سیاست خارجی در سال ۲۰۲۵؛ آیا جهان آماده تغییرات بزرگ است؟
در سال ۲۰۲۵، بازگشت دونالد ترامپ به قدرت و تأثیرات گسترده آن بر سیاست جهانی، شکلگیری صلح شکننده در اوکراین، تقابل کنترلشده ایران و اسرائیل، و تشدید رقابت آمریکا و چین از روندهای کلیدی است. توافق صلح میان کردها و ترکیه، بازتنظیم روابط بریتانیا و اتحادیه اروپا و مدیریت بحران مهاجرت در اروپا نیز تحولات مهمی هستند. تمرکز جهانی بهطور فزایندهای بر منافع داخلی و تنشهای ژئوپلیتیک معطوف خواهد بود.
بازگشت ترامپ سرنوشت جهان را در مذاکره رقم میزند یا در میدان نبرد؟
بازگشت احتمالی دونالد ترامپ به کاخ سفید، در شرایطی که جهان با بحرانی چندوجهی در خاورمیانه، آسیا و اروپا مواجه است، میتواند تحولات آینده را وارد مرحلهای تازه کند. رقابت قدرتهای بزرگ، گسترش درگیریهای منطقهای و بحرانهای انسانی بیسابقه، چشماندازی ناپایدار و پرابهام را رقم زده است. در این میان، سیاستهای پیشبینیناپذیر ترامپ میتواند هم بهعنوان فرصتی برای مذاکره و هم عاملی برای تشدید بحران عمل کند.
داعش؛ تهدیدی فراتر از مرزها
پس از اعلام پیروزی ترامپ بر داعش در ۲۰۱۸، تهدید این گروه همچنان پابرجاست. حضور نیروهای آمریکایی در سوریه، با وجود وعدههای خروج، ادامه دارد و اردوگاههای زندانیان داعش به نگرانی بزرگی تبدیل شدهاند. در سطح جهانی، داعش با الهامبخشی به حملات فردی و گسترش در آفریقا و جنوب آسیا همچنان خطرآفرین است. تحلیلگران هشدار میدهند که خلأ امنیتی در سوریه میتواند به احیای داعش و وخامت اوضاع منجر شود.
رئیس جمهور اوکراین گفت: «ترامپ میتواند تعیین کننده باشد. برای ما، این مهمترین چیز است. ترامپ چنین خصوصیتی را دارد. او میتواند در این جنگ تعیینکننده باشد. او قادر است تا پوتین را متوقف کند یا به ما در متوقف کردن او کمک کند. او میتواند این کار را انجام دهد.»
واشنگتن در دو راهی جنگ و دیپلماسی
ریچارد نفیو تأکید میکند که حمله نظامی به ایران نمیتواند برنامه هستهای این کشور را متوقف کند و تنها پیامدهای منفی منطقهای و بینالمللی خواهد داشت. او معتقد است دیپلماسی، هرچند دشوار، همچنان بهترین راهحل است. با توجه به کاهش اجماع جهانی علیه ایران و پیچیدگی شرایط بینالمللی، بازگشت به مذاکرات و طراحی توافقی جدید ضروری است. نفیو هشدار میدهد که اقدام نظامی پرهزینه، خطرناک و نامطمئن است.
ترامپوموسکوویا؛ دولت ترامپ در سایه نفوذ ماسک و پوتین
تیموتی اسنایدر، مورخ برجسته، با اشاره به نفوذ ایلان ماسک بر دونالد ترامپ ، رئیسجمهور منتخب آمریکا، هشدار داده است که وابستگی مالی ترامپ به ماسک میتواند به تنشهای داخلی و کاهش استقلال سیاسی او منجر شود. ماسک، که نقش کلیدی در کمپین ترامپ و سیاستگذاریهای او دارد، همراه با ویوک راماسوامی مأمور کاهش هزینههای فدرال شده است. اسنایدر وضعیت فعلی آمریکا را شبیه روسیه دهه ۱۹۹۰ میداند.
در پی حمله تروریستی در نیواورلئان آمریکا همزمان با آغاز سال جدید میلادی، دونالد ترامپ و جو بایدن به این حادثه واکنش نشان دادند.
از فشار حداکثری تا مذاکره
تنشهای میان ایران و آمریکا با نزدیک شدن تهران به آستانه تسلیحات هستهای و افزایش درگیریهای منطقهای، به چالشی جدی برای دولت ترامپ تبدیل شده است. سیاست «فشار حداکثری» نتوانست برنامه هستهای ایران را مهار کند و تنشها با اسرائیل و احتمال درگیری نظامی، دیپلماسی را پیچیدهتر کرده است. کاهش تنشها از طریق دیپلماسی، گزینهای ضروری برای جلوگیری از بحران است.
از تهدیدهای پرطمطراق تا وعدههای پوچ؛ تاکتیک ترامپ در مواجهه با جهان
استفان والت در فارن پالیسی تحلیل میکند که سال ۲۰۲۴ شاهد تقویت اقتدارگرایان نظیر پوتین، نتانیاهو و ترامپ بوده است. ترامپ با تاکتیکهای ارعاب و نمایشهای نمایشی، تلاش میکند قدرت خود را تثبیت کند، اما این روشها در بلندمدت ناکارآمد خواهند بود. والتر معتقد است قلدری ترامپ باعث واکنش منفی متحدان و تضعیف انسجام بینالمللی خواهد شد. رویکردهای کوتاهمدت، ناکامی در مدیریت بحرانها و کابینهای بیتجربه، توانایی ترامپ در شکلدهی به نظم جهانی پایدار را زیر سؤال میبرند.
فرارو بررسی میکند؛
تیم انتقال قدرت دولت ترامپ به صراحت به رسانههای آمریکایی اعلام کردهاند که وفاداری به ترامپ و نه لزوما شایسته سالاری، معیار انتخاب افراد مختلف برای سِمتهای گوناگون در دولت جدید آمریکا است. دستورکاری که تا حدی در راستای تمایلات ترامپ جهت کُلنیسازی سیاسیِ مختص به خودش در آمریکا قرار دارد.
ایران و آمریکا در تقاطع بحرانهای بینالمللی
دونالد ترامپ با بازگشت به کاخ سفید، در شرایطی حساس و با چالشهای متعدد جهانی و منطقهای، به ویژه برنامه هستهای ایران، مواجه است. ایران با پیشرفتهای فنی خواستار رفع تحریمها و احترام به حقوق خود است. کلسی داونپورت، دستیابی به توافقی موقت را در گرو تقویت نظارت، محدودیت غنیسازی و کاهش تنشهای منطقهای میداند. مذاکرات آینده، سرنوشت دیپلماسی و ثبات منطقه را تعیین خواهد کرد.
تطبیق یا تقابل!
بازگشت ترامپ به کاخ سفید نظم بینالمللی را با چالش مواجه کرده است. او با زیر سؤال بردن تجارت، اتحادها و چندجانبهگرایی، موجب بازنگری کشورهای جهان در سیاستهای خود شده است. اروپا به دنبال استقلال دفاعی، چین در حال تقویت جایگاه جهانی، و خاورمیانه درگیر تنشهای جدید است.
نتانیاهو و فرصتطلبی در سایه مذاکرات بینتیجه
بنیامین نتانیاهو از پیشرفت در مذاکرات تبادل اسرا و آتشبس موقت در غزه خبر داده، اما تأکید کرده که جنگ تا نابودی حماس ادامه خواهد یافت. در مقابل، خانوادههای اسرا و مخالفان دولت از او به دلیل امتناع از توافق جامع انتقاد میکنند. همزمان، هماهنگی اسرائیل با دولت آینده ترامپ برای تشدید سیاستهای اشغالگرانه در غزه و منطقه ادامه دارد. خشونت و نسلکشی در غزه همچنان در سایه مذاکرات بینتیجه شدت یافته است.
ترامپ در بیانیهای عنوان کرد: از اینکه کوین مارینو کابررا را به عنوان سفیر آمریکا در پاناما اعلام میکنم، خوشحال هستم. کشوری که ما را در کانال پاناما با چالش و محدودیت روبهرو میکند.
زیر پوست دیپلماسی قهری
«برخی معتقدند که ترامپ باید نوعی از دیپلماسی قهری و اجباری را در قبال ایران در پیش گیرد که در قالب آن، یا تهران باید مذاکره کند و یا با تبعات منفی عدم مذاکره رو به رو خواهد شد. جیک سالیوان مشاور امنیت دولت بایدن اخیرا در یک موضع گیری، ضرورت روشن شدن هر چه سریعتر رویکرد ترامپ در رابطه با ایران را به وی (ترامپ) یادآور شده است. او به فرید زکریا مجری سرشناس شبکه سی ان ان گفته است که با توجه به شرایط منطقه غرب آسیا، هیچ بعید نیست که صداهایی در داخل ایران این مساله را خاطر نشان کنند که بهتر است تهران به سمت دستیابی به تسلیحات اتمی حرکت کند.»
اروپا در تله اقتصادی آمریکا و چین
چشمانداز روابط میان ایالات متحده و اتحادیه اروپا در صورت آغاز دوره دوم ریاستجمهوری دونالد ترامپ ، حاوی نگرانیهای جدی است. بزرگترین خطر برای اتحادیه اروپا در این سناریو، نه تنها از سمت فشارهای واشنگتن، بلکه از نحوه واکنش کشورهای اروپایی به این فشارها ناشی میشود. چنین وضعیتی میتواند زمینهساز افزایش شکاف و اختلاف میان اعضای اتحادیه شود و انسجام درونی این بلوک سیاسی-اقتصادی را به چالش بکشد.
دونالد ترامپ که بهزودی زمام امور را به دست خواهد گرفت، با چالشهایی پیچیده مواجه است. ترامپ باید تصمیم بگیرد که چگونه به ایران مشوقهایی برای همکاری در زمینه محدودسازی برنامه هستهای ارائه دهد. در مورد روسیه، او باید مسیری برای توافقی بیابد که استقلال و جهتگیری دموکراتیک اوکراین را تضمین کند، اما در عین حال به روسیه نیز اجازه حفظ آبرو را بدهد.
فرارو گزارش میدهد؛
کسری بودجه سنگین و شبح بازگشت سیاستهای اقتصادی ترامپ و اثرگذاری منفی آن بر اقتصادهای اروپایی، عوامل مشترک سقوط اخیر دولتها در آلمان و فرانسه به عنوان دو اقتصاد برتر اروپایی بودهاند. چالشهایی که البته دستیابی به یک راه حل برای آنها در کوتاه مدت چندان محتمل به نظر نمیرسد و اگر قرار باشد وعدههای ترامپ مبنی بر وضع تعرفه گمرکی حداقل ۱۰ درصدی بر صادرات اروپاییها به آمریکا محقق شود، میتوانند ابعاد جدی تری را نیز به خود بگیرند.
بازپسگیری کانال پاناما؟
به اعتقاد اغلب تحلیلگران سیاست خارجی، «دستهای غیرخودی»، عبارتی است که به طور ضمنی به نفوذ چین اشاره دارد. پاناما از زمان سرنگونی «مانوئل نوریگا» در سال ۱۹۸۹ توسط ایالات متحده، از دوستان ثابت آمریکا بوده است. در حالی که چین از دولتهای قبلی پاناما با پروژههای زیرساختی حمایت کرده بود و یک شرکت مستقر در هنگ کنگ دو بندر را در انتهای کانال اداره میکند، اما کل این کانال توسط یک آژانس دولتی مستقل به نام اداره کانال پاناما اداره میشود. به نظر میرسد افزایش تعرفههای این کانال در کنار شرایط مذکور، ترامپ را قانع کرده که سر آمریکا کلاه رفته است.
تهران و واشنگتن در تقاطع دیپلماسی و تقابل
ایران و آمریکا در مسیر پرچالش مذاکرات، با بیاعتمادی متقابل و اختلافات بنیادی بر سر مسائل هستهای، موشکی و منطقهای مواجهاند. سیاست فشار حداکثری ترامپ با مقاومت ایران و تقویت روابط تهران با کشورهایی، چون چین ناکام مانده است. راهحل بحران، دستیابی به توافقی عادلانه و تضمینشده است که ضمن احترام به حقوق ایران، به کاهش تنشها و جلوگیری از بیثباتی منطقهای کمک کند.