گرانی بنزین؛ دولت چه کارهایی باید بکند؟

فرارو- افزایش قیمت و سهیمه بندی بنزین با مخالفت‌هایی همراه بوده است. هرچند دولت اعلام کرده است تمام در آمد حاصل از این طرح به مردم پرداخت می‌شود، اما با توجه به تجربه تاریخی از افزایش قیمت سوخت به نظر می‌رسد مردم افزایش قیمت‌ سایر کالاها و خدمات را حتمی می‌دانند. اما دولت برای کاهش فشار این طرح بر مردم چه سیاست‌های تکمیلی می‌تواند انجام دهد؟

به گزارش فرارو، بامداد جمعه ۲۴ آبان قیمت بنزین سهمیه‌ای (۶۰ لیتر در ماه برای خودرو‌های شخصی) از ۱۰۰۰ به ۱۵۰۰ تومان افزایش یافت و بنزین آزاد نیز ۳۰۰۰ تومان قیمت‌گذاری شد. دولت اعلام کرده است منابع حاصل از آن را که حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان برآورد کرده بین ۱۸ تا ۱۹ میلیون خانوار هدف توزیع خواهد کرد.

همچنین قرار است به تاکسی‌ها و تاکسی‌های اینترنتی سهیمه داده شود. عضو هیأت عامل سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای در این زمینه گفت: «سهمیه سواری‌های کرایه عمومی بین شهری با پلاک «ع» ماهانه ۷۵۰ لیتر برای ناوگان تک‌سوز و ۴۵۰ لیتر برای ناوگان دوگانه سوز اختصاص یافت.» به گفته مهران قربانی «سهمیه شش روز باقیمانده آبان‌ماه و همچنین آذرماه این ناوگان تا ابتدای آذرماه امسال در کارت سوخت آن‌ها شارژ می‌شود.»

هرچند این اقدامات برای کاهش فشار این طرح به مردم در نظر گرفته شده است، ولی بر خی کارشناسان معتقدند تجربه تاریخی مردم نشان می‌دهد افزایش قیمت سوخت تاثیر خود را بر سایر قیمت‌ها می‌گذارد و این هزینه بسیار بیش از سود حاصل از دریافت یارانه خواهد بود.

مبلغ واریزی در طرح حمایتی دولت برای خانوار‌های تک نفره ۵۵ هزار تومان، دو نفره ۱۰۳ هزار تومان، سه نفره ۱۳۸ هزار تومان، چهار نفره ۱۷۲ هزار تومان و پنج نفره و بیشتر ۲۰۵ هزار تومان است.

دکتر علی دینی ترکمانی، استاد اقتصاد در مورد تاثیر افزایش قیمت سوخت بر مردم به فرارو گفت: به هر حال مردم یک تجربه‌ای پشت سر دارند و بر مبنای آن تجربه ارزیابی آن‌ها این است که این سیاست روی وضع رفاهی آن‌ها تاثیر منفی می‌گذارد. درست است که بر اساس سیاست اعمال شده درآمد قرار است به صورت یارانه نقدی به ۱۸ میلیون خانوار پرداخت شود، ولی ارزیابی مردم این است که تاثیر منفی این سیاست از طریق افزایش مستقیم قیمت بنزین و بعد افزایش غیر مستقیم قیمت‌های دیگر بیش از نفعی است که از دریافت یارانه نقدی می‌توانند ببرند. طبیعی است که مخالف هستند و به نظر می‌رسد این مخالفت و اعتراض قابل درک است.

این کارشناس مسائل اقتصادی در مورد اقدامی که دولت در جهت سیاست تکمیلی می‌تواند انجام دهد گفت: یک راهکار این است که دولت وعده یارانه خیلی بیشتری بدهد. فرض کنید دو یا سه برابر چیزی که از این طریق می‌توان به دست آورد. خب در این صورت مساله تامین مالی و کسری بودجه پیش می‌آید. بنابر این راهکار قابل طرحی است، اما منطقی نیست و طبیعی است که دولت نمی‌تواند چنین کاری انجام دهد.

دینی ترکمان افزود: یک راهکار دیگر که احتمال وقوع دارد و می‌تواند منطقی باشد این است که نرخ را دولت تعدیل کند. واقعیت امر این است که سهمیه ۱۵۰۰ تومان و آزاد ۳۰۰۰ هزار تومان افزایش قابل توجهی است. بنابر این شاید منطقی‌تر این باشد که ۳۰ لیتر با همان قیمت ۱۰۰۰ تومان داده شود و بقیه آزاد شود. برای مثال بشود ۱۵۰۰ تومان. با توجه به اینکه دولت اعلام کرده کل منایع حاصل را به خانوار بر می‌گرداند. بنابر این منطقی است که از طریق گفتگوی ملی قیمت را تعیین کند و ببیند نظر مردم چیست که خب در یکی دو روز گذشته مردم نظر خود را در قالب اعتراض‌ها اعلام کردند.

این استاد اقتصاد ادامه داد: اگر دولت هدف درآمدی ندارد می‌توان گفت هدف افزایش قیمت این است که جلوی قاچاق را بگیرد یا از این طریق مصرف بیش از اندازه بنزین را کنترل کند. تجریه نشان می‌دهد افزایش قیمت تاثیرات مُسکن مانند دارد. خیلی سریع تاثیر خود را از دست می‌دهد. برای مثال میزان مصرف بنزین در اتومبیل شخصی ممکن است کاهش پیدا کند، ولی بعد وقتی قیمت آژانس و اسنب و حمل و نقل عمومی افزایش پیدا کند دوباره ماشین شخصی صرفه پیدا می‌کند و مردم دوباره از ماشین شخصی استفاده می‌کنند.

دینی ترکمانی گفت: در مورد مساله قاچاق، بحث اصلی روی قاچاق سازمان یافته است که باید رسیدگی شود. آن قاچاقی هم که کسی برای تامین نان شب انجام می‌دهد بحث دیگری است که باید بازار کار درست شود. بنابر این با یک نظام سیستماتیک نظام‌مند این سیاست قیمتی راهکار درستی برای مواجه با قاچاق و کاهش مصرف نیست. این هم اگر در نظر بگیریم شیب افزایش قیمت باید منطقی باشد.

این کارشناس اقتصادی در مورد وضعیت تاکسی‌ها و تاکسی‌های اینترنتی گفت: مساله این است که اگر سهیمه تاکسی‌ها هم به صورت یارانه‌ای پرداخت شود متوسط قیمت حمل و نقل خصوصی افزایش پیدا می‌کند. بخشی از حمل و نقل غیر از تاکسی‌ها است. افرادی که شغل ندارند و به خصوص در شهر‌های بزرگ از این طریق امرار معاش می‌کنند. طبیعی است وقتی آن‌ها قیمت را افزایش دهند تاکسی‌ها هم به رغم اینکه قیمت سوخت آن‌ها افزایش نمی‌یابد، اما تمایل وجود دارد که با آن قیمت خود را منطبق کنند بنابر این خواه ناخواه این قیمت افزایش پیدا خواهد کرد. همین الان هم پیدا کرده است. بنابر این منطبق بر تجربه سال‌های گذشته است و لذا این که فکر کنیم با سهیمه این اتفاق نمی‌افتد بحث درستی نیست.

دینی ترکمان گفت: ضمن اینکه بحث سهمیه به خاطر اختلاف قیمتی که وجود دارد راننده‌های تاکسی ممکن است درگیر مخاطرات اخلاقی یا ملاحظاتی بشوند و بخواهد بنزین سهمیه‌ای را در بازار آزاد بفروشد؛ لذا مشکل کمبود وسایل حمل و نقل عمومی پیش می‌آید. اگر تجربه گذشته را مبنا قرار دهیم معمولا این اتفاقات رخ داده است و بعید نیست در روز‌های آینده باز رخ دهد.

این استاد اقتصاد در پایان گفت: همین الان که اعلام شده که کل پول به صورت یارانه نقدی پرداخت می‌شود مردم معترض بوده اند، اگر اعلام کنند این پول بر نمی‌گردد و می‌رود برای زیر ساخت ها، نقد را به نسیه دادن است و طبیعی است که اعتراضات می‌توانست خیلی بیش از چیزی باشد که در این یکی دو روز رخ داده است. بنابر این دولت چاره‌ای ندارد جز اینکه این کار را انجام دهد. دولت می‌خواهد از نظر خودش هم قیمت را تعدیل کند هم رضایت اجتماعی کسب کند. اما به این دلیل که عرض کردم یعنی تجربه تاریخی که مردم دارند یعنی هزینه‌های این سیاست بیش از نفعی است که از یارانه نقدی عاید می‌شود، طبعا مخالف هستند.

در روزهای اخیر بسیار درباره اثرات منفی افزایش قیمت بنزین سخن گفته شده است اما درباره اثرات مثبت آن کمتر حرفی زده شده است. در همین رابطه علی سرزعیم اقتصاددان به دفاع از  طرح افزایش قیمت بنزین پرداخته است. سرزعیم انتقاداتی به نحوه اجرای طرح دارد اما از کلیت آن دفاع می کند.

او در این باره به خبرآنلاین گفت: «این سیاستی است که سختی‌های در کوتاه‌مدت برای ۵ دهک بالای جامعه دارد و منافعی نیز برای ۵ دهک پایین جامعه در پی دارد. ۵ دهک بالای جامعه که عموما خودرو دارند، یعنی نیمی از جامعه ایران خودرو دارد، نمی‌خواهند تغییری در وضع موجود رخ دارند. گروهی هم که ضعیف‌تر و در استان‌های دورافتاده هستند، نمی‌توانند منافع خود را بیشتر نشان دهند و پیگیری کنند.»

این کارشناس اقتصادی درباره این که چرا باید از سیاست افزایش قیمت بنزین دفاع کرد، گفت: «چون در کوتاه‌مدت به فقرزدایی کمک می‌کند؛ گرچه رفاه نیمه بالای جامعه را تا حدی پایین می‌آورد. اما اگر این سیاست را اجرا نکنیم، فقر نیمه پایین جامعه با سرعت بیشتری صورت می‌گیرد.»

سرزعیم تاکید کرد: "ما برای حفظ قدرت خرید یا افت کمتر قدرت خرید دهک‌های پایین جامعه، به این سیاست در کوتاه‌مدت تن دهیم. این سیاست البته در بلندمدت اثرات بیشتری به دنبال دارد که حداقلی‌ترین آن، مربوط به آلودگی هوا است. ما هر زمان که با آلودگی هوا مواجه می‌شویم، باید به این سوال فکر کنیم که در نهایت چه زمانی باید این مساله را حل کنیم."

وی متذکر شد: «هیچ راهی جز این‌که قیمت بنزین را بالا ببریم و بخشی از منابع آن را صرف توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی بیاوریم، وجود ندارد. بیشتر کشورهای دنیا که مشکل ترافیک را حل کرده‌اند، از این راه رفته‌اند.»

او معتقد است که "خیلی زودتر از این‌ها باید قیمت سوخت بالا می‌رفت و متاسفانه دولت دیر عمل کرد، اما باز هم امروز بهتر از فرداست."

سرزعیم از تاکتیک دولت برای اجرای طرح انتقاد کرد و گفت: «به نظر من دولت اول باید پول را واریز می‌کرد و بعد قیمت را بالا می‌برد. ما اول می‌توانستیم پول چاپ کنیم و بعد از محل درآمد بنزین، پول را پس بدهد. می‌شد فعلا این کار را کرد و منطقی هم بود.»

او افزود: "اما و اگرها برای قبل از هر داستانی است و اگر الان به اما و اگر بپردازیم، یعنی این‌که ما هیچ‌گاه در ایران به اصلاحات اقتصادی نپردازیم و همین‌طور آرام آرام وضعمان بدتر شود."

این کارشناس اقتصادی درباره بازتوزیع درآمد حاصل از افزایش قیمت بنزین تصریح کرد: «عین یارانه نقدی است. مکانیزم آن هم این‌گونه است که با توجه به این‌که هر ماه پرداخت نقدی یارانه‌ها را داریم، به این گروه کمک حمایتی پرداخت خواهد شد.»

سرزعیم درباره یارانه‌های پنهان عنوان کرد: "ما اگر همه یارانه‌های دولت را حذف کنیم و به مردم پول نقدی بدهیم، عدد آن تا ۷۰۰، ۸۰۰ هزار تومان به هر نفر می‌گویند می‌رسد، کف آن را می‌گویند ۵۰۰ هزار تومان است. ما تا این‌جا خیلی فاصله داریم."

عباس عبدی فعال سیاسی اصلاح طلب هم امروز در یادداشتی ضمن دفاع از سیاست افزایش قیمت بنزین، ایده دولت را به چالش کشید.

عبدی در یادداشت خود عنوان کرد که از او هم در این رابطه نظرخواهی شده و پیشنهادش چیز دیگری بوده است. 

 

این فعال سیاسی اصلاح طلب در این رابطه نوشت: «سیاست اخیر گرچه منافع محدودی دارد ولی مشکل سوخت و انرژی را حل نمی‌کند زیرا با وجود قیمت‌گذاری و دو نرخی بودن به تنهایی برای شکست هر سیاستی در انرژی کافی است.»

 

به عقیده او "هر طرحی در زمینه انرژی باید معطوف به این هدف باشد که یک بار برای همیشه مساله قیمت‌گذاری انرژی را حل کند."

 

پیشنهاد این تحلیلگر اصلاح طلب این است: «برای هر خانوار سبد انرژی تعریف کرد و این ایده را از بنزین آغاز کرده سپس اقلام دیگر مثل گازوییل، گاز و برق را به مرور به آن اضافه کرد. براساس این سبد انرژی دولت حق افزایش درآمد از فروش آن‌ها را ندارد مگر در حد هزینه‌های تولید و سهم هر خانوار یا فرد را از هرکدام از این انرژی‌ها و ابتدا از بنزین را به خانوار تحویل می‌دهد، این تحویل به همان قیمت لیتری هزار تومان است. هر خانوار مالک این سبد است و هر کاری که خواست با آن انجام می‌دهد. آن را در بازار انرژی می‌فروشد یا خودش مصرف می‌کند. برای نمونه اگر به هر فرد ۲۵ لیتر بنزین در ماه تعلق گیرد، روزانه حدود ۷۰ میلیون لیتر بنزین سهم این سبد می‌شود.»

احمد توکلی اقتصاد دان اصولگرا هم از منتقدان طرح به حساب می آید. توکلی در گفت و گویی با خبرگزاری فارس به تشریح دیدگاه های خود در این باره پرداخته است.

 

توکلی ضمن انتقاد از نحوه اجرای طرح و عدم اطلاع رسانی پیش از اجرا ایجاد شوک در جامعه، درباره اینکه این طرح به اهداف خود برسد نیز شک و شبهه دارد.

 

توکلی درباره اینکه آیا این طرح می تواند مانع از قاچاق بنزین شود، گفت: «سیاست قیمتی به تنهایی نمی‌تواند جلوی قاچاق بنزین را بگیرد، اما سهمیه بندی سوخت و کارت هوشمند سوخت می‌تواند قاچاق بنزین را کنترل کند.»

 

به عقیده این عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام افزایش قیمت در کاهش مصرف بنزین هم تاثیر زیادی نخواهد داشت. توکلی گفت: «بنزین همانند دارو و نان کالایی کم کشش است. کالای کم کشش کالایی است که تغییر قیمت تاثیری در تقاضا و مصرف آن ندارد و حساسیت متقاضی نسبت به تغییر قیمت کم است. یعنی افزایش قیمت، تاثیر کمی در کاهش تقاضا دارد.»

 

توکلی همچنین حذف کارت سوخت در ابتدای دولت روحانی را "خیانت" دانست. او البته معتقد است یک خیانت دیگر هم در طرح اخیر افزایش قیمت بنزین صورت گرفته است و آن  پرداخت یارانه بنزین تا 205 هزار تومان است.

 

این عضو مجمع تشخیص در این باره گفت: «آقای احمدی نژاد زمانی می خواست یارانه را به 250 هزار تومان افزایش دهد. ما از این فاجعه جلوگیری کردیم. اعتراض ما این بود که چرا به همه یارانه می‌دهید و چرا می خواهید آن را افزایش دهید. پرداخت یارانه 250 هزار تومانی ناپایدار و برای تولید مرگبار بود. وقتی با افزایش قیمت بنزین ، برای چند ماه به خانوارها یارانه بیشتری پرداخت می کنید این یارانه را مردم درآمد دائمی تلقی می‌کنند و قطع آن بسیار دشوار و نشدنی است. آن وقت با نوسان قیمت نفت، اقتصاد دولت زمین گیر می‌شود.»

 

این نماینده پیشین مجلس ادامه داد که در آن زمان همراه با چند اقتصاددان با نگارش نامه به رهبر انقلاب با آن طرح مخالفت کرده و آن را "خیانت" دانستند و به این ترتیب مانع از اجرای آن شدند. توکلی گفت: «حال دولت کنونی می‌خواهد همان کار آقای احمدی نژاد را انجام دهد.»

 

اما پیشنهاد توکلی چیست؟ او در این باره اظهار کرد: «هنگامی که مردم تحت فشارند و دولت می خواهد کالاهای ضروری مانند گوشت و شیر را به بدهد و مردم مصرف حداقلی داشته باشند، باید یارانه کالایی داده شود نه نقدی. به نظر من حمایت نقدی از ۱۸ میلیون خانوار توسط دولت سیاست غلطی است و باید به جای آن حمایت کالایی و کوپن غذا به این خانواده ها داده شود در غیر این صورت در آینده نزدیک هزینه سنگینی بر دوش جامعه برای برای جبران عقب ماندگی های ناشی از سوء تغذیه این روزها می‌گذارد.»