گام تازه تهران - باکو در ترمیم روابط

فرارو- تهران و باکو گام تازه ای در ترمیم روابط برداشتند. الهام علی اف رییس جمهوری آذربایجان امروز در حالی به تهران سفر کرد که روابط دو کشور در سال های گذشته در پایین ترین سطح خود قرار داشت.

به گزارش فرارو، سیاست خارجی متفاوت پیش گرفته شده توسط دولت محمود احمدی نژاد روابط ایران را هم در سطح کلان و هم در سطح منطقه ای تیره و تار کرد. به طوری که در طول این سال ها دایره دوستان ایران روز به روز کوچک و کوچک تر شد.

جمهوری اسلامی ایران از جمله کشورهایی بود که در طول دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد از دایره دوستان ایران خارج شد.

با این حال سیاست منطقه ای ایران پس از انتخابات 24خرداد 92 و انتخاب حسن روحانی به عنوان رییس جمهوری در ارتقای روابط با همسایگان وارد مرحله جدیدی شده است.

بر همین اساس به گفته دکتر بهرام امیراحمدیان، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل منطقه قفقاز در گفتگو با فرارو، سفر الهام علی اف رییس جمهور جمهور آذربایجان به ایران در پاسخ به دعوت رییس جمهوری کشورمان سفری حائز اهمیت است و نقطه عطفی در روابط دو کشور محسوب می شود.

به گفته او این سفر از دو جنبه حائز اهمیت است. اول آنکه دو کشور در سال های اخیر روابط گرم و صمیمی را نداشتند و دوم آنکه از سال 1386 که آقای علی اف به منظور شرکت در اجلاس سران کشورهای حاشیه خلیج فارس به تهران آمدند دیگر به کشورمان سفر نکرده بودند.

البته این نکته را باید مد نظر قرار که تنها سفر دوجانبه رییس جمهوری آذربایجان به ایران به سال 1383 در دوران ریاست جمهوری آقای خاتمی باز می گردد و از آن پس تا به امروز آقای علی اف سفر دو جانبه ای به ایران نداشته است.

امیر احمدیان معتقد است که این سفر نشان می دهد که انتخاب آقای روحانی به عنوان رییس جمهوری جدید ایران نه تنها در سطح داخل، بلکه در سطح منطقه ای و بین المللی هم تاثیرگذار بوده است و این تاثیر را می توان در انجام این سفر کم سابقه هم مشاهده کرد.

این استاد دانشگاه در انجام سفر رییس جمهوری آذربایجان به ایران عوامل دیگری را میز دخیل می داند:"جدا از تاثیر رویکرد تازه دولت جمهوری اسلامی ایران نسبت به مسائل منطقه ای و روابط با کشورهای همسایه باید به نقش سفیر کنونی جمهوری اسلامی ایران در آذربایجان هم مورد اشاره قرار داد. بی تردید اقدامات آقای پاک آیین سفیر ایران در آذربایجان در انجام این سفر موثر بوده است."

یکی از عوامل بروز تنش در روابط ایران و آذربایجان در سال های اخیر سیاست های دولت احمدی نژاد بود. جدا از آن عوامل دیگری نیز در بروز تنش در روابط دو کشور و دوز شدن از یکدیگر موثر بوده است که البته بازهم ناشی از نقش دولت در ناتوانی در مدیریت روابط دوجانبه بود.

در هر حال امیراحمدیان معتقد است از جمله عوامل پررنگ در بروز تنش در روابط ایران و آذربایجان در سال های گذشته تفاوت سیاسی با وجود اشتراکات فرهنگی و مذهبی بوده است.

او می گوید: "جمهوری آذربایجان اگر چه همچون جمهوری اسلامی ایران یک کشور شیعی است و به نوعی بزرگترین کشور شیعی پس از ایران در جهان است اما دارای ساختار سیاسی متفاوت نسبت به ایران است. آذربایجان کشور لائیک است که دین از سیاست و حکومت داری جدا است و حاکمان این کشور اجازه دخالت دین در امور سیاسی را نمی دهند."

این استاد دانشگاه تاکید می کند: "ایجاد محدودیت ها در این رابطه به مذاق برخی مقامات و شخصیت های مذهبی در ایران خوش نیامده که همین امر سبب شده بود که گاهی اوقات موضع گیری های علیه حکومت مرکزی در آذربایجان داشته باشند که باکو آن را دخالت در امور داخلی برشمرد."

بر این اساس به طور کلی آذری‌ها یک ترسی از نفوذ اسلام شیعی و اندیشه‌های انقلابی به داخل کشور خود دارند و همین ترس و نگرانی سبب شده است در این سال ها ترجیح دهد سطح روابط خود با ایران را کاهش دهند.

به گفته امیر احمدیان اگر ما بپذیریم که جمهوری آذربایجان کشوری مستقل است که هست باید این حق را به این کشور بدهیم که در اداره کشورش به طور مستقل اعمال حاکمیت کند. در غیر این صورت هر نوع اظهار نظر در این رابطه می تواند به فضای حاکم در روابط دو کشور آسیب بزند. بنابراین لازم است فضای حاکم در روابط دو کشور به شکلی مدیریت شود که آذربایجان احساس دخالت در امور داخلی کشورش را نکند.

این استاد دانشگاه عامل دیگری که تاثیر نامطلوب در روابط ایران و جمهوری آذربایجان گذاشته است را ارزیابی نادرست رسانه ها در داخل ایران پیرامون روابط آذربایجان و اسرائیل می داند.

او معتقد است گسترش روابط آذربایجان و اسرائیل و باز شدن پای آن در منطقه و در همسایگی ایران نمی تواند به تهدیدی علیه جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک قدرت بزرگ منطقه ای تبدیل شود.

گسترش روابط جمهوری اسلامی ایران با ارمنستان هم یک فاکتور تعیین کننده در روابط تهران – باکو محسوب می شود. آذربایجان و ارمنستان سال هاست که بر سر منطقه قره باغ با یکدیگر درگیر هستند بر همین اساس رابطه ایران و ارمنستان در کانون توجهات مقامات آذری قرار دارد. آذری‌ها به هرگونه قرارداد همکاری ایران با ارمنستان حساس بوده و دولت ایران را به روابط صمیمانه با دشمن آذربایجان(ارمنستان) متهم می‌کنند. بنابراین تنش میان ارمنستان و آذربایجان و روابط بین ایران و ارمنستان از عوامل موثر بر بی اعتمادی متقابل بین تهران و باکو بوده است.

به گفته امیر احمدیان همانطور که در ایران روابط آذربایجان با اسرائیل بزرگ نمایی می شود روابط ایران با ارمنستان هم بزرگ نمایی می شود همین مسئله سبب شد است که روابط دو کشور در این سال ها پر فراز و نشیب باشد.

این استاد دانشگاه در خاتمه درباره تاثیر این سفر و چشم انداز پیش روی دو کشور می گوید: جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان، اشتراکات فراوان تاریخی، فرهنگی و اجتماعی دارند و دو کشور دارای زمینه های همکاری همه جانبه هستند. تنها کافی است که روسای جمهور دو کشور اراده کافی برای ارتقای روابط و گسترش همکاری ها را از خود نشان دهند که این اراده در سفر الهام علی اف به تهران به منصه ظهور گذاشته شد.

به گفته وی این پیش بینی وجود دارد که سفر رییس جمهوری آذربایجان به ایران بتواند فصلی تازه در مناسبات دو کشور را رقم زند که تاثیر آن را می توان در آینده ای نه چندان دور مشاهده کرد.