مذاکرات مستقیم؛ کلید توافق جدید
این یادداشت به بررسی تحولات پس از خروج آمریکا از برجام و افزایش تنشهای هستهای میان ایران و غرب میپردازد. با اشاره به ناکامی دیپلماسی دولت بایدن و تشدید بحرانهای منطقهای، برای کاهش تنش، راهکارهایی مانند تقویت نظارت، مذاکرات مستقیم و گسترش چارچوب گفتگوها پیشنهاد میشود.
تناقض در سیاستهای ترامپ: مداخلهگری محدود یا کنارهگیری استراتژیک؟
یک نکته کلیدی این است که اگر جمهوریخواهان بهطور کامل به «حزب ترامپ» تبدیل شده باشند، او دیگر نیازی به نگرانی درباره حمایت پایگاه سیاسی خود یا اعضای جمهوریخواه کنگره نخواهد داشت. در چنین شرایطی، حتی تصمیم او برای مذاکره با ایران و دستیابی به یک توافق، مشابه رویکرد نیکسون در قبال چین، میتواند بدون فشار جدی حزبی پیش رود
بازگشت ترامپ به کاخ سفید؛ بازگشت به فشار حداکثری یا فرصت جدید برای دیپلماسی
بازگشت ترامپ به قدرت میتواند فشارهای جدیدی علیه ایران ایجاد کند، اما تجربه نشان داده است که سیاستهای فشار حداکثری او نتوانسته به اهدافش برسد. در مقابل، ایران با مقاومت داخلی، دیپلماسی منطقهای و تقویت توان داخلی، به چالشهای آمریکا پاسخ داده و شرایط جدیدی را رقم زده است.
کارشناس امنیتی آمریکایی:
دانیل دپتریس، کارشناس امنیتی آمریکایی، با اشاره به ناکارآمدی سیاست فشار حداکثری ترامپ علیه ایران، به رئیسجمهور منتخب توصیه کرد که به این راهبرد شکستخورده بازنگردد و مسیر دیپلماسی را در پیش گیرد.
حشمت الله فلاحت پیشه در گفتگو با فرارو مطرح کرد:
تجربه سالهای اخیر نشان داده که شعارهای تند و طرح مسائلی مثل رسیدن به بمب هستهای نه تنها سودی برای کشور نداشته، بلکه فضای دیپلماسی را به ضرر ایران، تنگتر کرده است. افرادی که در ایران روی هوا شعار میدهند، در خارج از کشور یک دیپلماسی یک جانبه را به مسئولان کشور تحمیل کرده اند، به شکلی که در گام اول، نمایندگان وزارت خارجه، فقط باید در خصوص بلوفهای پیشین، روشنگری کنند و این یکی از آفات سیاست خارجی است که دولتهایی که به اسم تغییر در سیاست خارجی سر کار میآیند، در نهایت مرعوب جریاناتی میشوند که در سیاست خارجی فقط شعار میدهند و هزینه شعارهای آنان از منافع ملی داده میشود و در نتیجه مذاکرات پیش رو، یکی از انفعالیترین مذاکراتی خواهد بود که در تاریخ چند سال اخیر، ایران انجام داده است.
کارشناس مسائل اروپا:
کارشناس مسائل اروپا گفت: «اگر بهدنبال کاستن از شدت تنشها و چالشهای موجود میان ایران و اروپا هستیم باید، بهدنبال مذاکرات مستقیم با امریکا باشیم. اگر توافقی میان تهران و واشنگتن حاصل شود، قطعاً اروپاییها چارهای جز پیروی از امریکا نخواهند داشت و این برای آنها رضایتبخش خواهد بود.»
به طور کلی میتوان گفت که در شرایط کنونی، عدهای نسبت به نشست ژنو خوشبین هستند و سیگنالهایی برای فروش دلار ارسال میکنند. در مقابل، گروهی بدبین به بازار معتقدند که این مذاکرات نیز به نتیجهای نخواهد رسید و به مذاکرات سالهای گذشته اشاره میکنند که تنها جنبه خبر درمانی داشتند. این گروه با مقایسه نمودار قیمت دلار در سال جاری و سال ۱۳۹۹، بر این باورند که نوسانات فعلی به نوعی برنامهریزی شده است و آینده قیمت دلار نیز از پیش مشخص است.
به نظر میرسد قطعنامه جدید شورای حکام آژانس و مصاحبه اخیر علی لاریجانی با تأکید بر این نکته که « برجام وحی منزل نیست»، خبر از «مذاکره جدید» و «توافق جدید» میدهد. هرچند مجموع گفتههای مقامات در چند هفته گذشته حاکی از نوعی بلاتکلیفی و ناهماهنگی است.
دوگانه کاذب وعده صادق ۳ و دیپلماسی؛
انتخاب سیدعباس عراقچی به عنوان گزینه وزارت امور خارجه از همان زمان با واکنش تندروهای نزدیک به سعید جلیلی مواجه شد، اما در نهایت موفق به جلوگیری از ورود او به ساختمان میدان مشق نشدند. عراقچی مجید تختروانچی همکار پیشین خود در مذاکرات هستهای را به عنوان معاون سیاسی منصوب کرد و حالا خبر میرسد که روانچی کار را در ژنو آغاز خواهد کرد.
جامعه بینالمللی و ایران در یک تقاطع دشوار قرار گرفتهاند. غربیها میان احیای برجام یا تعریف توافق تازه معلق ماندهاند. در عین حال، اما سناریوی دیگری نیز در این زمینه مطرح است و آن اینکه کشورهای غربی میتوانند مکانیسم ماشه علیه تهران را فعال کنند که البته منجر به اقداماتی بیسابقه از سوی ایران و نیز تشدید تنشها میان تهران و تلآویو خواهد شد.
خبر رسانه ژاپنی تایید شد
سخنگوی وزارت امورخانه خبر رسانه ژاپنی را تایید کرد و از آغاز مذاکرات بین ایران و کشورهای اروپایی از روز جمعه خبر داد.
امروز پس از سالها وقفه در مذاکرات یک رسانه ژاپنی مدعی شد که ایران روز جمعه با نمایندگان اتحادیه اروپا، بریتانیا، فرانسه و آلمان در ژنو برای ازسرگیری مذاکرات هستهای پس از دو سال وقفه دیدار کنند. در نهایت باید دید آیا این خبر توسط مسئولان مربوطه تایید میشود یا خیر
سیدحسین موسویان در گفتگو با تلویزیون رومانی:
محقق دانشگاه پرینستون گفت: « اگرشرایط به همین وضع ادامه یابد، علاوه بر "دولتهای ورشکسته" فعلی مثل لیبی و وسوریه، شاهد دولتهای ورشکسته بیشتری در منطقه خواهیم بود بلکه یک "منطقه ورشکسته" خواهیم داشت که عواقب وحشتناک برای منطقه و برای صلح و ثبات و امنیت جهانی خواهد داشت همچون گسترش تروریسم و بحران انرژی؛ لذا باید اقدامات موثر و جدی برای ختم بحرانهای جاری صورت بگیرد.»
علی لاریجانی گفت: بههرحال ما غنیسازی را گسترش دادیم و غنیُسازی را بردیم بالای ۶۰ درصد.پس دو تا راه بیشتر پیش رویتان ندارید؛ یکی برگردید به همان برجام ی که تصویب شده یک راه دیگرش هم این است که آن وحی منزل نیست، خب بیایید سر موضوع جدید: شما میگویید «ایران هستهای را ما قبول داریم. به سمت بمب نرود عیب ندارد!»؛ ما غنیسازی در این حد داریم، خب بیایید توافق کنید
ریاض به دنبال استقلال بیشتر در سیاست های امنیتی
بهبود روابط ایران و عربستان سعودی به سرعت به همکاریهای نظامی و امنیتی دوجانبه منجر شده و نشاندهنده تمایل عربستان برای فاصلهگیری از اتحادهای سنتی خود با آمریکا علیه ایران است. این روند تحت تأثیر سیاست «اول همسایگان» تهران و با هدف کاهش نفوذ آمریکا و جلوگیری از تشدید تنشها دنبال میشود. همزمان، احتمال بازگشت سیاست «فشار حداکثری» از سوی ترامپ، عربستان را به سمتی سوق داده که به جای تکیه بر واشنگتن، به تعمیق روابط با ایران بپردازد تا امنیت خود را به شکل مستقلتری تأمین کند.
تقی آزاد ارمکی گفت: ترامپ مدل ۲۰۲۴ هم مناقشه میکند و هم مجادله و هم معامله. ترامپ مدل ۲۰۱۶ زیاد دنبال معامله نبود و بیشتر قصد داشت رو کم کند.
آینده توافقات هستهای با ایران
در سیاست خارجی، دونالد ترامپ احتمالاً رویکردی معاملهگرانهتر در قبال چین و ایران اتخاذ کرده و در عین حال حمایت از اسرائیل و فشار بر روسیه و اوکراین را حفظ خواهد کرد. این رویکرد، هرچند میتواند در کوتاهمدت دستاوردهایی مانند توافقات دیپلماتیک داشته باشد، اما با چالشهایی در هماهنگی با متحدان سنتی و مدیریت بحرانهای منطقهای روبهرو خواهد شد. بهطور کلی، بازگشت ترامپ به قدرت میتواند به تغییر نظم بینالمللی و تضعیف هنجارهای دموکراتیک و چندجانبهگرایی منجر شود، در حالی که فرصتهایی برای منافع اقتصادی و توافقات استراتژیک فراهم میکند.
ایران و آمریکا در آستانه آزمون تاریخی
دیدار اخیر ایلان ماسک با مقامات ایرانی، در کنار ادعای ترامپ مبنی بر توانایی او در دستیابی به توافقی بهتر، نشاندهنده پتانسیل تازهای برای کاهش تنشها میان تهران و واشنگتن است. هرچند ترامپ همچنان میان تمایلات ذاتی خود برای مذاکره و انتخاب مشاورانی با دیدگاههای تندرو گرفتار است، این تلاشها میتواند آغازی برای گشودن فصل جدیدی از دیپلماسی باشد.
مکانیسم ماشه (Trigger mechanism) در راستای حلاختلاف پیش بینی شده در برجام ، فرآیندی است که اگر یکی از طرفهای برجام به این جمعبندی برسد که طرف دیگر به تعهدات ذکر شده در این توافق پایبند نیست، میتواند به کمیسیون مشترک شکایت کند.
خطر بازگشت ایران به شورای امنیت
مسیر اجرای اسنپبک از طریق مکانیزم حل اختلاف مندرج در برجام است. اگر عضوی از اعضای این توافق به این نتیجه برسد که عضو دیگری از توافق به تعهداتاش ذیل برجام پایبند نیست، میتواند این موضوع را در کمیسیون مشترک برجام مطرح کند. سپس اگر بعد از ۳۵ روز این موضوع در کمیسیون مشترک برجام حل نشد، مسئله به شورای امنیت ارجاع خواهد شد.