مقامات جمهوری اسلامی ایران به ادعای نقض برجام از سوی وزیر امورخارجه آمریکا و موضع دولت جدید این کشور درباره بازگشت به برجام واکنش نشان دادند. محمدجواد ظریف با بیان اینکه هرگز شکست حداکثری ترامپ را از یاد نبرید، گفت اکنون وظیفه آمریکاست که به برجام بازگردد. مجید تخت‌روانچی نیز گفته طرفی که باید تغییر مسیر دهد، آمریکاست و نه ایران. وزیرخارجه آمریکا مدعی شده اگر ایران به تعهدات خود ذیل توافقنامه هسته‌ای عمل کند، آمریکا نیز برمی‌گردد. همزمان با این تحولات دبیرکل سازمان ملل نیز خواستار همکاری ایران و آمریکا برای گذر از «بن‌بست» برجام شده است. درحال‌حاضر نحوه احیای کامل برجام به یک موضوع مناقشه‌برانگیز تبدیل شده است.
در همین ارتباط محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه ایران در پیامی توییتری به اظهارات آنتونی بلینکن وزیر امورخارجه آمریکا واکنش نشان داد و در بررسی واقعیت‌ها برای بلینکن نوشت: ایالات‌متحده برجام را نقض کرد، انتقال مواد غذایی و دارو را برای ایرانی‌ها مسدود کرد، پایبندان به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت را مورد تنبیه قرار داد، اما ایران در مقابل و در طول مدت این افتضاح کریه؛ به برجام پایبند ماند، تنها تدابیر جبرانی از قبل پیش‌بینی‌شده اتخاذ کرد، حالا چه کسی باید گام نخست را بردارد؟ هرگز شکست حداکثری ترامپ را از یاد نبرید.
ظریف همچنین تاکید کرد: اکنون وظیفه آمریکاست که به برجام بازگردد و تعهدات خود را اجرا کند. به گزارش «ایسنا» محمدجواد ظریف در نشست خبری مشترک با چاووش اوغلو، وزیرخارجه ترکیه گفت: با رفتن دولت تروریست دونالد ترامپ امیدواریم که روابط کشور‌های منطقه به حالت عادی خود بازگردد. وی گفت: برجام توافقی بود که دولت آمریکا، ایران و پنج کشور دیگر به آن پیوستند و بعد از مذاکرات طولانی همه موضوعات را در آن بررسی کردند و این توافق به تایید شورای امنیت ملل متحد رسید. آنچه در توافق نیست مورد توافق قرار گرفته که در توافق نباشد و امروز نمی‌تواند آن موضوعات به توافق اضافه شود. این توافق در چارچوب بی‌اعتمادی متقابل نوشته شده است بنابراین سازوکار‌هایی پیش‌بینی شد که اگر یک‌طرف توافق را اجرا نکرد طرف مقابل هم بتواند تعهدات خود در توافق را اجرا نکند. آمریکا تصمیم گرفت که نه‌تن‌ها از توافق خارج شود بلکه کسانی که به این توافق متعهد بودند را تحریم کند و تحت فشار قرار دهد و ما شاهد بودیم که شرکت‌ها و بانک‌های ترکیه‌ای را هم به همین دلیل تحریم کرد.
وزیرخارجه ایران گفت: این را تاکید می‌کنم که آمریکا از برجام خارج شده و تعهدات خود را نقض کرده است و اکنون هم وظیفه آمریکاست که به برجام بازگردد و تعهدات خود را اجرا کند. به محض اینکه آمریکا تعهداتش را اجرا بکند و ما نفع اجرای این تعهدات را ببینیم ما هم تعهدات خود را به‌طور کامل اجرا می‌کنیم و این در بالاترین سطح جمهوری اسلامی توسط رهبری اعلام شده است. امید‌هایی که اعضای دولت جدید آمریکا دارند و ادعا می‌کنند که ایران باید به توافق برگردد نه منطقی است و نه هیچ‌گاه عملی خواهد شد. منطق این است که آن طرفی که خارج شده است برگردد و ما که در داخل توافق هستیم اقدامات لازم را در آن زمان انجام دهیم.
مولود چاووش‌اوغلو، وزیر خارجه ترکیه نیز با ابراز حمایت تلویحی از موضع ایران درباره احیای برجام، ابراز امیدواری کرده که «دولت بایدن به برجام بازگردد و تحریم‌ها علیه ایران را بردارد.» همچنین چاووش‌اوغلو با اعلام حمایت از برجام گفت: «ترکیه در شکل‌گیری این توافق نقش داشته است»
ادعا‌های بلینکن
واکنش ظریف به سخنان وزیرخارجه آمریکا در شرایطی است که آنتونی بلینکن چهارشنبه هشتم بهمن در نخستین کنفرانس خبری خود به‌عنوان وزیر امورخارجه آمریکا گفت، در صورتی که ایران به تعهدات خود در چارچوب توافق هسته‌ای موسوم به برجام عمل کند، ایالات‌متحده نیز به این توافق باز خواهد گشت، اما تا رسیدن به چنین نقطه‌ای هنوز فاصله وجود دارد. اظهارات آنتونی بلینکن درخصوص توافق هسته‌ای با ایران به نوعی تاکید بر موضع جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، در قبال برجام طی ماه‌های اخیر است.
بلینکن گفت که جو بایدن به‌طور روشن اعلام کرده درصورتی که ایران به تعهدات خود در چارچوب توافق برنامه جامع اقدام مشترک، برجام بازگردد، آمریکا هم همین کار خواهد کرد. وزیر امورخارجه آمریکا در این کنفرانس خبری گفت، ایران در چند بُعد (از توافق برجام) تعهداتش را انجام نمی‌دهد. در صورت تصمیم به بازگشت به تعهدات خودشان، این امر زمان‌برخواهد بود، برای ما هم که بخواهیم ارزیابی کنیم که آن‌ها به تعهداتشان عمل می‌کنند، زمان خواهد برد. آنتونی بلینکن تاکید کرد: حداقل (می‌توانم بگویم)، ما هنوز به این نقطه نرسیده‌ایم. وزیر امورخارجه آمریکا در ادامه گفته است در صورت بازگشت ایران به برجام، آمریکا به دنبال دستیابی به توافقی طولانی‌تر و مستحکم‌تر برای حل و فصل «مشکلات عمیق» خواهد بود.
بلینکن پیش‌تر گفته بود که سیاست «فشار حداکثری» برای مهار ایران ناموفق بوده و کاهش تعهدات ایران باعث شده که ظرفیت گریز هسته‌ای، یعنی مدت زمان لازم برای ایران جهت تهیه مواد کافی برای ساخت یک بمب هسته‌ای از یک‌سال در چارچوب برجام به تنها سه تا چهار ماه برسد.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری سابق آمریکا، در اردیبهشت ۱۳۹۷ با خروج از برجام، خواستار توافق گسترده‌تری با ایران بود که بتواند علاوه بر اصلاح این توافق، فعالیت‌های منطقه‌ای و برنامه موشکی ایران را نیز دربربگیرد. دولت دونالد ترامپ از سال ۲۰۱۷ و پس از خروج از برجام با سیاست «فشار حداکثری» در راستای بازگرداندن ایران به میز مذاکره، تحریم‌های گسترده‌ای را علیه تهران اعمال کرده است. اما جمهوری اسلامی ایران از مذاکره با دولت ترامپ خودداری کرد و در مقابل از نیمه اردیبهشت ۹۸، همزمان با سالگرد خروج دولت دونالد ترامپ از برجام، طی چند مرحله میزان تعهدات خود در چارچوب برجام را کاهش داد.
پنجره در حال بسته شدن است
سفیر ایران در سازمان ملل متحد نیز به اظهارات وزیرخارجه آمریکا واکنش نشان داد. مجید تخت‌روانچی در واکنش به این اظهارات گفته است: «طرفی که باید تغییر مسیر دهد، آمریکا و نه ایران است.» وی با اشاره به اینکه «پنجره بازگشت دوباره آمریکا به توافق هسته‌ای درحال بسته شدن است» از دولت جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا خواست که «به سرعت اقدام کند» و تحریم‌های اقتصادی را لغو کند. در همین زمینه کاظم غریب‌آبادی، نماینده ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین، در توییتی در واکنش به اظهارات وزیرخارجه آمریکا، نسبت به تغییر سطح همکاری ایران با آژانس هشدار داد و گفت، «همکاری و حسن‌نیت، یک خیابان دو طرفه است و نه یک بلوار یک طرفه.»
مقام‌های جمهوری اسلامی پیش‌تر اعلام کرده بودند در صورت لغو تحریم‌ها توسط آمریکا، ایران به سرعت به تعهدات برجامی خود باز خواهد گشت. این درحالی است که مجلس شورای اسلامی در آذرماه سال‌جاری با تصویب قانون «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران» دولت حسن روحانی را ملزم کرد سالانه ۱۲۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۲۰ درصد ذخیره کند و اگر تا سوم اسفند سال‌جاری، تحریم‌های مالی، بانکی و نفت حذف نشود، ایران اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را متوقف کند.
واکنش قالیباف
در ادامه این واکنش‌ها رئیس مجلس با حضور در سایت (فردو) گفت: در کمتر از یک ماه ۱۷ کیلوگرم غنی‌سازی ۲۰ درصد در مجتمع غنی‌سازی شهید علی‌محمدی (فردو) انجام شده است. به گزارش خبرگزاری تسنیم، محمدباقر قالیباف پنج‌شنبه ۹ بهمن در بازدید از مجتمع غنی‌سازی شهید علی‌محمدی (فردو) گفت: امروز براساس نظارت میدانی و قانون راهبردی لغو تحریم‌ها که در مجلس به تصویب رسید و زمانبندی‌های اجرایی آن به سایت فردو آمدیم. او با بیان اینکه طی بازدید‌هایی که امروز داشتیم مشخص شد که این قانون مرحله به مرحله به اجرا درآمده است، ادامه داد: در غنی‌سازی ۲۰ درصد اورانیوم که قرار بود سالانه ۱۲۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شود، از جهت زمانبندی جلوتر هستیم و در عرض حدود یک ماه ۱۷ کیلوگرم اورانیوم غنی‌سازی شده است.
قالیباف با بیان اینکه همه اقدامات ایران در چارچوب برجام است، اضافه کرد: ما هیچ وظیفه‌ای نداریم که وقتی آن‌ها پایبند نیستند، ما باشیم هر وقت آن‌ها به تعهداتشان عمل کردند یعنی رفع تمام تحریم‌ها و مشکلات بانکی و نفتی و تجاری ما برداشته شد با گزارش به مجلس دوباره براساس مواد ۳۶ و ۳۷ به تعهدات خودمان می‌توانیم برگردیم با این تصمیم دشمنان ما باور کنند که ما مصمم بر اجرای این قانون هستیم تا رفع کامل تحریم را شاهد باشیم. وی اظهار کرد: صنعت هسته‌ای گام بزرگی در مسیر خنثی‌سازی تحریم برداشته است و معتقدیم با اقدام و مواضع واحد به گونه‌ای پیش رویم که مردم در آینده با آسایش و امنیت و رفاه بیشتر زندگی کنند.
واکنش واعظی
از سوی دیگر رئیس دفتر رئیس‌جمهوری ایران در واکنش به اظهارات وزیرخارجه آمریکا گفت: از برجام خارج نشدیم که بخواهیم به آن برگردیم و زمانی به تعهدات برجامی خود عمل می‌کنیم که مطمئن شویم که اروپا و آمریکا به تعهدات خود عمل می‌کنند. محمود واعظی روز جمعه در گفتگو با «ایرنا» در پاسخ به اظهارات آنتونی بلینکن وزیرخارجه دولت جو بایدن که از ایران خواسته بود با بازگشت به برجام، گام نخست را بر دارد، گفت: یک بار مذاکره کردیم و پرونده مذاکرات در برجام بسته شد. موضع ما از ابتدا در ارتباط با برجام روشن بود و امروز هم بر همان موضع قبلی خود هستیم. رئیس دفتر رئیس‌جمهوری افزود: یکی از خواسته‌های ترامپ هم باز کردن پرونده برجام بود. دولت ترامپ یا بایدن برای ما فرقی نمی‌کند همان‌طور که در گذشته روی حرف خود ایستاده‌ایم این بار هم موضع ما تغییر نمی‌کند. وی ادامه داد: همان‌طور که رئیس‌جمهوری هم چند بار بیان کردند وقتی آن‌ها به تعهدات خود برگشتند ما هم به آن عمل می‌کنیم.
توصیه دبیرکل سازمان ملل به ایران و آمریکا
این تحولات در شرایطی است که دبیرکل سازمان ملل می‌گوید با توجه به «دشواری‌های فزاینده»، توافق هسته‌ای موسوم به برجام فعلا در وضعیت «بن‌بست» است، ولی این وضعیت به‌تدریج به سمت داشتن یک «توافق حیاتی برای صلح و ثبات» پیش می‌رود. آنتونیو گوترش روز پنج‌شنبه، ۹ بهمن‌ماه، با تاکید بر اینکه منتظر «راه حل فوری» برای حل بن‌بست کنونی نیست، برجام را یک «پیروزی دیپلماتیک» دانست و گفت باید ایران و آمریکا برای خروج از این وضعیت تعامل و همکاری کنند. او از خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم علیه ایران و گام‌های ایران برای افزایش ظرفیت هسته‌ای خود به‌عنوان موانع و پیچیدگی‌های موجود نام برد و گفت برای حل این مشکلات «کار‌های زیادی باید انجام شود.» گوترش با تاکید بر اهمیت توافق هسته‌ای ایران، ادامه داد: «برجام یک پیروزی بزرگ دیپلماتیک و مولفه ضروری برای صلح و ثبات خلیج [فارس]بود و از اینکه این توافق اکنون زیر سوال قرار گرفته، متاسف هستیم.» دبیرکل سازمان ملل در برابر پرسش یک خبرنگار مبنی بر احتمال میانجی‌گری سازمان ملل برای احیای کامل برجام سکوت کرد، ولی از همه کشور‌های درگیر در برجام خواست که برای حل مشکل «همکاری کنند».
گفت‌وگوی آلمان و آمریکا
همزمان، وزیرخارجه آلمان تصریح کرد که سه کشور اروپایی به‌زودی با واشنگتن درباره ایران به گفتگو خواهند پرداخت. به گزارش «ایسنا»، به نقل از رویترز، هایکو ماس، وزیرخارجه آلمان در گفت‌وگویی که روز پنج‌شنبه منتشر شد، با اشاره به اینکه بایدن نشان‌داده که مایل به بازگشت به توافق هسته‌ای است مدعی شد که آلمان، انگلیس و فرانسه درخصوص این مساله با آمریکا به زودی وارد گفتگو خواهند شد. او افزود: مساله واضح این است که ایران باید به تعهداتش احترام بگذارد و از تخطی‌های کنونی خود دست بکشد. هایکو ماس اشاره کرد که در صورت موفقیت آمریکا در بازگشت به برجام این کشور باید تحریم‌ها را برداشته و هیچ تحریم جدیدی اعمال نکند.
گفت‌وگوی لاوروف و بورل
از سوی دیگر، وزارت خارجه روسیه نیز اعلام کرد که وزیرخارجه این کشور با مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا درخصوص توافق هسته‌ای با ایران به گفتگو خواهد پرداخت. ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت‌خارجه روسیه روز پنج‌شنبه با صدور فهرستی از گفتگو‌های آتی سرگئی لاوروف، وزیرخارجه روسیه با مقامات بلندپایه خارجی اعلام کرد که لاوروف پنجم فوریه در گفت‌وگویی با جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا درخصوص چشم‌انداز اجرای برنامه جامع اقدام مشترک بر سر برنامه هسته‌ای ایران به تبادل‌نظر خواهد پرداخت.
موضع نتانیاهو
اظهارات و تکاپو‌های برجامی در شرایطی است که نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی تصمیم دولت بایدن برای بازگشت به برجام را «اشتباه» خواند. بنیامین نتانیاهو روز پنج‌شنبه مدعی شد که بازگشت ایالات‌متحده به توافق هسته‌ای یک «اشتباه» است و نسبت به عدم‌بازگشت آمریکا به این توافق ابراز امیدواری کرد. او در میان سخنان خود مدعی شد که پول رسیده به ایران از انعقاد توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ با قدرت‌های جهانی صرف «گسترش تروریسم» و «درگیری در یمن، آفریقا و خاورمیانه» شده است. نتانیاهو در انتها افزود که وی از کانال دیپلماتیک برای ممانعت از تلاش ایران برای آسیب رساندن به اسرائیل استفاده خواهد کرد. این درحالی است که یک روزنامه چاپ سرزمین‌های اشغالی نوشت، آمریکا با رژیم صهیونیستی یا بدون آن با ایران توافق می‌کند و تل‌آویو برای اثرگذاری بر آن باید رابطه با دولت جدید مستقر در کاخ سفید را تقویت کند.
به گزارش خبرگزاری فارس، روزنامه «هاآرتص» چاپ سرزمین‌های اشغالی در یادداشتی به قلم «عاموس هارل» آورده است، اگر رژیم صهیونیستی قصد دارد در احیای برجام دخالت کند باید لحنش را در برابر دولت جدید آمریکا تغییر دهد. این یادداشت به نقل از چند منبع بلندپایه رژیم صهیونیستی، در انتقاد از اظهارات اخیر رئیس ستاد ارتش این رژیم می‌نویسد: «ارتش اسرائیل همواره جانب احتیاط را رعایت کرده تا در بازه‌های زمانی که تنش میان نخست‌وزیر [این رژیم]و کاخ‌سفید در سطح بالایی قرار دارد، با دولت آمریکا وارد درگیری [لفظی]مستقیم نشود.»
