تجربه عارفان متفاوت از تجربه نبی است

ششمین همایش بین‌المللی فلسفه دین معاصر دیروز ۱۷ بهمن در دانشگاه تربیت مدرس با سخنرانی عبدالرضا مظاهری، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد و محمدمهدی فلاح، دانشجوی کارشناسی‌ارشد فلسفه دین دانشگاه علامه طباطبائی به کار خود ادامه داد.

به گزارش ایکنا، مظاهری اظهار کرد: عبدالکریم سروش نظریه‌ای پدیدارشناسانه در توصیف مکانیزم وحی ارائه کرده است که «قرآن رؤیای رسولانه» است و پیامبر اسلام(ص) را نه به عنوان واسطه و شنونده و با ادعای مخاطب وحی بلکه به عنوان راوی تجارب و ناظر مناظر مکاشفات خویش می‌داند البته بعین‌الله و باذن‌الله.

وی ادامه داد: روایتگری تیز چشم که آن‌ها را در رویا و خیال دیده و شنیده است، آنهم با زبانی رمزی که بیگانه با زبان بیداری است روایتگری که راست‌گویانه رؤیا‌های رسولانه و رمزآلود خود را به زبان عرف و به عربی مبین بی‌مجاز و کنایه باز می‌گوید و قرآن خواب‌نامه اوست. سروش با استناد به شهادت تاریخ و به گواهی مأثورات و سخن امام علی (ع) که «رؤیای انبیاء وحی است» و همچنین عارض شدن حالات ناهشیاری بر پیامبر(ص) در هنگام وحی، نتیجه می‌گیرد که فضای وحی فضایی متفاوت از بیداری است و چون زبان ویژه‌ای از حقایق را دارد، نیازمند تعبیر و خواب‌گزاری است.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد افزود: با توجه به این ادعا او نتایجی درباره روش فهم قرآن گرفته است که به‌جای تأویل و تفسیر، تعبیر را جایگزین می‌کنند، زیرا او زبان قرآن را زبان خواب می‌خواند که نیاز به خوابگزاری دارد تا آن را به زبان بیداری برگرداند.

تجربه عارفان متفاوت از تجربه نبی است
وی ادامه داد: از جمله نکات مورد تأمل در ادعای فوق بررسی عالم خواب و بیداری است و به‌تبع آن زبان خواب و بیداری و در نتیجه تعبیر و تأویل نه در پدیدارشناسی بلکه در هستی‌شناسی حضرات، چه آنکه پدیدارشناسی رؤیا و هستی‌شناسی آن، نه‌تن‌ها رابطه‌ای تنگاتنگ دارند بلکه آمیخته به هم هستند.

مظاهری تصریح کرد: از دیدگاه عرفا و از جمله ابن‌عربی جایگاه وحی و رؤیا و خواب متفاوت است، آن‌ها مکان خواب و رؤیا را در عالم خیال متصل دانسته‌اند و وحی را در عالم خیال منفصل آورده‌اند؛ همان‌گونه که حضرت علی (ع) نیز فرموده‌اند یکی از انواع وحی رؤیای انبیاست نه اینکه وحی تنها رؤیای انبیاء باشد. ابن‌عربی بر مبنای قرآن با بیان داستان ذبح حضرت اسماعیل (ع) صراحتاً تفاوت بین رؤیا و خواب و وحی را نشان می‌دهد.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد با بیان اینکه ما در این مقاله ۶ دلیل از ابن‌عربی را آورده‌ایم تا فرق تفسیر و تعبیر قرآن را مشخص کنیم، گفت: ما تلاش می‌کنیم تا اثبات کنیم حضرت رسول (ص) مخاطب وحی بوده و وحی با رؤیا و خواب از دیدگاه عرفا تفاوت دارد. به همین خاطر به مقایسه داستان رؤیای روزبهان بقلی در کشف‌الاسرار و نمونه‌ای از رؤیا‌های سعدالدین حمویه و مؤیدالدین جندی را آورده و نشان دادیم که چگونه هر یک از این عرفا با وجود دارای کشف و رؤیا بودن هرگز ادعای نبوت نکرده‌اند و به دنبال این نظریه هستیم که همچنان قرآن خطاب الهی است و رسول اسلام مخاطب حق واقع شده و قرآن وحی و دارای شریعت می‌باشد و می‌بایست تفسیر و یا تأویل شود نه تعبیر.

مظاهری در پایان گفت: اولیا و عرفا با این مکاشفات ادعای نبوت نکرده‌اند، برخی مانند روزبهان می‌ترسد که با سخنانم امت رسول الله (ص) را گمراه کنم و یا می‌گویند ما مکاشفاتی را که به یاد دارم، بیان می‌کنم. لفظ قرآن با جسم مسیح مقایسه می‌شود. احکام مسیحیت به هر زبانی می‌تواند بیان شود، اما لفظ عربی قداست دارد و لفظ الهی در لفظ عربی متجسد شده است. در خطاب الهی برخلاف کشف و شهود یک کلمه کم یا زیاد نمی‌شود. همچنین تفاوت زیادی بیان معراج پیامبران و عرفا وجود دارد. معراج عرفا جسمانی بوده است و با معراج عرفا متفاوت است.