چرا ترکیه هنوز در ناتو حضور دارد؟

فرارو- کتی گیلسینان* در مجله آتلانتیک نوشت: پیشینه اتحاد میان ترکیه و ناتو به بیش از ۶۰ سال پیش برمی گردد و دهه‌ها موجب ناامیدی و سرخوردگی برای هر دو طرف شده است.

به گزارش فرارو، «ما فکر می‌کنیم که این موضوع ایده بدی است.» یک مقام ارشد وزارت خارجه آمریکا به تازگی به خبرنگاران گفته است که حمله ترکیه به شمال شرق سوریه که هدف اصلی آن مقابله با مبارزان کرد (مبارزانی که بهترین شرکا آمریکا در نبرد با داعش بوده اند) است، به هیچ طرفی، حتی خودِ ترکیه کمکی نخواهد کرد. این مقام آمریکایی گفته: «حمله ترکیه به شمال سوریه امنیت آن ها، کشور ما، و یا حتی هر طرفی دیگری را در منطقه، افزایش نخواهد داد.»

دونالد ترامپ پس از تماس تلفنی با رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه، بی درنگ فرمان خروج نظامیان آمریکایی از شمال سوریه را صادر کرد. این منطقه درست محلی است که هم اکنون هدف بمباران نیرو‌های ترکیه قرار دارد. اگر ترامپ چنین نمی‌کرد، این خطر وجود داشت که نظامیان آمریکایی به دست یک عضو ناتو که متحد آمریکا نیز هست، کشته شوند.

سوالی که در اینجا مطرح می‌شود این است: این چه متحدی است که آمریکا را مجبور می‌کند تا از دستِ جنگنده‌های اف ۱۶ ساختِ خودش، فرار کند؟ یا این چه متحدی است که کمک تسلیحاتی و مالی آمریکا به یک گروه را به مثابه کمک این کشور به یک گروه تروریستی می‌داند؟ چطور ایالات متحده آمریکا و ترکیه در قالب ناتو به یکدیگر پیوند خورده اند در حالیکه، ارزش‌ها و منافع هر دو، تا حد زیادی با یکدیگر متفاوت هستند؟

"استیون کوک" تحلیلگر مسائل ترکیه در شورای روابط خارجی آمریکا معتقد است: ما طالبِ حضور ترکیه در ناتو بودیم، زیرا در جریان جنگ سرد به آن‌ها نیاز داشتیم. در سال ۱۹۵۲، زمانیکه هنوز ناتو اتحادی جوان بود و از تولد آن چند سالی بیشتر نمی‌گذشت، برای نخستین بار گسترش یافت و پذیرای ۲ عضو جدید شد: یونان و ترکیه. در آن زمان، رئیس جمهور وقت آمریکا "هری ترومن" پیشنهاد عضویت در ناتو را به این دو کشور با هدفِ محدود سازی و مهار نفوذ شوروی ارائه کرد. در آن دوره، حکومت مورد حمایت غرب در یونان، به تازگی موفق شده بود کمونیست‌ها را در جریان یک جنگ داخلی شکست دهد. عضویت ترکیه در ناتو به این سازمان کمک می‌کرد تا به جای پایی در نزدیکی خاورمیانه دست یابد.

این اتفاق خیلی زود منجر به بروز مشکل همیشگی در اتحاد‌ها شد که می‌گفت: اعضای بیشتر، مشکلات بیشتری را به دنبال خواهند داشت. هنگامیکه ترکیه در سال ۱۹۷۴، پس از وقوع کودتای نظامی که با حمایت یونان در قبرس اتفاق افتاد به این کشور حمله کرد، این دو عضو ناتو با یکدیگر وارد درگیری مستقیم نظامی شدند. یونان حتی پس از این موضوع، ناتو را ترک کرد (البته بعد‌ها بار دیگر به این سازمان پیوست). در مثالی دیگر، جنگنده‌های آمریکایی در جریان جنگ خلیج فارس (۱۹۹۱-۱۹۹۰)، از پایگاه اینجرلیک ترکیه برای بمباران عراق استفاده کردند. اگرچه که در سال ۲۰۰۳ و در جریان حمله مجدد آمریکا به عراق، ترکیه از پذیرش نظامیان آمریکایی برای حمله به بغداد خودداری کرد (دیگر متحدان آمریکا نظیر فرانسه و آلمان نیز با حمله آمریکا در سال ۲۰۰۳ به عراق مخالف بودند. اگرچه در آن زمان، فرانسه حضور فعالی در ناتو نداشت). آمریکا در آن زمان با تمسک به ارزش‌های دموکراتیک، ارتش خود را برای فتح عراق و برقراری به اصطلاح دموکراسی در آن روانه این کشور کرد.

هنگامی که تظاهرات ضددولتی، کشور‌های عربی را در سال ۲۰۱۱ درنوردید، اینطور به نظر می‌رسید که ترکیه مدلی از ثبات و دموکراسی اسلامی در خاورمیانه است. وزیر دفاع وقت ترکیه در سال ۲۰۱۲، در مصاحبه با NATO Review که به مناسبت گرامیدشت شصتمین سال حضور ترکیه در ناتو انجام می‌شد گفت ترکیه با پیوستن به ناتو، راه و امنیت خود را ساخت. این کار مشابه همان کاری بود که غرب انجام داد. وی ادامه می‌دهد: «این موضوع تصمیمی نبود که ترکیه در سال ۱۹۵۲ گرفته باشد. بلکه آن، در واقع ثمره حمایت ترکیه از ارزش‌های غربی بود. بیائید نگوییم ارزش‌های غربی بلکه به نظر من آن‌ها ارزش‌های جهانی هستند. ارزش‌هایی از قبیل: دموکراسی، حقوق بشر، و سایر ارزش‌های حقوق بشری که ریشه در حاکمیت قانون دارند.» ترکیه حتی در آن زمان مذاکراتی را برای عضویت در اتحادیه اروپا انجام می‌داد.

تمامی مسائلی که به آن‌ها اشاره شد، اکنون بی معنی به نظر می‌رسند. رجب طیب اردوغان رهبر کنونی ترکیه فردی خودخواه است که قانون اساسی ترکیه را تغییر داده، انتخاباتی را که حزب وی در آن شکست بخورد بار دیگر برگزار می‌کند، روزنامه نگاران و مخالفان سیاسی را سرکوب می‌کند، و هزاران نفر را به اتهام مشارکت در کودتای ناکام سال ۲۰۱۶ در ترکیه، پاکسازی کرده است. حتی در زمینه استفاده آمریکا از پایگاه اینجرلیک ترکیه (آمریکا از این پایگاه بویژه در حمله بر علیه داعش، به عنوان پایگاه اصلی و مرکزی خود استفاده کرده است) که از جمله منافع واشنگتن در خاک ترکیه است نیز مشکلات و موانع مختلفی ایجاد شده است. دولت ترکیه کار‌های کمی برای مهار داعش و جلوگیری از آشوب گری‌های آن‌ها در خاک سوریه و عراق انجام داده است. حتی برخی از اعضای داعش با استفاده از خاک ترکیه خود را به اروپا رسانده و در شهر‌های مختلف اروپایی دست به اقدامات تروریستی زدند. دولت اردوغان علی رغم مخالفت‌های گسترده آمریکا، سامانه دفاع هوایی اس ۴۰۰ را از روسیه خرید و توجهی به تهدید‌های آمریکا مبنی بر اعمالِ تحریم بر علیه ترکیه نکرد. دولت ترکیه همچنین به تازگی توافقی (بحث منطقه امن در شمال سوریه و همکاری ترکیه و آمریکا در این رابطه) را زیر پا گذاشت که آمریکایی‌ها امید داشتند ترکیه با پایبندی به آن، از حمله به شمال سوریه خودداری ورزد و صلح در این منطقه حفظ شود.

استیون کوک می‌گوید: حدودا ۱۰ سال قبل، شما نمی‌توانستید کسی را در آمریکا پیدا کنید که نگوید ترکیه متحد بسیار خوبی برای آمریکا است. اکنون همه از دست ترکیه شاکی هستند.

با توجه به مواردی که پیش از این به آن‌ها اشاره شد، در حاضر سوال‌هایی زیادی در این رابطه که آیا هنوز اتحاد با ترکیه و حضور این کشور در ناتو ارزشمند است؟، مطرح شده اند. اکنون "لیندسی گراهام" سناتور جمهور خواه و "کریس وان هولن" سناتور دموکرات در حال وارد آوردن فشار برای تصویب قانونی هستند که بر اساس آن ترکیه به دلیل حمله به سوریه تحت تحریم‌های شدیدی قرار خواهد گرفت. این قانون از جانب احزاب دمکرات و جمهوری خواه حمایت می‌شود. گراهام همچنین بر تعلیق ترکیه از ناتو تاکید کرده است (راه قانونی مشخصی برای این موضوع وجود ندارد. منشور ناتو در مورد اخراج اعضا از ناتو اشاره‌ای ندارد. اگرچه اعضای ناتو به میل خود می‌توانند این سازمان را ترک کنند. در این زمینه به طور خاص می‌توان به خروج یونان از ناتو به دنبال منازعه این کشور با ترکیه اشاره کرد). وزیر امور اتحادیه اروپا فرانسه نیز گفته است: تعلیق ترکیه از ناتو، گزینه‌ای است که بر روی میز قرار دارد.

اما وضعیت پایگاه هوایی اینجرلیک چه می‌شود؟ این پایگاه (اینجرلیک پایگاهی است که توسط نیروی هوایی آمریکا مورد استفاده قرار می‌گیرد. این پایگاه در جنوب ترکیه است) به بیانِ یک مقام سابق ارشد دولت آمریکا که به شرط ناشناس ماندن سخن گفته، تبدیل به یک گرفتاری تمام عیار برای دولت آمریکا شده است. وی افزوده با این حال، افرادی در دولت آمریکا حضور دارند که برای آن‌ها ترکیه کشوری مقدس است و از نظرشان، ریشه تمامی مشکلاتی که ایجاد می‌کند (نظیرِ: به چالش طلبیدن تحریم‌های آمریکا، به گروگان گرفتن آمریکایی ها، تهدید دیگر اعضای ناتو مثل یونان، حمایت از افراط گرایان، خرید تسلیحات روسی، عدم شفافیت در مورد سرکوب‌ها و تسویه‌های داخلی اش)، به خود ما (آمریکایی ها) بازمی گردد. واقعیت این است که ما نمی‌توانیم کار زیادی در اینجرلیک انجام دهیم. ما در آنجا، حتی برای خاراندن بینی خود، به کسب اجازه از ترکیه نیازمندیم.

از منظر ترکیه نیز حضور این کشور در ناتو با سرخوردگی‌ها و سوتفاهم‌های زیادی همراه بوده است. ماه فوریه سال جاری میلادی، مقاله‌ای در پایگاه خبری "دیلی صباح" که حامی دولت ترکیه است منتشر شد و در جریان آن، فهرستی از موضوعات در رابطه با اتحاد ترکیه و ناتو مورد اشاره قرار گرفتند. "سیما نازلی گوربوز" دبیر سیاسی دیلی صباح نوشت: ترکیه، دومین ارتش بزرگ ناتو را دارد، از جمله متحدان کلیدی ناتو در افغانستان است، ابتکار‌ها و طرح‌های ناتو را در اقصی نقاط کشورش میزبانی می‌کند و بیش از ۱۰۰ میلیون دلار در سال ۲۰۱۸ به این سازمان کمک کرده است (این رقم کمتر از ۲ درصد از بودجه دفاعی ناتو است که ترامپ رئیس جمهور آمریکا از تمامی اعضای ناتو درخواست کرده آن را تامین کنند). با این همه، ناتو بار‌ها و بار‌ها ترکیه را ناامید کرده است. از جمله این موارد می‌توان به مسائلی که در ادامه می‌آید اشاره کنیم: آمریکا زمانی که ترکیه به قبرس حمله کرد از این کشور حمایتی نکرد، آلمان در جریان جنگ ترکیه بر علیه نیرو‌های حزب کارگران کردستان"پ ک. ک" (در دهه ۱۹۹۰) ترکیه را متهم به کشتار غیرنظامیان کرد، آمریکا نیز با رد درخواست ترکیه مبنی بر استرداد فتح الله گولن رهبر شبکه گولن و مغز متفکر کودتای ناکام ترکیه در سال ۲۰۱۶، ترکیه را ناامید کرد. گوربوز می‌افزاید: در طول زمان، حمایت از تروریست‌ها به جایِ حمایت از ترکیه، به یک الگو برای بسیاری از اعضای ناتو (بویژه ایالات متحده آمریکا) تبدیل شده است.

تاکنون، دو دولت ایالات متحده آمریکا (اوباما و ترامپ)، علی رغم اعتراضات شدید ترکیه، از مبارزان کرد در سوریه که پیوند‌هایی با حزب کارگران کردستان موسوم به پ. ک. ک. دارند حمایت کرده اند. با این حال، از یکشنبه گذشته، اینطور به نظر می‌رسد که روند جدیدی آغاز شده و ترامپ که یکی از منتقدان جدی ناتو بوده و بار‌ها و بار‌ها از دستاورد‌های خود در نبرد بر علیه داعش سخن گفته است، تصمیم گرفته تا جانب ترکیه که یک عضو ناتو است را بگیرد و کرد‌های سوریه را که در جنگ با داعش فعال بودند، تنها بگذارد. این تغییر جهت، تا حد زیادی ناگهانی بود و مقام‌های وزارت خارجه آمریکا و پنتاگون را در تلاش برای توضیح آن با مشکل مواجه ساخت. "مارک اسپر" وزیر دفاع آمریکا اخیرا در تماس تلفنی با وزیر دفاع ترکیه گفت: حمله ترکیه به خاک سوریه، پیامد‌های جدی و خطرناکی برای این کشور به همراه خواهد داشت.

اردوغان کشور‌ها و طرف‌های بین المللی را که در جنگ او علیه کرد‌های سوریه، جانبِ وی را نمی‌گیرند، به حمایت از تروریست‌ها متهم کرده است. وی اخیرا در جریان سخنرانی خود گفته است: «ای اتحادیه اروپا خودت را جمع و جور کن. اگر شما سعی دارید عملیات ما را اشغالگری بنامید، ما دروازه‌ها را بازخواهیم کرد و ۳.۶ میلیون از مهاجران و پناهجویان را به سوی شما خواهیم فرستاد.»

 
به طور جداگانه، در شورای امنیت سازمان ملل متحد، کشور‌های عضو ناتو نظیر فرانسه، آلمان، انگلستان، بلژیک، و لهستان، قطعنامه‌ای را برای محکوم کردن حمله ترکیه به سوریه ارائه کردند. با این حال، ترکیه در آنجا یک متحد داشت. خنده دار است که آمریکا به عنوان عضوی از ناتو (سازمانی که ریشه در رقابت‌های جنگ سرد دارد)، به روسیه (بازمانده و نماینده اصلی شوروی) پیوست و از تایید این قطعنامه خودداری ورزید.