نقد و بررسی بازی رعنا آزادی‌ور در سریال «زخم کاری»

سریال پرطرفدار و پرمخاطب این روز‌های فیلیمو «زخم کاری» براساس رمان «بیست زخم کاری» نوشته محمود حسینی‌زاد ساخته شده که خودِ آن رمان نیز اقتباسی از اثر جاودانِ ویلیام شکسپیر، تراژدی «مکبث» است.

آن دسته از مخاطبانی که نمایش‌نامه «مکبث» را خوانده باشند یا دست‌کم یکی از اقتباس‌های سینمایی این اثر ماندگار را تماشا کرده باشند، بی‌شک می‌دانند که در این تراژدی تنها یک کاراکتر است که شخصیتِ اصلی نمایش‌نامه یعنی مکبث را در سایه ابهت و جذبه خود قرار می‌دهد و آن کاراکتر «لیدی مکبث» است.

«لیدی مکبث» را شاید بتوان یکی از پیچیده‌ترین کاراکتر‌های نمایشی در تاریخ ادبیاتِ دراماتیک به شمار آورد که به تبع آن ایفای این نقش می‌تواند برای بازیگرانش چالش‌برانگیز باشد و اگر خوب از آب درآید به شاه‌نقش کارنامه هنری آن بازیگر زن بدل شود.

سمیرا در سریال «زخم کاری» مطابقتی علنی و بی‌واسطه با کاراکتر لیدی مکبثِ شکسپیر دارد. لیدی مکبث بر طبق کهن‌الگو‌ها در طبقه‌بندی زنِ جنگجو و البته در بالِ منفی این کهن‌الگو قرار می‌گیرد که به بدخواهی، توطئه‌چینی و کینه‌توزی در راه دستیابی به آمال و آرزو‌های او گره خورده است.

اصلی‌ترین ویژگی این کاراکتر جاه‌طلبی بیمارگونه اوست که کاراکترش را به بی‌رحمی، خون‌خواری و خشونت سوق می‌دهد. در تراژدی مکبث این لیدی مکبث است که مکبث را به کشتنِ دانکن تحریک می‌کند و اوست که باعث می‌شود مکبث رفته‌رفته به شخصیتی بدطینت و شیطان‌صفت بدل شود.

لیدی مکبث نشانگانی از چندین اختلال روان‌پزشکی را بروز می‌دهد که همین ویژگی شخصیتی منجر می‌شود ایفای نقش او به چالشی دشوار برای بازیگرانِ زن تبدیل شود. وجوه بارزی از درونیات شیطانی کاراکتر لیدی مکبث در این اقتباسِ ایرانیزه‌شده از اثر نیز دیده می‌شود. درواقع رمان‌نویس با تسلط بر تراژدی شکسپیر موفق شده است نسخه ایرانی شسته‌رفته‌ای را با درنظرگرفتن موقعیت جغرافیایی و فرهنگی داستان و کاراکترهایش ارائه دهد.

سمیرا (با بازی درخشان رعنا آزادی‌ور) تصویر بی‌نقصی از شیطان است که روی زمین آمده، به جلد مالک (جواد عزتی) می‌رود و او را به هر سمت و سویی که بخواهد می‌کشاند، دستش را به خون می‌آلاید و مقدمات نگون‌بختی او را فراهم می‌آورد. به زعم من آزادی‌ور با بازی در این نقش روی دیگری از سکه را به مخاطب نشان می‌دهد.

او حالا دیگر از قالب نقش زنانِ پاک، مثبت و نیکوخواه بیرون می‌آید و با چرخشی ۱۸۰ درجه‌ای صلابت حضورش را در قالب نقشی با پتانسیل بالا برای تبدیل‌شدن به شاه‌نقش کارنامه او به مخاطب اثبات می‌کند. به بیانی دیگر «زخم کاری» و نقش سمیرا، فرصتی ناب است برای رعنا آزادی‌ور تا نشان دهد می‌تواند خود را از سطح بازیگری متوسط به بازیگری درجه یک ارتقا دهد.

تاکنون در سینما و تئاتر بازیگرانِ زیادی «لیدی مکبث» را بازی کرده‌اند و بی‌اغراق بازیگرانی که توانسته‌اند این نقش را تصاحب کنند بازیگران خوش‌شانسی بوده‌اند. شاید از بهترین و به‌یاد‌ماندنی‌ترین لیدی مکبث‌های تاریخ سینما بتوان به فرانسسکا آنیس در «مکبث» ِ رومن پولانسکی یا جینت نولان در نسخه قدیمی‌تر «مکبث» به کارگردانی اورسن ولز اشاره کرد؛ بازیگرانی که موفق شدند شکوه و جذبه حضور کاراکتر مهم و بزرگِ لیدی مکبث را از متن نمایش‌نامه شکسپیر بر پرده نقره‌ای سینما ثبت کنند.

«سریر خون» آکیرا کروساوا نیز اقتباس موفق دیگری از «مکبث» بود که به زعم نگارنده نقشِ لیدی مکبث در آن بسیار کم‌رنگ‌تر از حد انتظار است. در یکی از جدیدترین اقتباس‌ها از این تراژدی نیز ماریون کوتیارد نقش لیدی مکبث را با ظرافتی مثال‌زدنی ایفا کرده است.

از امتیازات بازیگریِ «زخم کاری» بده‌بستان‌های بجا، رضایت‌بخش و حرفه‌ای رعنا آزادی‌ور و جواد عزتی به‌عنوان بازیگرانِ اصلی آن است. این دو موفق شده‌اند بازی‌هایی هم‌جنس و هم‌بافت ارائه دهند و تقابل درونی و تضاد‌های شخصیتیِ نقش‌هایشان را به شکلی هوشمندانه به منصه ظهور رسانند.

در دو سکانس ناب و به‌یادماندنی از سریال، سمیرا دچار خشمی شدید و غیرقابل کنترل نسبت به مالک می‌شود و خشم خود را با حرکات بیرونی تند و کوبنده‌ای بروز می‌دهد. در مقابل مالکی که با دستانش عموی خود را به قتل رسانده همچون کودکی خردسال و بی‌پناه زیر مشت و لگد‌های زن در خود فرو می‌رود و زبونی، ستم‌کشی و ضعفی را که مایه رنجش سمیراست پررنگ‌تر از هر وقت دیگر به نمایش می‌گذارد.

تفاوت ماهیت و سرشت درونی زن و مرد داستان (که برآمده از تراژدی مکبث است) باعث جذابیت روایت شده است و وقتی بازیگران موفق می‌شوند این تفاوت‌های پرتضاد را به شکلی متقاعدکننده به نمایش بگذارند حاصل، جذاب و دیدنی می‌شود و بازی‌ها در عین زیرپوستی‌بودنشان به چشم می‌آیند.

بهره‌گیری رعنا آزادی‌ور از متداکتینگ برای نزدیک‌شدنش به کاراکتر سمیرا که نماینده امروزی لیدی مکبث است از درست‌ترین انتخاب‌های او (و احتمالا کارگردان) بوده است و احتمالا ضمن فشاری که خود بازیگر برای درآمدن نقش متحمل شده حاصل به‌شدت باورپذیر از آب درآمده است.

محمدحسین مهدویان تاکنون در فیلم‌هایش بازی‌های خوبی از بازیگران خود گرفته است. این قانون کلی همه فیلم‌های او نیست، اما در بیشتر آثارش بازیگران فرصت این را یافته‌اند که بخش‌های کمتر دیده‌شده‌ای از استعداد و قابلیت‌های درونی‌شان را بروز دهند و حالا در نخستین اثر او در شبکه نمایش خانگی نیز این اتفاق تکرار شده است و در کنار جواد عزتیِ همیشه خوب، رعنا آزادی‌ور را می‌بینیم که بهتر از حد انتظارمان ظاهر می‌شود و حتی در برخی صحنه‌ها بازیگر کاربلدی، چون جواد عزتی را زیر سایه حضورش قرار می‌دهد.