نسبت ماه رمضان با انسان مدرن

ایکنا نوشت: حجت‌الاسلام محمد جعفری، قائم مقام گروه کلام و فلسفه دین موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) و مدیر گروه فلسفه دین مجمع عالی حکمت اسلامی در پاسخ به این پرسش که ماه رمضان چه نسبتی با انسان جدید دارد؟ گفت: تعریفی که از انسان جدید و مدرن داده می‌شود، مبتنی بر این پیش‌فرض است که انسان مدرن نسبت به انسان سنتی دارای تفاوت‌های بنیادین و اساسی شده است.

قائم مقام رئیس گروه کلام و فلسفه دین موسسه پژوهشی امام خمینی(ره) ادامه داد: خصوصا با نگاه مدرن به انسان که بیش از آنکه مکلف باشد، محق است و به دنبال حقوق خویش است و بر خلاف انسان سنتی که به دنبال تکالیف خود نسبت به خداوند و خالق بوده است. با صرف‌نظر از اشکالاتی که به این نگاه می‌توان داشت، اما به عقیده من می‌توان، از منظر انسان جدید با رویکردی که لزوما دینی و یا سنتی نیست به ماه رمضان نگریست.

وی تصریح کرد: اگر تفاوت بین انسان مدرن و سنتی را بپذیریم و اینکه انسان به دنبال انتظارات خود از خویش، هستی و دیگران است، ماه رمضان حتی با نگاهی که صرفا زمینی باشد، باز هم ویژگی‌های قابل توجهی دارد. البته مراد در اینجا بررسی نگاه غیردینی است و نگاه دینی به این ماه فواید خود را دارد.

جعفری تصریح کرد: انسان مدرن کاملا سکولار است و این جهانی می‌اندیشد و این جایی زیست می‌کند. انسان امروزی به دنبال موفقیت و کامیابی در زندگی دنیایی است. با این نگاه هم ماه رمضان با الزاماتی که ایجاد می‌کند، به قدری در زندگی این جهانی تاثیر دارد که برای هیچ کسی قابل انکار نیست و حتی کسانی که نگاه سکولار هم دارند، می‌پذیرند این بایسته‌ها، سخت‌گیری‌ها و خطوط قرمز در این ماه برای تعالی روحی انسان، قوت و پالایش ذهنی انسان و پویایی آن مفید است.

مدیر گروه فلسفه دینی مجمع عالی حکمت اسلامی ادامه داد: سخت‌گیری‌هایی که نسبت به خوردن و آشامیدن و لذّات دیگر در این ماه وجود دارد و چارچوب‌هایِ خاصی که در مورد تمتّعات زندگی مادی و معنوی در نظر گرفته شده است، در راستای صحت جسم و رشد و تعالی انسان و تقویت انگیزه‌های انسانی و تعالی انسان در جهت اهدافی که به آن می‌اندیشد، موثر است.

جعفری افزود: از این منظر می‌توان، با نگاه سکولار هم کارکرد‌های مثتبی که مورد تایید منظر علمی هم هست، در ماه رمضان دید. امروزه در فضای اندیشه غربی ما با نگاه کارکردگرایانه مواجه هستیم که تلاش می‌کنند همه چیز را در ترازوی کارآمدی و کارکرد‌های مثبت آن بدون حتی توجه به حقانیت آن مورد ارزیابی قرار دهند. تاکید ما این است که امساکات ماه رمضان به نحوی کارکرد‌های زمینی، سکولار و حتی برون دینی دارد که براساس پذیرش نگاه کارکردی هم می‌تواند نمره قابل قبولی در عرصه عمل داشته باشد.

وی در پاسخ به این پرسش که انسان جدید به دنبال این است که معنای امور را درک کند، چه معرفت جدیدی می‌توان نسبت به معنای این ماه در نظر گرفت و انسان جدید چگونه می‌تواند به این معرفت دست بیابد؟ گفت: خود بحث معنای زندگی دغدغه جدی و مهم بشر است و انسان جدید به دنبال است که برای زندگی خود معنایی را دست و پا بکند. حال این معنای زندگی دو وجه و جنبه دارد، گاهی مراد از معنای زندگی هدف زندگی است که ما چه هدفی را از زندگی دنبال می‌کنیم و در نهایت حیات می‌خواهد ما را به چه جایی برساند و آیا این هدف قابل توجه است و یا خیر؟ این یکی از وجوه معنای زندگی است.

قائم مقام گروه کلام و فلسفه دین موسسه پژوهشی امام خمینی(ره) تصریح کرد: وجه دیگر معنای زندگی، ارزش زندگی است و یا اینکه آیا اساسا زندگی ارزش زیستن را دارد و یا نه. از این منظر ماه رمضان در همین فضای معنای زندگی هم بسیار موثر است و حتی با نگاه انسان مدرن که به نحوی می‌توان گفت: خودش همه حدود و ثغور زندگی را به لحاظ اخلاقی، ارزش و معرفتی مشخص کرده و تصمیم می‌گیرد، هم قابل توجه ویژه است.

جعفری با بیان اینکه دغدغه همین انسان مدرن نیز معنای زندگی است و دراین جهت وی به این حقیقت رسیده که هدفمندی و ارزش زندگی را صرفا نمی‌توان در مادیات جست و زندگی مادی صرف و تعلقات مادی به‌تنهایی نمی‌تواند هدف لازم برای زندگی را تامین کند و به زندگی ارزش زیستن بدهد و لذا او هم به دنبال فراروی از ماده و مادیات است که البته متاسفانه با هدف‌گذاری‌های نادرست و جعلی، گاه راه را به خطا می‌رود. اما آنچه قدر مسلم در زندگی انسان مدرن برای او ارزشمند است، زندگی به همراه بهداشت روان و رضایت باطن است؛ زندگی که در آن شادی، امید و پویایی دیده شود. آن چه بیشتر دراین عرصه مهم است، رهایی از رنج‌های ذهنی، روحی و روانی است که امروزه وبال انسان مدرن در زیست تکنولوژیک او شده است. ماه رمضان زمینه و فرصتی را فراهم می‌کند که شخص روزه دار از تعلقات مادی، دل کنده و با انجام یک سری ریاضت‌های صحیح و نه فوق طاقت انسانی، دلبستگی خود را از امور مادی جدا کرده و اندکی به خویشتن و حقیقت وجودی خود بازگردد و در مورد چرایی و چونی خود و عالم و ارتباط با حقایق هستی تاملی مجدد نماید.

جعفری در پایان بیان کرد: تمام این مسائل از منظری سکولار و این‌جهانی بود و اگر بخواهیم با نگاه الهی و آسمانی به تحلیل حقایق رمضان و پایه اصلی عظمت آن یعنی قرآن بپردازیم، مثنوی هفتاد من کاغد می‌شود.