«ساسی‌گیت» از نگاهی دیگر!

محمد فاضلی* در یادداشتی در تلگرام خود نوشت: ساسی مانکن آهنگی خوانده، در چند مدرسه پخش شده و حالا مسأله اول فرهنگ مملکت شده است «آقامون جنتلمنه». داستان بالا گرفته و «ساسی‌گیت»ی شده است. کاربردی‌ترین راهبرد این گونه مسائل نیز «دراز کردن چند مقصر» است تا بیچاره‌ها «بز بلاگردان» بشوند تا آب‌ها از آسیاب بیفتد. بگذارید ما این راه را نرویم و موضوع را از زوایای دیگری ببینیم.

بیست سال پیش کتاب «ممیزی کتاب» (نوشته احمد رجب‌زاده، انتشارات کویر) را ویراستاری می‌کردم. نویسنده نشان داده بود که چگونه تیغ سانسور، ریشه ادبیات و رمان ایرانی را از بیخ خشکانده است. فرصت توضیح‌اش نیست، خودتان بخوانید حیرت می‌کنید.

شانزده سال پیش کتابی نوشتم به اسم «مصرف و سبک زندگی» و نشان دادم که سلیقه‌های مردم دنیای جدید مخلوط و التقاطی می‌شود. مردم «همه‌چیزخوار» می‌شوند یعنی روزه می‌گیرند، می‌رقصند، ساسی‌مانکن و موسیقی سنتی را با هم گوش می‌کنند، تواشیح قبل از اذان را هم دوست دارند و از متن‌های تلگرام و ویدئوهای اینستاگرام تا جنگ و صلح و مثنوی مولانا را هم می‌خوانند. این روند دنیای مدرن است. اگر سیاست فرهنگی کشور فرصت بروز به رمان خوب و تربیت موسیقایی خوب ندهد، خب آن قسمت ساسی‌مانکنی «همه‌چیزخواری» قوی‌تر می‌شود.

دوازده سال پیش هم کتابی نوشتم به اسم «جامعه‌شناسی مصرف موسیقی» و نشان دادم که برچیدن موسیقی و تربیت موسیقایی از جلوی دست و پای مردم، چگونه به ذائقه موسیقایی شکل داده است. تردید ندارم اگر کتابی هم درباره شادی نوشته بودم، «جامعه تشنه شادی» در آن جلوه می‌کرد. خب، جامعه‌ای با تربیت موسیقایی ضعیف و تشنه شادی، میل به ساسی ‌مانکن‌اش بالا می‌زند.

حالا این‌ها را در ذهن داشته باشید تا چند آمار را با هم مرور کنیم. سایت رسمی نمایشگاه کتاب (book۳۲.ir) به بازدیدکنندگان نمایشگاه امکان می‌داد تا کتاب‌ها را جست‌وجو کنند. گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نشان می‌دهد:

از میان ۱۰ کتابی که بیش از همه جست‌وجو شده‌اند، هشت کتاب‌ رمان و داستان خارجی بوده‌اند:۱-ملت عشق (الیف شافاک)، ۲-انسان خردمند (یووال نوح هراری)، ۳-خودت باش دختر (ریچل هالیس)، ۴-من سر قولم هستم» (امیرعلی ق)، ۵-دنیای سوفی (یوستین گوردر)، ۶-کیمیاگر (پائولو کوئیلو)، ۷-اکنون (فاضل نظری)، ۸-جزء از کل (استیو تولتز)، ۸-شدن (میشل اوباما) و ۱۰-وقتی نیچه گریست (اروین یالوم).

بیست کتابی که بیشترین جستجو درباره آن‌ها انجام شده عبارتند از: ملت عشق، انسان خردمند، خودت باش دختر، بنویس تا اتفاق بیفتد، جزء از کل، اثر مرکب (دارن هاردی)، توحید مفضل، بیشعوری، کیمیاگر، نخل و نارنج (وحید یامین‌پور)، اکنون (فاضل نظری)، عقاید یک دلقک، دنیای سوفی، شازده کوچولو، چهار اثر، قرآن، تئوری انتخاب، صد سال تنهایی، راز، قلعه حیوانات، و کوری. نکته مهم این است که فقط یک کتاب رمان نویسنده ایرانی در بین این بیست اثر وجود دارد. کتاب اکنون فاضل نظری، شعر است.

بیشترین جستجوی نام پدیدآورنده کتاب متعلق به این افراد بوده است: ۱-فاضل نظری، ۲-سیمین دانشور، ۳-هوشنگ ابتهاج، ۴-صادق هدایت، ۵-نادر ابراهیمی، ۶-محمود دولت‌آبادی، ۷-کریم زمانی، ۸-برایان تریسی، و ۸-میشل اوباما. دو نفر خارجی‌اند و به غیر از فاضل نظری (متولد ۱۳۵۸)، همگی نویسندگان و شاعران نسل‌های قبل از انقلاب هستند. بیشترین موضوعات جست‌وجو شده هم عبارتند از: ۱-رمان، ۲-روانشناسی و ۳-شعر.

این آمارهای ساده چه می‌گویند؟ اول، مردم بیش از هر چیز به دنبال رمان، داستان، کتب روانشناسی و شعر هستند. دوم، مردم در بین کتب رمان و داستان، آثار جذاب نویسندگان ایرانی را نیافته‌اند و کتب محبوب‌شان نوشته خارجی‌هاست؛ نه این‌که مردم خارجی‌ها را دوست دارند، نظام فرهنگی کشور از پرورش نویسندگانی که مردم را جذب کنند بازمانده است. سوم، نویسندگان نسل جدید نتوانسته‌اند از پس غول‌ها، از سیمین دانشور گرفته تا صادق هدایت و محمود دولت‌آبادی برآیند. چهارم، جامعه ما را چه شده است که هنوز آثاری خلق شده بر بستر دنیای اجتماعی سیمین دانشور، صادق هدایت، نادر ابراهیمی و هوشنگ ابتهاج فضایی برای نویسندگان جدید باقی نمی‌گذارند؟

«ساسی‌گیت» محصول سیاست فرهنگی این کشور و تحولات دنیای مدرن است. مردم ایران هم مثل سبک زندگی بقیه مردم دنیا «همه‌چیزخوار» شده‌اند با این وصف که تیغ سانسور و سیاست نشر کتاب و عرضه موسیقی، جلوی سر برآوردن نویسندگان بزرگ و جذاب ایرانی، و تربیت موسیقایی مردمی ناشاد را گرفته است. نتیجه: «آقامون جنتلمنه» از کودکان و مردم دلبری می‌کند. چرا ناراحتید؟

*عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی