نشست اخیر رهبران عرب در مصر با هدف تقویت همبستگی منطقه‌ای و پیشبرد صلح برگزار شد. این اجلاس به توافقی برای بازسازی غزه، کاهش خشونت‌ها و ادامه آتش‌بس انجامید. طرح پیشنهادی مصر شامل خلع سلاح حماس، تأسیس دولت فلسطینی غیرحزبی و بهبود وضعیت انسانی و زیرساختی غزه بود. رهبران عرب بار دیگر بر ضرورت عادی‌سازی روابط تنها در صورت تحقق راه‌حل دو دولت و پایان دادن به جابه‌جایی‌های اجباری و الحاق اراضی تأکید کردند.
فرارو- عمر حمزاوی پژوهشگر ارشد و مدیر برنامه خاورمیانه بنیاد کارنگی برای صلح بین الملل و استاد علوم سیاسی دانشگاه قاهره
به گزارش فرارو به نقل از بنیاد کارنگی برای صلح بین الملل، روز سه‌شنبه گذشته، رهبران کشور‌های عربی در واکنش به تحولات نگران‌کننده خاورمیانه، در مصر گردهم آمدند تا در یک نشست اضطراری به بررسی راه‌حل‌های ممکن برای بحران‌های امنیتی و صلح منطقه‌ای بپردازند. تنش‌ها میان اسرائیل و حماس دوباره اوج گرفته و دو طرف یکدیگر را به نقض توافق آتش‌بس متهم می‌کنند. این در حالی است که حملات نظامی اسرائیل به جنوب سوریه نیز ادامه دارد و گاه مواضع حزب‌الله در جنوب لبنان هدف بمباران قرار می‌گیرد. اگرچه در واشنگتن توجهات از برنامه‌های دولت ترامپ برای جابه‌جایی گسترده فلسطینیان کمی کاسته شده است، اما این مسئله همچنان موجبات نگرانی عمیق در منطقه را فراهم می‌کند.
نشست اخیر رهبران عرب در مصر بر تقویت همبستگی سیاسی و دیپلماتیک کشور‌های عربی تمرکز داشت. رهبران حاضر در این نشست که به «اجلاس فلسطین» معروف شد، بیانیه‌ای مشترک صادر کردند که از صلح و همبستگی با ملت فلسطین حمایت می‌کرد و مسائل اسرائیل و ایالات متحده را نیز مورد توجه قرار داد.
این اجلاس تنها چند روز پس از پایان نخستین مرحله از توافق آتش‌بس میان اسرائیل و حماس برگزار شد؛ توافقی که با میانجی‌گری مصر، قطر و ایالات متحده به دست آمده بود. با این حال، مذاکرات برای مرحله دوم این توافق با موانع جدی روبه‌رو شد. اسرائیل ارسال کمک‌های بشردوستانه و تجهیزات بازسازی به غزه را متوقف کرد، در حالی که حماس نیز پیشنهاد ایالات متحده برای تمدید مرحله اول آتش‌بس در طول ماه رمضان و آزادی گروگان‌ها و زندانیان فلسطینی را رد کرد.
این نشست در شرایطی برگزار شد که پیش‌تر چندین دور رایزنی دیپلماتیک میان مصر، اردن، قطر، عربستان سعودی و امارات درباره طرح‌های پیشنهادی برای جابه‌جایی جمعیت فلسطینیان در غزه انجام شده بود. در ژانویه گذشته، دونالد ترامپ پیشنهاد داد که ساکنان غزه به مصر و اردن منتقل شوند، ایده‌ای که به دلیل پیامد‌های گسترده‌اش برای حق تعیین سرنوشت فلسطینیان، حاکمیت کشور‌های همسایه و امنیت منطقه‌ای، با مخالفت شدید جهان عرب مواجه شد. پنج کشور عربی در نهایت این طرح را رد و تأکید کردند که راه‌حل بحران در پایان دادن به خشونت‌ها و بازگشت به مذاکرات صلح نهفته است. این موضع مشترک در زمانی اعلام شد که خشونت‌ها در کرانه باختری افزایش یافته بود و اسرائیل همچنان به روند الحاق اراضی فلسطینی ادامه می‌داد.
در آستانه نشست فوق‌العاده سران عرب، مصر طرحی برای بازسازی غزه ارائه کرد که با مطالبات کشور‌های عربی هماهنگ بود. این طرح شامل سه محور کلیدی بود:
الف - جلوگیری از جابه‌جایی فلسطینی‌ها و ممانعت از اجرای برنامه‌های اسکان اجباری
ب - تأمین امنیت و تثبیت اوضاع غزه از طریق تقویت آتش‌بس
ج - حذف حماس از ساختار‌های حکومتی غزه و تشکیل یک نهاد فلسطینی غیرحزبی برای اداره منطقه
در این اجلاس، دولت مصر طرح خود را به‌طور مفصل با کشور‌های عربی دیگر به اشتراک گذاشت و تلاش کرد تا حمایت مالی و دیپلماتیک لازم را برای اجرای آن به دست آورد. پس از ساعت‌ها گفت‌و‌گو و رایزنی، سرانجام بیانیه‌ای اجماع‌آمیز منتشر شد. این بیانیه حاوی موضعی روشن و استراتژیک از سوی رهبران عرب بود.
پس از نزدیک به دو سال تنش و ناآرامی در خاورمیانه، رهبران عرب بار دیگر پیشنهاد صلح خود با اسرائیل را مطرح کردند. این پیشنهاد بر عادی‌سازی روابط و ایجاد توافقات امنیتی در ازای تشکیل یک کشور مستقل فلسطینی استوار بود.
بیانیه پایانی اجلاس فلسطین توقف فوری تمامی عملیات‌های نظامی اسرائیل در غزه، کرانه باختری، سوریه و لبنان را خواستار شد. این بیانیه اعلام کرد که پایان درگیری‌ها و جنگ، شرط اساسی برای شروع مذاکرات صلح با فلسطینی‌ها است. همچنین پیشنهاد شد که مذاکرات برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل تنها زمانی آغاز شود که راه‌حل دو دولت تحقق یابد و اصل «زمین در ازای صلح» عملی شود.
با وجود واکنش‌های منفی به طرح‌های پیشنهادی دولت ترامپ درباره جابه‌جایی جمعیت غزه و حمایت از الحاق بخش‌هایی از کرانه باختری، کشور‌های عربی از ایالات متحده خواستند در پیشبرد صلح و امنیت منطقه همکاری کند. این بیانیه به‌جای تمرکز بر موضوعات تنش‌زا، واشنگتن را به استفاده از نفوذ خود به‌عنوان یک میانجی صلح دعوت کرد. با این حال، اسرائیل و ایالات متحده به‌سرعت این بیانیه را رد کردند و بر مواضع خود در قبال آینده فلسطین پافشاری کردند.
در پایان اجلاس فلسطین، بیانیه‌ای رسمی صادر شد که طی آن، طرح بازسازی مصر برای غزه به تصویب رسید. طبق این طرح، روند بازسازی در یک برنامه پنج‌ساله و چندمرحله‌ای انجام خواهد شد و هزینه اجرای آن حدود ۵۳ میلیارد دلار برآورد شده است. کشور‌های عربی تأکید کردند که موفقیت این طرح به همکاری سازنده اسرائیل وابسته می‌باشد به‌ویژه اینکه اسرائیل باید:
الف - اجازه دهد کمک‌های بشردوستانه، تجهیزات بازسازی و مصالح ساختمانی به غزه وارد شود.
ب- ارائه خدمات اساسی به فلسطینیان را تسهیل کند.
ج - این فرایند بازسازی با تخلیه و پاک‌سازی آوار، اسکان موقت مردم و راه‌اندازی واحد‌های درمانی آغاز خواهد شد.
د - برای این منظور، هفت منطقه در غزه جهت اسکان موقت ساکنان تعیین شده است تا همزمان، بازسازی خانه‌ها، زیرساخت‌ها و سایر تأسیسات انجام شود؛ و - این روند بازسازی ابتدا از جنوب غزه آغاز خواهد شد و سپس به مناطق مرکزی و شمالی گسترش می‌یابد.
طرح بازسازی مصر برای غزه بر اصولی کلیدی استوار است از جمله: تامین امنیت در غزه، تشکیل یک دولت فلسطینی مستقل و گسترش تدریجی آتش‌بس به مذاکرات صلح میان اسرائیلی‌ها و فلسطینیان. برخلاف برخی پیشنهاد‌ها که خواستار اعزام نیرو‌های نظامی عرب به غزه برای اداره این منطقه در دوره گذار بودند، طرح مصر این ایده را رد کرده است. در عوض، این طرح تأکید دارد که:
الف - نیرو‌های امنیتی دولت فلسطینی تحت آموزش سازمان‌های امنیتی مصر و اردن قرار گیرند تا بتوانند در غزه مستقر شوند.
ب- حماس و سایر گروه‌های شبه‌نظامی فلسطینی تحت نظارت این نیرو‌ها قرار بگیرند.
بر اساس این طرح، یک کمیته حکومتی فلسطینی تشکیل می‌شود که از تکنوکرات‌های مستقل تشکیل شده و تحت نظارت دولت فلسطینی در رام‌الله فعالیت خواهد کرد. در این طرح، حماس هیچ نقشی نخواهد داشت. علاوه بر این، پیشنهاد شده است که سازمان ملل متحد نیرو‌های حافظ صلح را در غزه و کرانه باختری مستقر کند تا خشونت‌ها کاهش یابد و امنیت منطقه تضمین شود. همچنین بازگشت آژانس امدادرسانی و کاریابی سازمان ملل به غزه پیشنهاد شده تا نقش خود را در بهبود وضعیت غیرنظامیان و حمایت از روند بازسازی ایفا کند.
رهبران عربی در این اجلاس بر همبستگی خود با فلسطین تأکید کردند و راهبردی سازنده برای پیشبرد مذاکرات آینده ارائه دادند. این رهبران نه‌تنها به تدوین مرحله دوم آتش‌بس، بازسازی غزه و کاهش خشونت‌ها در کرانه باختری پرداختند، بلکه پیشنهاد دادند دولت ترامپ از سیاست‌های جابه‌جایی جمعیت و الحاق اراضی فلسطینی فاصله بگیرد. این پیشنهاد‌ها فرصتی را برای بازگشت به مسیر صلح در خاورمیانه فراهم کرد. علاوه بر این، اجلاس عربی بار دیگر ابتکار صلح عربی ۲۰۰۲ را به‌عنوان محور اصلی بحث‌های خود مطرح ساخت و بر ضرورت ادامه تلاش‌های دیپلماتیک تأکید کرد.
کشور‌های عربی تصریح کردند که عادی‌سازی روابط با اسرائیل تنها پس از تشکیل یک کشور مستقل فلسطینی امکان‌پذیر خواهد بود. این رویکرد به‌وضوح یک انتخاب استراتژیک در جهت صلح و حل منازعات را ارائه می‌دهد. رهبران عرب همچنین ایالات متحده را به همکاری در این مسیر فراخواندند تا واشنگتن بتواند نقشی سازنده‌تر در پیشبرد صلح و امنیت منطقه‌ای ایفا کند.
آیا جهان برای صلح در خاورمیانه آماده است؟ اکنون فرصتی واقعی برای دستیابی به صلحی پایدار در این منطقه حساس وجود دارد؛ صلحی که می‌تواند بدون وقوع تراژدی‌های بیشتر، جابه‌جایی‌های اجباری جمعیت و ویرانی‌های گسترده محقق شود.
