاي چپ از آن استفاده مي‌كردند.
خاتمي هم‌چنين به شعار مردمسالاري و بيان اين كه اين شعار بعدها غالب شد اشاره كرد و با بيان اين كه تعبير وي « مردمسالاري سازگار با دين» است، افزود: اين شعار شعاري بود كه جا افتاد و نيز بسياري از كارها قانوني شد، يعني علاوه بر اين كه با حركت و جريان وحشتناك قتل‌هاي زنجيره‌اي برخورد شد، ديگر اين جريان امكان پا گرفتن ندارد.
وي ادامه داد: در زماني كه من روي كار آمدم معدل مديران مياني از زنان حدود ٣ درصد بود و وقتي دولت را ترك كردم به ١٦ درصد رسيد، البته هنوز حق زنان ادا نشده است؛ اما از سه به ١٦ رسيد و اين نشان‌دهنده جهت‌گيري‌اي بود كه انجام شد. از نظر اقتصادي به طور متوسط درآمد نفتي ما - كه متاسفانه بزرگترين پشتوانه مالي دولت است و بودجه ما عمدتا با آن بسته مي‌شود و اين نشانه بيماري اقتصاد ماست- حدود ٢٢ دلار در هر بشكه بود كه در سال حدود ٢٢ يا ٢٣ ميليارد دلار بسته مي‌شد و در هشت سال بودجه براساس نفت حدود ١٨٠ ميليارد دلار بود، علاوه بر خشك‌سالي كه اتفاق افتاد در دوره دوم رياست‌جمهوري من نفت به بشكه‌اي زير ده دلار هم رسيد كه اين برابر با ٣ ميليارد دلار از درآمد نفتي بود.
وي ادامه داد: در زماني كه من آمدم زنده‌ياد دكتر نوربخش مي‌گفت با وجود آن كه آقاي هاشمي برنامه خوبي داشتند اما به دليل مسائل مختلفي كه وجود داشت، مي‌گفت براي ٢٠٠ ميليون دلار از هر كجا از دنيا قرض خواستيم به ما قرض ندادند. وقتي من آمدم ريسك اقتصادي ٧ درصد بود و وقتي دولت را ترك كردم ريسك اقتصادي ٥ / ٣ درصد شد و هيچ محدوديتي در دادن اعتبار نداشتيم. تنها در نفت و گاز متجاوز از ٢٠ ميليارد دلار قرارداد بسته شد و حدود ١١ ميليارد دلار آن سرمايه گذاري شد. وقتي من آمدم درآمد ما از توليدات پتروشيمي ٥٠٠ ميليون دلار بود؛ اما اخيرا طبق اعلام صادرات ما از ٣ ميليارد دلار تجاوز كرده است.
وي با بيان اين كه در دوره وي طرح‌هاي مختلف اقتصادي انجام شد كه در عين حال حتما متوجه عدالت اجتماعي بوده است، گفت: از جمله اصلاح قانون ماليات‌ها دقيقا در جهت عدالت اجتماعي و براي كمك به بخش خصوصي در جهت توليد و اشتغال بود. ايجاد وزارت رفاه و تامين اجتماعي و نيز گسترده‌شدن تامين اجتماعي از جمله كارهاي مهمي بود كه در عرصه عدالت اقتصادي انجام شد.
خاتمي در ادامه‌ي جلسه‌ي پرسش و پاسخ با دانشجويان حاضر در سالن دانشكده‌ي فني دانشگاه تهران در پاسخ به اين سوال كه تفسير شما از اين شعر كه مي‌گفتيد « استاده‌ام چون شمع نترسان زآتشم» در شرايط فعلي كه در آستانه‌ي انتخابات قرار داريم، چيست؟ گفت: بايد خوشحال باشيم كه در كشوري هستيم كه هنوز اصل انتخابات وجود دارد؛ هر چند در عمل صددرصد رعايت نمي‌شود.
وي با بيان اين‌كه انسان تا در درون جامعه است بايد براي عملي كردن خواسته‌هاي جامعه از امكانات استفاده كند از برخي سازوكارهايي كه آن را سازوكارهاي غلط در اجراي انتخابات مي‌ناميد، گله كرد و گفت: من همواره بر برگزاري انتخابات آزاد تأكيد كرده و مي‌كنم.
رييس جمهور سابق كشورمان، برگزاري انتخابات را از آن جهت كه مردم به واسطه‌ي آن مي‌توانند نماينده‌ي خود را برگزينند، دلگرم‌كننده براي ملت دانست و گفت: حضور گسترده‌ي مردم در انتخابات باطل‌السحر خواهد بود، در مقابل روش‌هايي كه جلوي حضور نمايندگان مطلوب مردم را مي‌گيرند.
خاتمي در ادامه با خاطرنشان كردن اين مسأله كه خودم در انتخابات آتي كانديدا نخواهم شد، گفت: اما ديگران را براي شركت در انتخابات تشويق مي‌كنم تا نيروهاي سالم، معرفي و مردم در انتخاباتي سالم بتوانند نمايندگان خود را برگزينند.
رييس‌جمهور سابق كشورمان در پاسخ به سوال ديگري مبني بر اين‌كه چگونه از دموكراسي مي‌توان به عدالت رسيد، دموكراسي را بالاترين مظهر عدالت خواند و گفت: كساني كه در عرصه‌ي حيات اجتماعي، عدالت مي‌خواهند بايد از حاكميت مردم بر سرنوشت‌شان و مردمسالاري حمايت كنند. آن وقت عدالت در عرصه‌هاي مختلف ظهور مي‌يابد.
وي هم‌چنين خاطرنشان كرد: يكي از افتخارات جمهوري اسلامي اين است كه در مقابل مسأله‌ي انتخاب عنوان «خلافت» يا «امارت»، جمهوري اسلامي را برگزيد. عدالت در يك جامعه‌ي دموكرات و مردم‌سالار بيشتر تأمين مي‌شود.
خاتمي در بخش ديگري از اظهاراتش در پاسخ به سوال دانشجويي كه نظر وي را درباره‌ي اظهارات اخير يكي از مسوولان درباره‌ي اصل برائت نامزدهاي انتخابات پرسيده بود، گفت: اصل برائت يكي از مهمترين اصول فقهي اسلام و روش و منش پيامبر و بزرگان اسلام است و اگر بخواهيم مصاديق روشن آن را ببينيم فرمان هشت ماده‌اي حضرت امام است كه متأسفانه مورد غفلت قرار گرفته و در آن بر اصل برائت تاكيد شده است.
وي با تأكيد بر اين‌كه مردم مي‌خواهند به كساني كه مورد توجهشان هستند رأي دهند، تصريح كرد: چه حق داريم به جاي مردم تصميم بگيريم و كساني كه مورد تأييد مردم هستند را از آن‌جا كه صلاحيت‌شان براي شش يا ١٢ نفر احراز نشده ردصلاحيت كنيم.
خاتمي با بيان اين‌كه جرم و انحراف بايد ثابت شود نه عدم انحراف، تأكيد كرد: پس چه قدر بايد به مردم بي‌اعتنا باشيم كه بگوييم اكثريت اشتباه مي‌كند و چهار نفر درست مي‌گويند؛ اصل بر برائت است و اصل بر برائت نشانه‌ي اعتماد به مردم است. اصل دموكراسي هم با اصل برائت مستحكم مي‌شود و من اميدوارم كه به اين مسأله در انتخابات توجه شود.
خاتمي در بخش ديگري از اظهاراتش در پاسخ به سوال دانشجوي ديگري كه ارزيابي وي را از حضور رييس جمهور در كنفرانس شوراي همكاري خليج فارس جويا شده بود، گفت: به نظرم سفر كار خوبي بود. بايد روابط را گسترده‌تر كنيم و از ديگران رفع نگراني كنيم. ايران كشوري است كه هيچ‌گاه نظر سوئي نسبت به ديگران نداشته و در ٢٠٠ سال اخير هيچ‌گاه تجاوزي به ديگر كشورها نداشته و اين مسأله در دوران جمهوري اسلامي بيشتر مشاهده مي‌شود.
وي اضافه كرد: مسأله‌ي جزاير سه‌گانه نيز مسأله‌ي اختلافي بوده كه از گذشته وجود داشته و هنوز هم وجود دارد و ما حاضريم براي رفع سوءتفاهمات مذاكره كنيم. دعوت از رييس جمهور براي شركت در اجلاس شوراي همكاري خليج فارس دعوت خوبي بود و خوب بود كه اجابت كردند.
رييس جمهور سابق كشورمان هم‌چنين در ارزيابي نسبت به طرح امنيت اجتماعي يادآور شد: به نظر من هر كاري كه به امنيت اجتماعي بينجامد خوب است اما بايد سعي كنيم به نام امنيت اجتماعي، امنيت اجتماعي از بين نرود. به نظر من برخي از برخوردها، برخوردهاي نامناسبي است كه اهانت به مردان و زنان جامعه‌ي اسلامي محسوب مي‌شود.
وي در ادامه اظهار اميدواري كرد كه با حسن نيتي كه دست‌اندركاران طرح امنيت اجتماعي دارند، تلاش‌هاي مناسبي را انجام دهند تا برخورد نامناسبي با زنان و مردان ايراني انجام نشود.
خاتمي هم‌چنين در پاسخ به سوال ديگري در اين نشست مبني بر اين كه آيا هر بار اصلاحات با انقلاب همراه است؟ با نفي درستي اين اظهارات، گفت: يك نمونه نشان دهيد. اصلاحات درست كه در چارچوب موازين است مانع بروز انقلاب مي‌شود و يكي از اشتباهات رژيم طاغوت جلوگيري از اصلاحات و حركت‌هاي مردمي تداوم‌بخش حيات طبيعي جامعه بود.
رييس‌جمهور سابق كشورمان هم‌چنين در پاسخ به سوال دانشجوي ديگري كه از وي درباره‌ي حادثه‌ي ١٨ تير سوال كرده بود، از حادثه‌ي ١٨ تير به عنوان يكي از تلخ‌ترين حوادث دوران مسووليتش نام برد و گفت: مظلوم بزرگ اين حادثه دانشجو و دانشگاه بود. البته به دنبال حادثه‌ي دانشگاه يك سري آشوب‌هاي اجتماعي نيز ايجاد شده بود كه هيچ ربطي به دانشگاه و دانشجو نداشت و البته بايد گفت كه هيچ حكومتي اجازه نمي‌دهد چنين آشوب‌هايي شكل بگيرد.
وي با بيان اين‌كه آن دسته از آشوب‌هاي اجتماعي با كمك نيروهاي نظامي و انتظامي به درستي و بدون اين‌كه حتي يك گلوله شليك شود پايان يافت، خاطرنشان كرد: آن آشوب‌هاي اجتماعي ربطي به دانشجو نداشت و دانشجو و دانشگاه در اين جريان مظلوم واقع شد و در بخش استيفاي حقوق دانشجو نيز درست عمل نشد.
وي در ادامه به گزارشي كه شوراي عالي امنيت ملي وقت كشور از حادثه‌ي ١٨ تير تهيه كرده بود و در آن بي‌گناهي جامعه‌ي دانشگاهي تأييد شده بود، برخورد با عواملي را كه باعث هتك حرمت دانشگاه شدند در حيطه‌ي وظايف قوه‌ي قضاييه معرفي كرد و بار ديگر يادآور شد: در حادثه‌ي ١٨ تير دانشجو مظلوم بود.
