چه تهدیداتی در انتظار بشار اسد است؟

فرارو- جرارد دب، استاد علوم سیاسی دانشگاه لبنان.

به گزارش فرارو به نقل از الجزیره، در تاریخ چهارشنبه، ۲۷ نوامبر ۲۰۲۴، گروه‌های مخالف سوریه از آغاز یک هجوم گسترده علیه نیرو‌های نظام سوریه خبر دادند. این گروه‌ها از طریق کانال تلگرامی خود اعلام کردند که این حمله در واکنش به بمباران توپخانه‌ای ارتش سوریه انجام شده است.

بر اساس بیانیه منتشره، در جریان این عملیات، نیرو‌های مخالف توانستند بر بیش از ۱۳ روستا در شمال‌غرب سوریه مسلط شوند که از جمله آنها می‌توان به دو شهرک استراتژیک «اورم الصغری» و «عینجاره» اشاره کرد. همچنین، این گروه‌ها اعلام کردند که موفق به تصرف گردان ۴۶، بزرگ‌ترین پایگاه نظامی سوریه در غرب حلب شده‌اند. در این حمله، بیش از ۴۰ نفر از سربازان ارتش سوریه و شبه‌نظامیان متحد با آنها کشته شده‌اند. گروه‌های مخالف که از سال‌ها پیش کنترل مناطقی در شمال‌غرب سوریه را در دست دارند، به ویژه گروه «هیئت تحریر الشام»، به‌طور چشم‌گیری در این حمله فعال بوده‌اند. 

چگونه دخالت ترکیه و ایالات متحده به تشدید بحران در سوریه کمک می‌کند؟

رابطه میان سوریه و روسیه که در سال‌های اخیر به یک ائتلاف مستحکم تبدیل شده است، اکنون وارد مرحله‌ای حساس شده است. تلاش‌های روسیه برای نزدیکی بیشتر دمشق به آنکارا و هم‌راستایی دیدگاه‌های دو کشور، سوالات جدیدی را در خصوص تحولات آینده سوریه مطرح می‌کند. در این شرایط، به نظر می‌رسد که تغییرات در سطح میدان نبرد و عرصه دیپلماتیک در سوریه به‌طور هم‌زمان در حال رخ دادن است.

هجوم اخیر گروه‌های مخالف سوریه به نیرو‌های رژیم دمشق، با سرعت و زمان‌بندی خاصی صورت گرفته که سوالات متعددی را در خصوص تحولات جاری در سوریه برمی‌انگیزد. این حملات هم‌زمان با اعلام توافق میان اسرائیل و حزب‌الله لبنان بر سر شروط مذاکراتی که دولت بایدن برای پایان دادن به جنگ لبنان مطرح کرده بود، صورت گرفته است. این زمان‌بندی موجب گمانه‌زنی‌هایی در مورد ارتباط این تحرکات با ضعف نسبی حزب‌الله و تلاش گروه‌های مخالف به‌ویژه هیئت تحریر الشام، برای بهره‌برداری از این وضعیت شده است.

در حال حاضر، سوریه در شرایطی قرار دارد که به نوعی به وضعیت آغازین خود در سال‌های اولیه بحران بازگشته است. این کشور که از سال ۲۰۱۱ تاکنون به عرصه‌ای برای رقابت‌های منطقه‌ای و جهانی تبدیل شده، اکنون با فرسودگی در ساختار نظام مواجه است. در این میان، سوریه به‌طور قابل توجهی به یک وضعیت ایستا بدل شده است که در آن ائتلاف‌های استراتژیک همچنان برقرار است.

دخالت ترکیه در بحران سوریه از ابتدا نقش پررنگی در تحولات این کشور داشته است. آنکارا همواره در پی ایجاد یک «منطقه امن» در شمال سوریه بوده و با تأمین مالی و حمایت از گروه‌های مسلح محلی، تلاش کرده تا از گسترش نفوذ کرد‌ها در نزدیکی مرز‌های خود جلوگیری کند. در کنار این دخالت‌ها، ایالات متحده نیز به‌عنوان یکی از بازیگران بین‌المللی، تحت عنوان مبارزه با گروه تروریستی داعش، حضور نظامی گسترده‌ای در سوریه دارد. آمریکا همچنین رهبری ائتلاف بین‌المللی ضد تروریسم را برعهده دارد و به‌طور کامل بر آسمان شرق رود فرات تسلط دارد که برای عملیات‌های نظامی این کشور اهمیت فراوانی دارد.

صرف‌نظر از اینکه هدف اصلی دخالت‌ها در سوریه مقابله با تروریسم باشد، آنچه مسلم است این است که ایالات متحده آمریکا منافع ژئوپولیتیکی قابل توجهی در این کشور دارد. این منافع عمدتاً از طریق گسترش نفوذ نظامی و کنترل بر بزرگ‌ترین میادین نفتی در استان‌های دیرالزور و حسکه به دست می‌آید، جایی که نیرو‌های دموکراتیک سوریه که از حمایت مستقیم آمریکایی برخوردارند، مستقر هستند. 

حضور ایالات متحده در سوریه تنها حضور خارجی نیست. از سال ۲۰۱۵، روسیه نیز به‌طور جدی وارد میدان جنگ سوریه شده و با هدف حمایت از نظام بشار اسد و تأمین منافع استراتژیک خود، به یکی از بازیگران اصلی در تحولات این کشور تبدیل شده است. روسیه از طریق پایگاه‌های نظامی خود در مدیترانه، از جمله پایگاه دریایی طرطوس و پایگاه هوایی حمیمیم، به‌طور مستقیم در حمایت از نظام سوریه دخالت دارد.

سکوت سوریه در برابر اسرائیل؛ تسلط مسکو بر دمشق

اما در تحولات اخیر، از جمله پس از هفتم اکتبر ۲۰۲۳، سیاست بشار اسد دچار تغییراتی شد. رئیس‌جمهور سوریه در این مقطع زمانی به‌طور عمدی از تحولات غزه فاصله گرفت و به سیاست «ناآگاهی» روی آورد. این تصمیم به‌ویژه در زمانی گرفته شد که اسرائیل حملات مستمری را به عمق خاک سوریه انجام داد و در برخی موارد، مقامات و دیپلمات‌های ایرانی را هدف قرار داد. بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که عدم واکنش اسد به این تحولات، به‌ویژه عدم ورود نیروهایش برای مقابله با حملات اسرائیل، ناشی از فشار‌های روسیه بوده است.

سوریه در حال حاضر شاهد تحولات پیچیده‌ای است که در آن بازآرایی روابط و اتحاد‌ها به‌ویژه در سطح منطقه‌ای در جریان است. این تحولات به‌طور خاص در نارضایتی برخی بازیگران از اظهارات اخیر در مورد نقش ترکیه در تلاش برای نزدیک کردن دیدگاه‌ها میان نیرو‌های دموکراتیک سوریه و نظام بشار اسد، نمود پیدا کرده است. این تغییرات پس از آن شدت گرفت که نیرو‌های دموکراتیک سوریه احساس کردند بقای آنها در معرض تهدید قرار دارد، به‌ویژه با نزدیک شدن به زمان تحویل قدرت به دونالد ترامپ که بار‌ها اعلام کرده بود که نیرو‌های آمریکایی باید از سوریه خارج شوند.

در این میان، تحرکات ترکیه و روسیه نیز ابعادی منطقه‌ای به بحران سوریه داده است. به‌ویژه گزارش‌های اطلاعاتی که از نقش ارتش اوکراین در حمله اخیر هیئت تحریر الشام حکایت دارند، نشان می‌دهند که این تحرکات می‌تواند به‌طور مستقیم با تلاش‌هایی برای برهم زدن منافع روسیه در سطح جهانی مرتبط باشد.

ارتش اوکراین و هیئت تحریر الشام: نقش مخفی بازیگران جهانی در تحولات سوریه

در شرایط کنونی، سوریه همچنان عرصه‌ای برای رقابت‌های منطقه‌ای و جهانی است که هیچ‌چیز از پیش قابل پیش‌بینی نیست. این کشور، با وجود بحران‌های متعدد، همچنان می‌تواند به‌عنوان میدانی برای ارسال پیام‌های سیاسی و عرصه‌ای پر از درگیری‌های مختلف مطرح باشد. این وضعیت نشان می‌دهد که هیچ طرفی نمی‌تواند به‌راحتی از تحولات جاری در سوریه چشم‌پوشی کند و همواره باید آماده تغییرات جدید در عرصه‌های مختلف باشد. از جمله مسائل قابل توجه در این زمینه، اعتراضات ایالات متحده به جابه‌جایی گسترده پناهندگان سوری از لبنان به سوریه است که در آغاز جنگ لبنان و بحران‌های منطقه‌ای شدت گرفت.

یکی از نکات جالب توجه در تحولات اخیر، حملات اسرائیل به معابر مرزی بین لبنان و سوریه است که به بهانه قطع مسیر‌های امدادی به حزب‌الله انجام شده است؛ اما هدف اصلی این حملات به نظر می‌رسد که ممانعت از حرکت پناهندگان سوری از لبنان به سوریه بوده باشد.