چه شد که غرب فکر کرد نقشه شوروی را برای ایران پیش ببرد؟!
برخی ناظران و تحلیلگران معتقدند که غرب در شرایط کنونی، به دنبال تکرار راهبردهای تقابلی پیشینِ خود در رابطه با شوروری، این مرتبه علیه ایران است. در واقع، جهان غرب با شناسایی این نکته که ایران نیز همچون شوروی از چالش "توسعه نامتوازن" رنج میبرد، سعی در تکرار یک تجربه تاریخی در زمینه مواجهه خود با یک نظام سیاسی مخالف با هژمونی غرب و به طور خاص آمریکا دارد. رویکردی که البته اکنون نمودهای عینی و عملیاتی خود را نیز علیه تهران به نمایش میگذارد.
اتحادهایی دردساز
اتحاد پنهانی و اشتراک منافع گسترده عربستان سعودی و اسرائیل، کنشگریهای مرموز جمهوری آذربایجان و دیگر کنشگران منطقهای و فرامنطقهای در مرزهای شمال غرب ایران و در نهایت،طرحواره سیاستیِ چینیها مبنی بر "کار با تمامی طرفهای منطقهای و نَه صرفا محدود شدن به یک کشور"، ۳ اتحاد جدید منطقهای در محیط پیرامونی ایران هستند که رصد و کنشگری دقیق دستگاه سیاست خارجی را طلب میکنند.»
دستگاه سیاست خارجی ایران چه اشتباهاتی مرتکب شد؟
وجود بوروکراسی پیچیده و منفی در قالب دستگاه سیاست خارجی ایران ، حاکم بودن تاخرِ زمانی در نوع نگاه، سیاستها، و رویههای حاکم بر دستگاه سیاست خارجی ایران و در نهایت، چیدن تمامی تخممرغها از سوی دستگاه سیاست خارجی در سبد قدرتهای شرقی، سه چالش و آفت عمدهای هستند که در سالهای اخیر در قابل سیاستها و کنشهای سیاست خارجی ایران به وضوح قابل مشاهده و شناسایی هستند. چالشهایی که در نوع خود برای ایران هزینهزاییهای خاصی را نیز به همراه داشته اند.
مهدی مطهرنیا در گفتگو با فرارو:
«باید توجه داشته باشیم که خیلی زود دیر می شود و به راحتی دیگر نمی توان راه سومی را در حوزه سیاست خارجی تعریف کرد. زیرا از یک سو شما در مقابل خود جهان غرب را قرار داده اید که با رهبری آمریکا و مدیریت اروپا و کنشگری اجرایی اسرائیل در منطقه میتواند یک وحدت عملیاتی را شکل دهد و ائتلاف آمریکایی-اروپایی-اسرائیلی در کنار ائتلاف عربی-عبری-غربی قرار میگیرد و ایران را در وضعیت سختی قرار می دهد و از سوی دیگر، در داخل منطقه نیز کنشگرانی نظیر عربستان، ترکیه و همچنین اسرائیل را دارید که در پی ایجاد یک وحدت عملیاتی جهت برخورد با ایران هستند.»
آسیبشناسی فرهنگ استراتژیک سیاه و سفید ایرانیها
کشورها بر اساس منافع ملی شان تصمیم میگیرند و پیش میروند و روابط خارجی را بر اساس احساس تعریف نمیکنند، اما این نگرش در ایران، احساسی شدهاست، یعنی در داخل کشور، ما مسائل مرتبط با سیاست خارجی را سیاه و سفید و صفر و صد میبینیم؛ یعنی یک کشور یا دوست ما است یا دشمن ما.
نقد فقدان عملگرایی سیاست خارجی در گفتگو با کارشناسان:
«وزیر خارجه میگوید فروش سلاح به روسیه برای استفاده در جنگ اکراین نبوده است. نمیدانم برداشت آقای وزیر از این حرف چیست. انگار کشورها هزینه میکنند، سلاح میخرند که آنها را در انبار ذخیره کنند. روسیه با زیرکی و ذکاوت ایران را به سرنوشت خود در جنگ اکراین سنجاق کرده است. این موضوع میتواند تبعات سنگینی برای کشورمان در پی داشته باشد»
"محمد علی بصیری"؛ استاد علم سیاست و کارشناس سیاست خارجی در گفتگو با فرارو بررسی میکند:
«دولت "بایدن" با توجه به انفجارِ بحران اوکراین، مایل به اوج گیری بحرانهای جدید در قالب معادله اتمی ایران و یا حمله احتمالی چین به تایوان نیست. از این رو، به احتمال زیاد آمادگی ارائه امتیازهای بیشتر به ایران در چهارچوب مذاکرات اتمی وین و نشان دادنِ انعطاف بیشتر در برابر تهران را دارد.»
آیا "شرقگرایی" به جهت گیری غالبِ سیاست خارجی ایران تبدیل خواهد شد؟
«توسعه روابط ایران با اقتصادهای نوظهورِ شرقی می تواند تحول خوبی باشد، با این حال، باید این سوال را نیز بپرسیم که آیا اساسا اقتصاد ما توان جذب مزایای اقتصادیِ توسعه روابط با کشورهای شرق را دارد یا خیر؟ به نظر من در این زمینه ما با چالش های قابل توجهی رو به رو هستیم.»
سیاست شرقی به معنای ورود به یک رقابت بینالمللی با پشتوانه شرق است
«"سیاست شرقی" اگر به معنای ورود به یک مناقشه و منازعه بین المللی باشد، نمیتواند ضامن تامین منافع ایران باشد. باید توجه داشت که اساسا اتخاذ سیاست شرق گرایی از سوی دستگاه سیاست خارجی ایران ، با محدودیتهای قابل توجهی رو به رو است که عدم مطالعه و بررسی آن ها، آسیبهای زیادی را به کشورمان وارد خواهد کرد.»
نگاهی به ۳ راهبرد کلان سیاست خارجی
برای ما بهطور کلان سه راهبرد در سیاست خارجی متصور است: ۱. کلا از سرسختی در سیاست خارجی و دنبالکردن مسیر مستقلانه دست برداشته و مانند بسیاری از کشورها استقلال را قربانی اقتصاد کنیم، ۲. بیتوجه به انزوای بیشتر و واکنشهای قدرتهای بزرگ و متوسط پیش برویم، ۳. برای دنبالکردن مسیر خود در سیاست بینالمللی و درعینحال جلوگیری از آسیبها و خسارتهایی از جنس آنچه در ۱۵ سال گذشته شاهد بودهایم، راهکار پیدا کنیم.
مجید شجاعی
تعهدات اعضای دائم این سازمان در مسائل نظامی و امنیتی، بسیار سطح بالا هست و فارغ از چین و روسیه سایر اعضای سازمان کشورهایی هستند که به مراتب از نظر نظامی و امنیتی در سطح پایین تری از ایران قرار دارند لذا عضویت دائم منافعی بیش از تعهدات ایران عایدش نخواهد کرد.
محمدحسین عادلی
محمدحسین عادلی، کارشناس اقتصاد و روابط بینالملل میگوید: به نظر میرسد بایدن با داشتن شعار اعاده اعتبار بینالمللی آمریکا شاید بتواند فرصت مناسبی برای ایران باشد. از نظر من بایدن قبل از هر چیز باید ابتدا به شیوهای عملی اعتماد ایران را برای مذاکره دوباره جلب کند. اعتماد ایران با گفتار نمیتواند جلب شود بلکه باید در عمل و با تضمینهایی جلب شود.
المانیتور تحلیل کرد
اصولگرایان که با کسب حدود ۸۵ درصد از کرسیهای ساختمان بهارستان، پارلمان یازدهم را به جولانگاه طیفهای مختلف محافظهکاران بدل کردهاند، احتمالا با تکیه بر کرسی قدرت از لحن تند در حوزه سیاست خارجی فاصله میگیرند. آنها به خوبی آگاه هستند که اگر میخواهند اندک سرمایه اجتماعی را برای خود حفظ کنند، باید به اصلیترین شعار خود یعنی نجات اقتصاد ایران پایبند باشند. تردیدی نیست که محافظهکاران میدانند برای نیل به چنین هدفی باید از درجه خصومت و تقابلگرایی در حوزه سیاست خارجی دست بکشند.
موازنه در سیاستخارجی به چه معناست و چرا امروز هم به کار میآید
در میان صدراعظمهایی که در طول حاکمیت قاجار به قدرت رسیدند یک نفر به طرز دیگری در سیاست خارجی فکر میکرد و به جای آنکه تحت تاثیر شاه وقت باشد راه دیگری را پیمود هرچند که این راه پرمخاطره و پر هزینه بود. پرمخاطره در حدی که در نهایت امیر کبیر عزل شد و پر هزینه به قدری که جان او را ستاندند!
سخنگوی وزارت امورخارجه به اولویتهای منطقهای ایران نیز اشاره کرد و گفت: امنیت منطقه و ثبات آن برای جمهوری اسلامی ایران به لحاظ قرار گرفتن در آن، از اهمیت خاصی برخوردار است.
فارین پالیسی گزارش میدهد:
ایرانیها به نحو چشمگیری از تداوم توسعه موشکهای بالستیک استقبال کرده اند (۹۲ درصد). ۶۱ درصد از ایرانیها نیز بر این باورند که توسعه موشکهای بالستیک پیشرفته تر، خطرِ حمله خارجی به ایران را کاهش میدهد و کشورشان را امنتر خواهد کرد. این نظرسنجی همچنین حاکی از حمایت قابل توجه ایرانیها از اقدامات نظامی ایران در عرصه خارجی است.
فرارو در گفتگو با کارشناسان روابط بین الملل بررسی کرد:
آمریکا کل کشور را تحریم کرده است دیگر با چه کسی میخواهد گفتگو کند؟ تحریم ظریف نشان دهنده این است که رفتار غیر منطقی و خصومت آمیز بولتون بر کاخ سفید حاکم است.
بهبودی اندکی که در سالهای اخیر حاصل شده، نشان میدهد امکان تغییر افکارعمومی جهان عرب به نفع ایران وجود داد. اگر چه چنین چیزی مستلزم برنامهریزی دقیق و هوشمندانه است.