روح نقد پذیری برخی از دوستان در دولت خیلی پایین است
فرارو- محمد خوشچهره می‌گوید: «من سه یا چهار دولت را تجربه کرده‌ام. دولت جنگ که شرایط خاص خودش را داشت. بعد از دوره جنگ دوره سازندگی و اصلاحات پیش آمد و اخیرا دولت عدال‌محور ومهر‌ورز روی کار است اما هیچ فضایی به اندازه کنونی برای نقد سخت نبوده است. هر چه حلوتر آمده‌ایم فضا سخت‌تر هم شده است.»
مقام معظم رهبری در دیدار با نخبگان علمی کشور مسئولین را به برگزاری جلسات پرسش و پاسخ با نخبگان و نیز پذیرش انتقادهای دلسوزانه دعوت کردند. همچنین ایشان فرمودند: «حتی بسیاری از انتقادهای گزنده و نیز از روی دلسوزی است و مسئولان باید قدردان نخبگان و صاحبنظرانی باشند که چنین انتقادهای دلسوزانه را مطرح می‌کنند.»
دکتر محمد خوشچهره در گفتگو با فرارو درباره خصوصیات فضای نقد ایده‌آل، گفت: «شرایط ایده‌آل چند مورد را در بر می‌گیرد. اول کسی است که در یک حوزه عملی یا نظری صاحب‌نظر بوده و در حوزه مربوط به خود وارد شده و نقدی انجام می‌دهد.»
خوشچهره ادامه داد: «مورد دوم موضوع نقد است که قلمرویی مربوط به تعیین مقدرات مردم در یکی از حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است. موضوعات نقد برای صاحبان اندیشه و تخصص، مسئولیت علمی ایجاد می‌کند که اگر نکات بهتری به نظرشان برای اجرا می‌رسد، اعلام کنند.»
این استاد اقتصاد دانشگاه افزود: «ایشان اگر نگران تصمیماتی هستند که که از پختگی و جامعیت برخوردار نبوده و ممکن است مساله و منافع ملی یا امور شهری و اجتماعی را به خطر اندازد، موظفند به نقد علمی این موارد مبادرت بورزد.»
وی با بیان اینکه موضوع بعدی مخاطب نقد است، گفت: «معمولا بهترین موضوع نقد مربوط به این بحث، نظام تصمیم‌گیری، سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و قانون‌گذاری است که مسئولین و یا خود سیستم را در بر می‌گیرد»
خوشچهره گفت: «بنابراین مهم است که در چه فضایی صحبت می‌کنیم و قطعا اثرپذیری نقد، نقدشوندگی و موضوع نقد، فضایی عقلانی و اخلاقی بر یک سیستم یا جامعه ایجاد می‌کند. هر چه فضا عقلانی و اخلاقی بوده و مبنی بر اخلاق اسلامی باشد در این جاست که بحث نقد که جنبه نصیحت، تذکر و موعظه وامثالهم را گرفته، یک هدیه الهی دانسته شده و از آن استقبال می‌شود.»
وی ادامه داد: «بنابراین از منظر آموزه‌های دینی کسی که نقد نصیحت یا تذکر می‌دهد یک فضای عطر آگینی را ایجاد می‌کند که درآن هم نقدشونده خوشحال است که مورد توجه بوده و برای اصلاح امورش مطالبی دارد ذکر می‌شود و هم نقد کننده به مسئولیت شرعی و دینی خود دال بر اینکه "کلکم راع و کلکم مسئول" عمل می‌کند.»
رئیس فراکسیون اصولگرایان مستقل در مجلس هفتم، گفت: «متاسفانه در فضایی که چنین اخلاقی تضعیف شده و فضای الهی به فضای منیت‌ها و خودکامگی‌ها بدل شود، اختلالاتی در فضای نقد، نقد شوندگی و حتی موضوع نقد ایجاد می‌شود. چون هدف از نقد، اجرای بهتر امور یا جلوگیری از زیانهای یک اقدام و تصمیم ناپخته است. اگر این فضا حاکم نشود ممکن است فضای نقد با انحراف، افراط و تفریط روبرو شود. ممکن است خیلی از کسانی که موضوع نقد بوده و از مسئولین و دست‌اندکاران هستند ظرفیت پذیرش نقد را به خاطر عدم تذهیب نفس و خودسازی نداشته باشند.»
خوشچهره با بیان اینکه ممکن است مسئولین برای مقابله با نقد و نقدشوندگی از ابزارهای غیر صحیح از جمله انگ‌زدن‌ها و غیره استفاده کنند، گفت: «اگر متعاقبا مبنای نقد کننده مبتنی بر حب و به خصوص بغض‌های حاکم باشد، قطعا نقد به سمت نوعی تخریب که می‌تواند منشا سیاسی، حزبی، شخصی، جناحی و یا منیت‌های تشکیلاتی و غیره باشد، منحرف شود.»
این استاد دانشگاه گفت: «بنا بر آموزه‌های دینی که داریم، هر برادرمومنی مانند آینه برادر دیگرش است که باید تصویرتمام‌نما که او نمی‌تواند از خودش داشه باشد، از او بدهد این تصویر برای فرد مفید خواهد بود. کما اینکه در احادیث نبوی و سیره علوی ما همواره شاهد شنیدن، فضای نقد، پند و نصیحتهایی که معطوف به اصلاح امور هست، می‌باشیم.»
وی ادامه داد: «قدمت اسلام در طرح مفهوم شورا چنانچه ما شاهد هستیم حتی بر همه نظام‌هایی که به اسم شورایی مطرح شده‌اند بیشتر بوده و معنای آن نیز از وسعت بیشتری برخوردار است. در اسلام مفهوم شورا یعنی فرصت دادن به همه نظرات دیگری که می‌تواند مطرح شود.»
خوشچهره افزود: «اشکال حاکم بر فضا سیاسی کشور، در رده‌های مختلف، اکثرا عمل بر مبنای حب و بغض است. یعنی چون ما یک جناح سیاسی را دوست داریم، حاضر نیستیم ایرادها و اشکالات او را دیده و مطرح نموده و گویی باید فقط خوبی‌های آن را بیان کنیم. انگار به جریانی که ما به آن متصف هستیم، نقدی وارد نیست.»
این استاد دانشگاه با بیان اینکه ما در نقد دچار بغض‌های سیاسی، شخصی و فردی می‌شویم و از این رو هیچ صفت خوب و مثبی را در رقیب و طرف مقابلمان نمی‌بینیم، گفت: «ما فقط نکات منفی رقیبمان را می‌بینیم. در حالیکه فرمایش حضرت امام به نظرم در خلال مجلس سوم این بود که اشکال جامعه ناشی از همین حب و بغش هاست. یعنی به جای آنکه رضای خدا را در نظر بگیریم، اگر هم جناحی ما ایرادی داشت، مطرح کنیم و حتی اگر رقیب سیاسی مان جنبه‌های مثبی داشت آن را هم بیان نماییم و این یعنی حب و بغض را کنار نهاده و براساس رضای خدا تصمیم بگیریم.»
فعال سیاسی اصولگرا گفت: «بحث اخلاق اسلامی و عدم در نظر گرفتن رضای خدا، منشا بسیاری از ایراداتی است که در فرمایشات رهبری هم اشاره شده است. بنابراین اگر تهذیب نفس، مسئولیت پذیری و تعهد عالمانه که وظیفه هر عالم و متخصصی است مبنا باشد، خیلی از ایرادات و انتقاداتی که مطرح می‌شود، جنبه هدیه پیدا می‌کند.»
وی ادامه داد: «در فرمایشات حضرت امیر (ع) هم هست که خداوند از دانشمندان و علما میثاق گرفته است که به تعهدشان که همان رسالت‌شان در عرصه‌های مختلف است عمل کنند و بنابراین چنین فضا و ظرفیتی نشان می‌دهد که ما نه تنها از نقدها استقبال نماییم.»
خوشچهره با بیان اینکه خیلی از این اظهار نظرهایی که نام نقد می‌گیرند، در واقع هشدار است، گفت: «اما ما می‌بینیم خیلی از مسئولین ما به جای اینکه هشدار را نعمت و نقد را موهبت تلقی کنند، آن را مخالفت میخوانند.»
این استاد دانشگاه ادامه داد: «البته دیده‌ایم که در بعضی از جاها عدم رعایت اخلاق اسلامی، نقد را به سمت حاکمیت نوعی غلو، منفی‌بافی و توصیف غیرواقعی از برخی پدیده‌ها منجر می‌شود. بعضی اوقات در نقدها هدف از ابتدا تخریب و ناشی از بغض است. مراد ما از نقد جنبه‌های بیمارآمیز و انحرافی نیست بلکه اساسا تبیین یک فضای انتقاد است که می‌تواند پیش‌برنده اهداف آرمانی یک نظام و یک جامعه قرار گیرد.»
رئیس فراکسیون اصولگرایان مستقل در مجلس هفتم، در خصوص میزان نقد پذیری دولت، گفت: «این مساله هر چه جلوتر آمده‌ایم، کمرنگ‌تر شده است. بنده می‌خواهم به یک مثال شخصی اشاره کنم. یکی از ارزیابی‌هایی درباره بنده مخصوصا از سوی صدا وسیما و برخی ارگانها و نهادها در طول سالهای گذشته شده است به عنوان کسی است که دو دهه است گفتمان عدالت اقتصادی و اجتماعی را مطرح می کند. اما دولت نزدیک به اصولگرایی حتی انتقادات مرا برنتافته است.»
وی ادامه داد: «من سه یا چهار دولت را تجربه کرده‌ام. دولت جنگ که شرایط خاص خودش را داشت. بعد از دوره جنگ دوره سازندگی و اصلاحات پیش آمد و اخیرا دولت عدال‌محور ومهر‌ورز روی کار است اما هیچ فضایی به اندازه کنونی برای نقد سخت نبوده است. هر چه حلوتر آمده‌ایم فضا سخت‌تر هم شده است.»
خوشچهره با اشاره به استقبال دولت‌های اصلاحات و سازندگی از انتقادات و هشدارهای تند که بر خلاف انتظاراتش در موارد متعددی مورد صورت گرفته بود، گفت: «بعضی از نقدها و اظهار نظرهای اینجانب در این دو دولت بعضا در دستور کار قرار گرفت. برای مثال نامه‌ای که به نامه ده استاد معروف شد در دستور کار قرار گرفته و بر اساس آن دستور اصلاح برخی از سیاست‌های پولی و ارزی دستور صادر شد.»
وی گفت: «متاسفانه در فضای جاری و حاکمیت کسانی که بیشتر به نیروهای ارزشی معروف بوده‌اند، بر خلاف انتظار و در کمال تعجب فضا را خیلی بسته‌تر دیدیم. حتی خیلی از اظهار نظرهایی که مثلا در همین اواخر در مورد طرح هدفمند کردن و نگرانی در مورد آثار تورمی آن داشتیم با بی توجهی همراه شد.»
استاد اقتصاد دانشگاه تهران ادامه داد: «استفاده از همه ظرفیت بسیاری از نهادها در تنظیم بازار که البته در جای خود واجد ارزش است به بهای آسیب‌های بسیار دیگر انجام یافته است. هدق من از انتقادات مربوط به آثار تورمی این بود که دولت باید بحث انتظارات روانی را کنترل کند که تقاضای کاذب در بازار با افزایش جهشی روبرو نشود.»
خوشچهره ادامه داد: «اما در عمل دیدیم که ارگان رسمی دولت یعنی روزنامه ایران با تلاش برای اینکه با ذکر نام بسیاری از صاحبنظرانی که این انتقادات را مطرح کرده بودند در ادعاهای تعجب‌برانگیز اعلام کرد که این افراد به دنبال منافع شخصی خود بوده‌اند و چون دولت به منافع آنها توجه نکرده است، چنین نقدهایی را مطرح کرده‌اند.»
وی گفت: «بنده همچنین پدیده‌ای را در طول تاریخ بیست و سه یا چهارسالی که در دانشگاه مشغول انجام وظیفه علمی، نقد هستم را ندیده بودم که دولتی از ابزاری که متعلق بیت المال است استفاده کند و بعد حرفی بزند که صادق نیست.»
خوشچهره افزود: «اظهار نظرهای اینجانب در مورد نگرانی‌های تورمی که بین سی تا 50 درصد خواهد بود و بر اساس اعداد مختلفی که دولت مطرح کرده است، بود.»
استاد دانشگاه تهران گفت: «اما ما بعد از فرمایشات رهبری همچنین اظهارنظری را از جانب ارگان دولت شاهد هستیم.»
رئیس فراکسیون اصولگرایان مستقل در مجلس هفتم ادامه داد: «ذکر نام منتقدانی که چه در دولت بودند و حالا کنار کشیده‌اند، چه کسانی که در مرکز پژوهش‌های مجلس بوده و نماینده مجلس هستند نشان می‌دهد که روح نقد پذیری برخی از دوستان در دولت خیلی پایین است که به طور رسمی بیانیه‌های و اتهاماتی را از طریق روزنامه ایران مطرح می‌کنند.»
وی افزود: «بنابراین در یک قضاوت کلی فضای نقد خیلی بسته‌تر شده است. به نوعی حتی با تخریب و تحقیر از جانب دولت هم همراه بوده است. رییس جمهور در یکی از اظهار نظراتشان گفته بودند بهتر است کسانی که منتقد هستند را صادر کنیم و به خارج از ایران بفرستیم. اگر چه ممکن است گفته شود که این به صورت مزاح بوده اما اصل توهین واهانت به صاحبنظران مطلبی است که متاسفانه در خلال سالهای گذشته خیلی از بزرگان و عزیزان نسبت به این رفتارها تذکرات به موقع را نداده‌اند و شاید اکنون به یک نوع رویه رفتاری تبدیل شده است.»
این استاد دانشگاه گفت: «باید با برگشت به فضایی که مقام معظم رهبری اشاره می‌کنند نقدهای عالمانه، حکیمانه و دلسوزانه حاکم شود. در این فضا می‌توان حتی جنبه‌های نگران کننده یک پدیده را مطرح کرد.»
خوشچهره در پایان گفت: «ما در آموزه‌های دینی مان هم داریم که نا امید کردن و یاس از شیطان است. نباید نقد اظهار نظرها و هشدارها بدون اینکه برون رفتی را ایجاد کند صرفا فضای یاس و ناامیدی و بی‌تفاوتی را که خواست دشمن است ایجاد کند. البته این خط قرمز فضای نقد است. اما اگر دولت‌ها و نهادها، قوه مقننه و قضاییه در تصمیم گیریها، اجرا و یا در آیین‌نامه‌هاشان دستخوش انحرافی شده بودند باید مورد نقد و هشدار قرار بگیرند. این اجازه قطعا وجود ندارد که صاحبان نقد با برخوردهای حذفی و یا شخصیتی توسط صاحبان قدرت روبرو شوند و به نظر من عصاره و جوهره و محور پیام مقام معظم رهبری همین بوده است.»
