حقایقی شوکه‌کننده درباره دلایل بالا و پایین رفتن قیمت آجیل و نقش پررنگ بازار پرسود صادراتی در تعیین قیمت انواع پسته، زعفران کشمش و خرما
فرارو – پشت پرده هر دور افزایش قیمت آجیل، زنجیره‌ای از عوامل مختلف صف کشیده‌اند که وقتی دست به‌دست هم می‌دهند اوضاع به هم می‌ریزد.
به گزارش فرارو؛ قیمت آجیل و خشکبار در سال‌های اخیر نوسانات شدیدی را تجربه کرده است. از سوی دیگر کشورمان، صادرکننده مهم خشکبار محسوب می‌شود و در تولید محصولاتی نظیر پسته، زعفران، کشمش و خرما، جایگاهی ویژه دارد، اما با اینکه توسعه صادرات غیرنفتی، به ویژه در بخش‌هایی با مزیت رقابتی مانند خشکبار، برایمان از اهمیتی استراتژیک برخوردار است، در سال‌های اخیر تا حدودی متزلزل عمل کرده‌ایم. به نظر شما چه عواملی در پشت پرده باعث افزایش یا کاهش ناگهانی قیمت‌ها در بازار خشکبار ایران می‌شوند و چرا در بخش صادرات دچار مشکل شده‌ایم؟
بازار خشکبار ایران از نظر اندازه و رشد، چشم‌انداز قابل توجهی را نشان می‌دهد. پیش‌بینی می‌شود درآمد این بازار تا سال ۲۰۳۰ به ۷۶۶.۸ میلیون دلار برسد آن هم در شرایطی که مثلا در سال ۲۰۲۱، از آن ۴۷۸.۷ میلیون دلار درآمد داشتیم.
ایران طیف گسترده‌ای از خشکبار را تولید می‌کند که شامل کشمش، خرما، زردآلو، انجیر، پسته، گردو و بادام می‌شود. تنوع آب و هوایی و خاک حاصلخیز، امکان کشت این میوه‌ها را فراهم می‌کند.
نوسانات قیمت خشکبار مانند هر کالای دیگری، روی کاغذ باید تحت تاثیر اصول اساسی عرضه و تقاضا رخ دهد. عواملی مانند فصلی بودن تولید، میزان برداشت محصول در هر فصل و تقاضای مصرف‌کنندگان در بازه‌های زمانی مختلف بر قیمت‌ها تاثیر می‌گذارد، اما ناگفته پیداست این عوامل سنتی به تنهایی مقصر نیستند.
وفور نعمت و حجم بالای تولید، به طور ذاتی باید مانع نوسانات قیمت می‌شد، اما چون تولیدکنندگان و تاجران فعال در این بخش، گوشه چشمی به درآمد دلاری حاصل از صادرات محصولاتشان دارند، گاهی وسوسه سراغشان می‌آید و به هم خوردن تعادل بازار به تغییر شدید قیمت‌ها منجر می‌شود.
ایران همچنین مقادیری از خشکبار مورد نیازش را از کشور‌هایی مانند امارات متحده عربی، تایلند و ترکیه وارد می‌کند. کاهش ارزش ریال، هزینه واردات را افزایش می‌دهد و از آنجایی که برخی نهاده‌های تولید یا حتی برخی انواع خشکبار ممکن است به طور مستقیم یا غیرمستقیم به واردات وابسته باشند، این امر منجر به افزایش قیمت تمام‌شده و در نهایت قیمت فروش خشکبار در بازار داخلی بالا می‌رود.
هزینه‌های تولید نقش مهمی در تعیین قیمت خشکبار دارند. این هزینه‌ها شامل قیمت نهاده‌های کشاورزی، هزینه نیروی کار، هزینه‌های فرآوری و بسته‌بندی می‌شود.
بازار خشکبار ایران دارای یک شبکه پیچیده از واسطه‌ها است که شامل تجار محلی، عمده‌فروشان، دلالان و شرکت‌های بسته‌بندی می‌شود. هر یک از این واسطه‌ها از طریق اعمال سود، سوداگری یا کنترل بر انبارداری و توزیع، بر قیمت‌گذاری تاثیر می‌گذارند.
مطالعات انجام شده روی بازار زعفران در ایران نشان می‌دهد که واسطه‌ها حاشیه سود قابل توجهی را به خود اختصاص می‌دهند. همچنین در ماه‌های خاصی اقدام به انبار کردن محصول زعفران می‌کنند و هنگام برگزاری جشنواره‌ها یا مناسبت‌های خاص، آن را با قیمت بالاتر به فروش می‌رسانند.
بیشتر بدانید | استان کرمان قطب اصلی تولید پسته ایران است ولی در استان‌های خراسان، یزد و سایر استان‌ها نیز حجم تولید قابل توجه ارزیابی می‌شود. از آنجا که تغییرات اقلیمی در حال تأثیرگذاری بر تولید پسته کرمان است، خراسان رفته‌رفته به عنوان یک مرکز تولید جایگزین مطرح می‌شود. پسته ایران در انواع مختلفی از جمله احمد آقایی، اکبری، فندقی و کله قوچی بسته‌بندی و عرضه می‌شود. تولید زعفران در استان خراسان انجام می‌شود. آمار‌ها می‌گویند بیش از ۹۰ درصد زعفران ایران، محصول شهر‌هایی مانند تربت حیدریه و نیشابور است. مناطق عمده تولید کشمش شامل بناب، ملایر، کاشمر و تاکستان می‌شود و این محصول شامل انواع مختلفی از جمله سلطانی، طلایی، کاشمری و آفتاب‌خشک است. خرما در قالب انواعی از جمله مضافتی، پیارم، کبکاب و زاهدی، در استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان، هرمزگان، خوزستان، بوشهر، فارس و کرمان تولید می‌شود
پسته ایران از شهرتی جهانی برخوردار است و کشورمان به لطف تولید سالانه قابل توجه، سهم مهمی در صادرات جهانی خرما دارد. در زمینه کشمش نیز پس از ترکیه و آمریکا، ایران سومین صادرکننده بزرگ جهان است.
تنوع اقلیمی ایران امکان تولید طیف گسترده‌ای از خشکبار را فراهم می‌کند که این امر یک مزیت رقابتی مهم محسوب می‌شود. در کنار آن، حمایت‌های دولتی از صادرات محصولات کشاورزی، از جمله خشکبار، می‌تواند به توسعه این صنعت کمک کند.
افزایش تقاضای جهانی برای خشکبار به عنوان یک میان‌وعده سالم در سراسر جهان، نهایتا فرصتی بزرگ پیش‌روی صادرات خشکبار ایران قرار می‌دهد.
آجیل و خشکبار ایران در سال ۲۰۲۳ به کشور‌های مختلفی صادر شده؛ آذربایجان با ۳.۳۲ میلیون دلار، ترکیه با ۲.۹ میلیون دلار، کانادا با ۱.۴۱ میلیون دلار، امارات متحده عربی با ۱.۳۵ میلیون دلار و آلمان با ۱.۲۶ میلیون دلار بیشترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند.
ایران سال ۲۰۲۳ میلادی، با صادرات ۱۶.۹ میلیون دلار خشکبار، رتبه ۲۶ را در میان صادرکنندگان جهانی این محصولات به خود اختصاص داد
سال ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۳، بازار ترکیه با ۱.۸ میلیون دلار، امارات متحده عربی با ۸۶۶ هزار دلار و آلمان با ۳۰۱ هزار دلار، شاهد بیشترین رشد بین بازارهای صادراتی خشکبار ایران بوده‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد پسته و کشمش مهم‌ترین اقلام صادراتی ایران هستند.
بررسی بازارهای صادراتی خشکبار ایران در سال ۲۰۲۳ نشان می‌دهد که ترکیه با ۱۶۳ درصد، امارات متحده عربی با ۱۷۸ درصد و آلمان با ۳۱.۳ درصد، بیشترین میزان رشد را تجربه کرده‌اند. در مقابل، بازار‌هایی مانند عراق با ۱۰۰ درصد کاهش، هند با ۸۱.۴ درصد کاهش و ترکمنستان با ۱۰۰ درصد کاهش، با افت قابل توجهی در صادرات خشکبار ایران مواجه شده‌اند.
اخبار و حواشی در بازار خشکبار زیاد است چالش‌های مربوط به آفلاتوکسین، بزرگترین دغدغه صادرکنندگان پسته محسوب می‌شود. رعایت استانداردهای بین‌المللی کیفیت و بهداشت، به ویژه در بازارهای حساسی مانند اتحادیه اروپا، چالش جدی پیش روی صادرکنندگان ایرانی است. رعایت نکردن این استاندارد‌ها در چند نوبت منجر به رد محموله‌ها و از دست دادن بازارهای صادراتی شده است.
تحریم مالی و بانکی، انجام مبادلات تجاری با کشور‌های خارجی و دریافت و پرداخت پول کار را برای صادرکنندگان ایرانی خشکبار دشوار می‌کند. علاوه بر این، رقابت جهانی نیز یکی دیگر از چالش‌های مهم این صنعت است.
کشور‌هایی مانند ترکیه، آمریکا و چین با سرمایه‌گذاری در تولید و بازاریابی، سهم قابل توجهی از بازار جهانی خشکبار را به خود اختصاص داده‌اند و رقابت با آنها برای ایران دشوار است و باید بپذیریم در بازار جهانی خشکبار کشورمان با رقبای قدرتمندی رو‌به‌رو است.
مقایسه ایران با سایر کشور‌های صادرکننده عمده مانند ترکیه، آمریکا و چین از نظر حجم تولید، ارزش صادرات و سهم بازار نشان می‌دهد در برخی محصولات مانند پسته، رقابت بسیار فشرده است. با این حال، ایران هنوز می‌تواند به لطف مزیت‌های رقابتی قابل توجه همچنان به مبارزه ادامه دهد البته به شرطی که از پیشرفت‌های مربوط به بخش فرآوری، بسته‌بندی و کنترل کیفیت جا نماند و بتواند از آنها برای ارتقای جایگاه خود در بازار جهانی کمک بگیرد.
استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته در فرآوری و بسته‌بندی نقش مهمی در ارتقای کیفیت و ایمنی محصولات ایفا می‌کند. در کنار آن، برندسازی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ایجاد برند‌های قوی و معتبر برای خشکبار ایران در بازارهای جهانی می‌تواند ارزش افزوده ایجاد کرده و وفاداری مشتریان را به همراه داشته باشد.
بیشتر بدانید | ایران در سال ۲۰۲۳ میلادی، با صادرات ۱۶.۹ میلیون دلار خشکبار، رتبه ۲۶ را در میان صادرکنندگان جهانی این محصولات به خود اختصاص داد. خشکبار در آن سال نود و سومین کالای صادراتی ایران بود. ارزش صادرات پسته در آن زمان بین ۹۰۰ میلیون تا یک میلیارد دلار آمریکا عنوان شده که حاصل صادرات ۲۰۰ هزار تن پسته بوده. ارزش صادرات زعفران هم به ۲۷۰ میلیون دلار (۳۵۰ تن) می‌رسید. صادرات کشمش به مقدار ۱۵۰ هزار تن برای کشورمان در سال ۲۰۲۳، حدود ۲۵۰ میلیون دلار درآمد داشته است و بابت بازاریابی و فروش ۳۵۰ هزار تن خرما در این سال توانسته‌ایم ۴۰۰ میلیون دلار درآمد ارزی داشته باشیم. در همین سال صادرکننده‌های انجیر و بادام، به ترتیب ۱۰ هزار و سه هزار تن محصول در سایر کشور‌ها به فروش رسانده‌اند
|
موضوع |
نکات کلیدی |
|
وضعیت کلی بازار |
بازار در حال رشد (پیش‌بینی درآمد ۷۶۶.۸ میلیون دلاری تا ۲۰۳۰)، ایران تولیدکننده عمده پسته، زعفران، کشمش، خرما |
|
نوسانات قیمت داخلی |
عوامل مؤثر: عرضه و تقاضا فصلی، تأثیر صادرات (درآمد دلاری)، هزینه واردات (کاهش ارزش ریال)، هزینه‌های تولید (نهاده، نیروی کار، بسته‌بندی)، نقش واسطه‌ها و سوداگری |
|
تولیدکنندگان اصلی |
پسته (کرمان، خراسان)، زعفران (خراسان)، کشمش (بناب، ملایر، کاشمر)، خرما (سیستان و بلوچستان، هرمزگان، خوزستان و...) |
|
وضعیت صادرات |
ایران صادرکننده مهم پسته، خرما و سومین صادرکننده کشمش. پتانسیل بالا به دلیل تنوع و تقاضای جهانی برای غذای سالم. رتبه ۲۶ جهانی در سال ۲۰۲۳ با ۱۶.۹ میلیون دلار صادرات خشکبار (بدون احتساب پسته و...) |
|
مقاصد اصلی صادرات |
آذربایجان (۳.۳۲ میلیون دلار)، ترکیه (۲.۹ میلیون دلار)، کانادا (۱.۴۱ میلیون دلار)، امارات (۱.۳۵ میلیون دلار)، آلمان (۱.۲۶ میلیون دلار) |
|
رشد و افت بازارهای صادراتی |
رشد بالا در ترکیه (+۱۶۳٪)، امارات (+۱۷۸٪)، آلمان (+۳۱.۳٪). افت شدید در عراق (-۱۰۰٪)، هند (-۸۱.۴٪)، ترکمنستان (-۱۰۰٪) |
|
چالش‌های صادرات |
مشکلات کیفی (آفلاتوکسین پسته)، عدم رعایت استانداردهای بین‌المللی (به‌ویژه اتحادیه اروپا)، تحریم‌های مالی و بانکی، رقابت شدید جهانی (ترکیه، آمریکا، چین) |
|
فرصت‌ها و راهکارها |
استفاده از تکنولوژی‌های نوین در فرآوری و بسته‌بندی، کنترل کیفیت دقیق، برندسازی قوی برای ایجاد ارزش افزوده و وفاداری مشتری |
|
آمار صادرات |
پسته (حدود یک میلیارد دلار، ۲۰۰ هزار تن)، زعفران (۲۷۰ میلیون دلار، ۳۵۰ تن)، کشمش (۲۵۰ میلیون دلار، ۱۵۰ هزار تن)، خرما (۴۰۰ میلیون دلار، ۳۵۰ هزار تن)، انجیر (۱۰ هزار تن)، بادام (۳ هزار تن) |
